Γράφει η Μεταξούλα Μανικάρου

---

Γενικά για τη Μεγάλη Εβδομάδα

Η Μεγάλη Εβδομάδα ή  Εβδομάδα των Παθών ή Αγία Εβδομάδα ονομάζεται, σύμφωνα με το χριστιανικό εορτολόγιο, η αμέσως επόμενη εβδομάδα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και είναι αφιερωμένη στα Άγια Πάθη του Ιησού Χριστού. Αρχίζει από την Κυριακή των Βαΐων το βράδυ, οπότε τελείται η Ακολουθία του Νυμφίου, δηλαδή του όρθρου της Μεγάλης Δευτέρας, και τελειώνει το Μεγάλο Σάββατο.

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία, σύμφωνα με το τηρούμενο Τριώδιο, καθεμιά από τις μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας είναι αφιερωμένη σε κάποιο ή κάποια επιμέρους περιστατικά των Παθών. Κατά την εσπέρα της προηγούμενης ημέρας τελείται ο Όρθρος της επόμενης. Για παράδειγμα,  την Κυριακή Βαΐων εσπέρας τελείται ο Όρθρος της Μ. Δευτέρας και ακολούθως μέχρι και το Μ. Σάββατο εσπέρας που τελείται ο Όρθρος και η θεία λειτουργία του Πάσχα.

• Μεγάλη Δευτέρα (Βράδυ της Κυριακής των Βαΐων): Είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Παγκάλου Ιωσήφ και στην άκαρπη συκιά.
• Μεγάλη Τρίτη (Βράδυ της Μεγάλης Δευτέρας):  Είναι αφιερωμένη στην παραβολή των Δέκα Παρθένων  και των Ταλάντων.
• Μεγάλη Τετάρτη (Βράδυ της Μεγάλης Τρίτης): Είναι αφιερωμένη στη μνήμη της αμαρτωλής γυναίκας, που μετανόησε, πίστεψε στον Χριστό και άλειψε τα πόδια Του με μύρο. Ψάλλεται το Τροπάριο της μοναχής, ποιήτριας, υμνογράφου και μελωδού Κασσιανής.
• Μεγάλη Πέμπτη (Βράδυ της Μεγάλης Τετάρτης): Είναι αφιερωμένη στον Ιερό Νιπτήρα, τον Μυστικό Δείπνο, την Υπερφυή Προσευχή και την Προδοσία του Ιούδα.
• Μεγάλη Παρασκευή (Βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης): Είναι αφιερωμένη στα Άγια Πάθη και στη Σταύρωση. Γίνεται η περιφορά του Επιταφίου.
• Μεγάλο Σάββατο (Το Πρωί και το Βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής): Είναι αφιερωμένο στην Ταφή του Χριστού και στην Εις Άδου Κάθοδον.
• Κυριακή του Πάσχα (Το Πρωί μέχρι και το Βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου). Είναι αφιερωμένη στην Ανάσταση του Κυρίου Ημών Ιησού Χριστού.

Κυριακή των Βαΐων

Η Κυριακή των Βαΐων ακολουθεί το Σάββατο του Λαζάρου και αποτελεί την  τελευταία Κυριακή της Σαρακοστής και ταυτόχρονα την πρώτη ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδας. Τη μέρα αυτή εορτάζουμε την πανηγυρική είσοδο του Ιησού Χριστού στα Ιεροσόλυμα «επί πώλου όνου». Ο λαός έχει ήδη μάθει  για την Ανάσταση του Λαζάρου, αφού η Βηθανία απήχε μόλις 2,5 χιλιόμετρα από την Ιερουσαλήμ, αλλά και για τη γενικότερη δράση Του. Ως εκ τούτου, τον υποδέχεται όπως ορίζει το εθιμοτυπικό της υποδοχής βασιλέων. Στρώνει στον δρόμο αρωματικά φύλλα από βάγια, καθώς και από διάφορα άλλα φυτά και φωνάζει  «Ωσαννά· ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου, ο βασιλεύς του Ισραήλ» (Ιωάν. 12, 13). Η υποδοχή αυτή «μετά Βαΐων και κλάδων» έδωσε το όνομα στην Κυριακή αυτή. Σύμφωνα, δηλαδή, με το χριστιανικό εορτολόγιο καθιερώθηκε να ονομάζεται Κυριακή των Βαΐων (ή Κυριακή του Λαζάρου ή Κυριακή Βαϊοφόρος) η προηγούμενη Κυριακή της εορτής της Ανάστασης.

Την Κυριακή των Βαΐων, όλες οι εκκλησίες στολίζονται με βάια, είτε κλαδάκια δάφνης, ιτιάς, ελιάς ή μυρτιάς, που μοιράζονται στους πιστούς μετά το πέρας της πρωινής θείας λειτουργίας. Παραδοσιακά την Κυριακή των Βαΐων, όπως και την ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου επιτρέπεται, κατ’ εξαίρεση,  να καταναλωθεί το ψάρι, το λάδι και το κρασί.

Την Κυριακή των Βαΐων του 1826 έγινε η μεγάλη Έξοδος του Μεσολογγίου. Οι γιορτές γίνονται προς τιμή των αγωνιστών που έπεσαν εκείνη την ημέρα.

Μεγάλη Δευτέρα (Εσπέρας της Κυριακής των Βαΐων)

Η Κυριακή των Βαΐων καθιερώθηκε να συναριθμείται λατρευτικά στη Μεγάλη Εβδομάδα από το γεγονός ότι στις ορθόδοξες εκκλησίες, κατά τον εσπερινό της Κυριακής αυτής, τελείται η ακολουθία του Νυμφίου, η οποία αποτελεί τον όρθρο της Μεγάλης Δευτέρας.

Η Μεγάλη Δευτέρα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Ιωσήφ του Παγκάλου (γιου του Ιακώβ), που αναφέρεται στη Παλαιά Διαθήκη και στην άκαρπη συκιά, που την καταράστηκε ο Χριστός και ξεράθηκε με έναν Του λόγο.

«Τῇ Ἁγίᾳ καὶ Μεγάλῃ Δευτέρᾳ, μνείαν ποιούμεθα τοῦ μακαρίου Ἰωσὴφ τοῦ Παγκάλου, καὶ τῆς ὑπὸ τοῦ Κυρίου καταρασθείσης καὶ ξηρανθείσης Συκῆς».

Ο Ιωσήφ ο Πάγκαλος

Σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη, ο Ιωσήφ, ο μικρότερος γιος του Ιακώβ και της Ραχήλ, διώχθηκε από τα αδέλφια του, λόγω του φθόνου τους για την ενάρετη ζωή του. Αρχικά, τον έριξαν σ’ έναν λάκκο και προσπάθησαν να εξαπατήσουν τον πατέρα τους ότι δήθεν τον κατασπάραξε κάποιο θηρίο, δείχνοντάς του ένα ματωμένο ρούχο του. Όταν απέβη άκαρπο αυτό το εγχείρημά τους, τον πούλησαν σε εμπόρους, οι οποίοι με τη σειρά τους τον πούλησαν στον αρχιμάγειρα του βασιλιά της Αιγύπτου, τον Φαραώ Πετεφρή. Εκεί ο Ιωσήφ, αφού δεν ενέδωσε στις ερωτικές επιθυμίες της συζύγου του Πετεφρή, συκοφαντήθηκε από την ίδια και ο Φαραώ τον φυλάκισε. Κάποτε, ο Φαραώ είδε ένα όνειρο με τις εφτά εύρωστες και παχιές αγελάδες και τις εφτά άσχημες και καχεκτικές αγελάδες. Το όνειρο αυτό μόνον ο φυλακισμένος Ιωσήφ μπόρεσε να εξηγήσει ότι στη χώρα θα έρθουν επτά χρόνια ευφορίας και αφθονίας και επτά χρόνια ακαρπίας και λιμού. Μετά το γεγονός αυτό ο Φαραώ έδωσε στον Ιωσήφ αξιώματα και εξουσία που διαχειρίστηκε άριστα. Και όταν τα αδέρφια του, στα πρόθυρα του λιμού, του ζήτησαν βοήθεια, εκείνος τα συγχώρησε, και τα προσκάλεσε μόνιμα στην Αίγυπτο μαζί με τους γονείς του, ζώντας μαζί τους μια ζωή θεάρεστη.

Η άκαρπη συκή

Ο Χριστός περπατώντας στους δρόμους της Ιερουσαλήμ, την επομένη ημέρα της εισόδου του, είδε μια εύρωστη συκιά με παχύ φύλλωμα. Την πλησίασε με σκοπό να κόψει ένα σύκο. Η συκιά είχε καταπράσινα φύλλα, αλλά καθόλου καρπούς. Τότε καταράστηκε την άκαρπη συκιά και η συκιά ξεράθηκε. Γι’ αυτό η συκιά λέγεται «καταρασθείσα» (= καταραμένη) και «ξηρανθείσα» (= ξεραμένη). Το περιστατικό περιγράφεται στους Ευαγγελιστές Ματθαίο 21, 18-19 και Μάρκο 11, 12-14.

Επιλογικές σκέψεις

Ο Πάγκαλος Ιωσήφ, δηλαδή ο ωραίος στην ψυχή και στο σώμα Ιωσήφ, αποτελεί προτύπωση του Χριστού. Προεικονίζει με την περιπέτειά του (φθόνος αδερφών, πώλησή του από τα αδέρφια του, φυλάκιση και δικαίωση) τον ίδιο τον Χριστό και το πάθος Του (φθόνος των ομοφύλων Ιουδαίων, πώληση από τον Ιούδα, δίκη, σταύρωση, τάφος, Ανάσταση).  

Η άκαρπη συκή, συμβολίζει τη Συναγωγή των Εβραίων και τον Ισραηλιτικό λαό της εποχής του Ιησού που είχαν μόνο «φύλλα», δηλαδή μόνο φαινόμενο καρπών. Με άλλα λόγια, ξεγελούσαν ότι είχαν καρπό, χωρίς να έχουν αληθινό καρπό πίστεως και μετάνοιας. Η ιστορία της άκαρπης συκής συμβολίζει και τον κάθε άνθρωπο που στερείται πνευματικών καρπών και αρετών.

Έννεπε Μούσα της Ποίησης

Η Μεγάλη Εβδομάδα του Θείου Πάθους αποτελεί σταθμό και έμπνευση για τους ποιητές. Γεμάτοι δέος και συγκίνηση γονατίζουν στα πόδια του Ιησού, προσφέροντας τα λυρικά τους δάκρυα.

 

«Η υψηλότερη μορφή της άνοιξης που ξέρω: μια ελληνική Μεγάλη Εβδομάδα» (Γιώργος Σεφέρης).

«Έαρ μικρό έαρ βαθύ έαρ συντετριμμένο» (Νίκος Καρούζος).

 

Ιωάννης Γρυπάρης, «Ο Νυμφίος»

– Ιδού ο Νυμφίος έρχεται...

Στη σκοτεινιά που ολόγυρά μου απλώνει

τρέμει θαμπό τ’ ασημοκάντηλό μου·

κι εδώ, όπου ασυντρόφιαστη και μόνη

αποτραβιούμαι, νιώθω να ζυγώνη

το σύγκρυο αναφτέριασμα του τρόμου.

*

– Ιδού ο Νυμφίος έρχεται...

Ο χνουδωτός καντηλοσβήστης πάει

στο φως που τον τραβάει, πάει και πέφτει·

φάντασμα καλοθύμητο περνάει

μ’ ανάλαφρον ανάσυρμα και πάει

και πνίγεται στα βάθη ενός καθρέφτη.

*

– Ιδού ο Νυμφίος έρχεται...

Με νήμα ανεμοκλώστινο η αράχνη

της έγνοιας πλέκει στην καρδιά μου δίχτυ·

σαν κάποιο χέρι κρούσταλλο μου ψάχνει

των σπλάχνων μου τα σπλάχνη – μα ούτε άχνη

μουδ’ ανεπνιά γρικάω το μεσανύχτι.

*

– Ιδού ο Νυμφίος έρχεται...

Και σφαλιχτά τα μάτια μου σκεπάζω

με τα χέρια και κρύβω το κεφάλι

βαθιά στο προσκεφάλι... και κοιτάζω

τ’ ανάερο φάντασμα, που δεν τρομάζω,

στα βάθια της ψυχής μου να προβάλλη.

*

– Ιδού ο Νυμφίος έρχεται...

Πάσα στιγμή, που ζη την πάσα ημέρα,

την έγνοια την ανείκαστή μου, ω Πόθε,

πληθαίνοντας, μου κρυφολές: – Καρτέρα,

να ιδής, λιχνίζοντας στον ίσιο αγέρα,

πέρα τις πίκρες, τη χαρά σου εδώθε!

*

– Ιδού ο Νυμφίος έρχεται...

Έλα, εκλεκτέ, σφιχτοπερίπλοκέ μου,

η ελπίδα μου κι η γλυκαπαντοχή μου·

έλα, εκλεκτέ, που ακαρτεράω, και πιέ μου,

ροδέμνοστε και παγκαλόμορφέ μου,

στη φούχτα μου εδώ μέσα την ψυχή μου!

 

Γ. Βερίτης, «Ιδού ο Νυμφίος»

 

Νύχτα σκέπασε και πάλι

πολιτείες και χωριά.

Κι οι ψυχές μας περιμένουν.

κι είναι η θλίψη μας βαριά.

*

Έλα, Νυμφίε, σε μας που σε καρτερούμε,

έλα Νυμφίε, μέσ’ στη σιγαλιά

*

Eίν’ η ώρα περασμένη

δεν ακούγεται φωνή

κι ψυχή βασανισμένη

λιώνει μέσ’ στην προσμονή.

*

Έλα νυμφίε Χριστέ τις πληγές να γιάνης

φέρε γαλήνη και παρηγοριά. […]

*

 Έλα πάλι λατρευτέ μας

εν τω μέσω της νυκτός

Ιησού, οδήγησέ μας

στον νυμφώνα του φωτός. […]

 

Ακούστε το εδώ

Κυριακή Βαΐων

Πιέτρο Λορεντζέτι, Η είσοδος του Ιησού στα Ιεροσόλυμα (1320)

Ιωσήφ ο Πάγκαλος, ο τύπος του Χριστού

Η άκαρπη συκή

---

Η Μεταξούλα Μανικάρου είναι φιλόλογος, συγγραφέας, Διδάκτωρ «Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» και Μεταδιδάκτωρ «Παιδικής Λογοτεχνίας». Διδάσκει στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. εδώ