Το τελευταίο τμήμα του ελληνικού κράτους που ενσωματώθηκε στον εθνικό κορμό ήταν τα Δωδεκάνησα. Τα νησιά βρισκόταν υπό τουρκική κυριαρχία από το 1522, ενώ από τον 14 ο αιώνα βρισκόταν υπό την κατοχή των Ιωαννιτών ιπποτών. Στις 29 Σεπτεμβρίου του 1911 η Ιταλία, προκειμένου να καταστήσει την Τριπολίτιδα και την Κυρηναϊκή (τη σημερινή Λιβύη) αποικία της, κήρυξε τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που είχε υπό την κυριαρχία της τα παραπάνω εδάφη.
Με το πρόσχημα ότι οι παράκτιες αραβικές φυλές, που ανεφοδίαζαν τους Τούρκους, πρόβαλλαν αντίσταση στα ιταλικά στρατεύματα, οι Ιταλοί κατέλαβαν τα Δωδεκάνησα στις 20 Μαΐου 1912, εκτός του Καστελλορίζου με τον αντιστράτηγο Giovanni Ameglio. Η Ιταλία χρειαζόταν τα νησιά για να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο. Οι κάτοικοι των νησιών αντιδρούν και τον Ιούνιο του 1912, αντιπρόσωποι από όλα τα Δωδεκάνησα οργανώνουν στη Πάτμο πανδωδεκανησιακό συνέδριο όπου κηρύσσουν τα νησιά αυτόνομη «Πολιτεία του Αιγαίου» κάνοντας το πρώτο βήμα για την ένωση με την Ελλάδα. Οι Ιταλοί συλλαμβάνουν όλους τους πρωτεργάτες.
Στη συνέχεια η Ιταλία προχωρεί σε συμφωνία με την Τουρκία για να της ξαναδώσει τα νησιά και αυτή με τη σειρά της αναγνωρίζει την ιταλική κυριαρχία στην Λιβύη. Τον Οκτώβριο του 1912 ξεσπά ο Α΄ Βαλκανικός πόλεμος όπου η Τουρκία αντιμετωπίζει τον συνασπισμό των Βαλκανικών χωρών και ηττάται. Μετά και το τέλος του Β΄ Βαλκανικού πολέμου, η Ελλάδα αν και διπλασιάζεται σε έκταση δεν κατορθώνει να προσαρτήσει τα Δωδεκάνησα για τα οποία τοποθετείται η Ιταλία ως διεθνής τοποτηρητής. Το καλοκαίρι του 1914 αρχίζει ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος και η Ιταλία υπογράφει μυστική συμφωνία με τις δυνάμεις της Αντάντ με αντάλλαγμα την παραχώρηση των νησιών. Μετά τη λήξη του πολέμου, το 1919 οι νικητές οργανώνουν τη Συνδιάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων. Στις 16 Ιουλίου 1919 υπογράφεται στο Παρίσι η συμφωνία Tittoni-Βενιζέλου. Σύμφωνα μ’ αυτή, η Ιταλία παραχωρεί στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα, εκτός από τη Ρόδο, που θα παραμείνει για 5 χρόνια ακόμα υπό ιταλική κυριαρχία, μέχρι να αποφασίσουν με δημοψήφισμα οι κάτοικοί της. Με την ίδια Συνθήκη η Ιταλία, εκτός από τα Δωδεκάνησα, παραχωρούσε στην Ελλάδα και τη Βόρειο Ήπειρο.
Μετά την υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών, στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 η Τουρκία παραιτείται υπέρ της Ιταλίας κάθε δικαιώματος και τίτλου επί των Δωδεκανήσων ενώ με τη συμφωνία Bonino-Βενιζέλου επικυρώνεται, σχεδόν, η προηγούμενη συμφωνία Tittoni-Βενιζέλου, με τη διαφορά ότι το δημοψήφισμα για τη Ρόδο θα διενεργούνταν μετά από 15 χρόνια.
Όμως η εμπλοκή της Ελλάδας στο μικρασιατικό μέτωπο, ο ανταγωνισμός Ελλάδας και Ιταλίας για την επικράτηση στη νοτιοδυτική Μικρά Ασία και η επακόλουθη ήττα της Ελλάδας οδήγησε την Ιταλία στην αθέτηση των συμφωνιών. Με τη Συνθήκη της Λωζάνης, 24 Ιουλίου 1923, η Τουρκία παραχωρεί στην Ιταλία τα δικαιώματά της στα Δωδεκάνησα, κι έτσι “μονιμοποιείται” η ιταλική κατοχή.
Λίγο πριν τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, το 1936 έρχεται στα Δωδεκάνησα νέος διοικητής, ο De Vecchi, που ξεκινάει μια προσπάθεια βίαιου εκφασισμού και αφελληνισμού των νησιών. Καταργούνται τα ελληνικά σχολεία και απολύονται οι έλληνες δάσκαλοι. Επιβάλλονται τα ιταλικά σαν γλώσσα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και ακολουθείται το εκπαιδευτικό σύστημα της μητροπολιτικής Ιταλίας. Πολλοί Δωδεκανήσιοι, με πρώτη ευκαιρία εγκαταλείπουν την πατρίδα τους , κι έτσι ο πληθυσμός των νησιών από 143.080 που ανερχόταν το 1912, μειώθηκε στις 100.180. Ενώ ο Μουσολίνι σχεδιάζει την εγκατάσταση 100.000 φασιστών στα νησιά, που όμως δεν υλοποιείται. Όμως το εθνικό φρόνημα των κατοίκων των νησιών δεν κλονίζεται στο ελάχιστο, αλλά γιγαντώνεται.
Το 1943, με την συνθηκολόγηση της Ιταλίας, τα νησιά τα καταλαμβάνουν οι Γερμανοί που τα παρέδωσαν στους Άγγλους το 1945 με το τέλος του πολέμου. Η βρετανική στρατιωτική διοίκηση κράτησε δυο χρόνια. Στις 15 Μαΐου 1945, ο Αντιβασιλέας-Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Δαμασκηνός, πριν ακόμη εκδηλωθούν επίσημα οι αποφάσεις των νικητών του Πολέμου για την παραχώρηση του δωδεκανησιακού συμπλέγματος, κηρύσσει στη Ρόδο τον «αρραβώνα» της Δωδεκανήσου με τη μητέρα-Πατρίδα.
Στις 27 Ιουνίου το 1946 στη διάσκεψη των υπουργών εξωτερικών των νικητών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στο Παρίσι, αποφασίζεται η παραχώρηση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Στις 10 Φεβρουαρίου 1947, η Ιταλία επικύρωσε την υπογραφή της συνθήκης στο Παρίσι.
Στις 31 Μαρτίου του 1947 τα νησιά παραδόθηκαν στον εκπρόσωπο της Ελλάδας αντιναύρχο Περικλή Ιωαννίδη. Το 1948 έγινε η επίσημη προσάρτηση στις 9 Ιανουαρίου και συστήθηκε η Γενική Διοίκηση Δωδεκανήσου, με πρώτο διοικητή τον γιατρό Νικόλαο Μαυρή.
Στις 7 Μαρτίου1948, γίνεται η πανηγυρική απελευθέρωση των νησιών. Στο λιμάνι καταπλέει το αγγλικό αντιτορπιλλικό «Σέβιοτ» και το αμερικανικό «Χάνσον». Ο βασιλιάς Παύλος με τη βασίλισσα Φρειδερίκη φθάνουν στη Ρόδο με το ελληνικό αντιτορπιλικό «Θεμιστοκλής» για να παραστούν στους εορτασμούς. Εξέχουσα θέση ανάμεσα στους παρευρισκόμενους είχαν δώδεκα νεαρές γυναίκες, ντυμένες με τοπικές παραδοσιακές φορεσιές και μία ταινία με το όνομα καθενός νησιού περασμένη στο σώμα τους, οι οποίες κρατούσαν καλάθια με ροδοπέταλα, για να ράνουν με αυτά τους βασιλείς. Ο ερχομός των βασιλέων και των πριγκίπων χαιρετίζεται με κανονιοβολισμούς, κωδωνοκρουσίες εκκλησιών και συριγμούς σειρήνων όλων των πλοίων. Ο λαός μόλις οι βασιλείς αποβιβάζονται ζητωκραυγάζει και χειροκροτά μέσα σε παραλήρημα ενθουσιασμού.
Ο δήμαρχος της Ρόδου Γαβριήλ Χαρίτος τους παραδίδει το χρυσό κλειδί των πόλεων λέγοντας τα εξής: «Το προαιώνιον όνειρον των Δωδεκανησίων πραγματοποιείται σήμερον και ολοκληρούται το εθνικόν έργον των. Με την συντελουμένην σήμερον ενσωμάτωσιν της πολυπαθούς Δωδεκανήσου εις την Μητέρα Ελλάδα τερματίζεται μία οδυνηρά περίοδος της ελληνικής ιστορίας και αρχίζει μία περίοδος νέα και πλήρης ελπίδων. Οι Δωδεκανήσιοι έχουν πλέον πλήρη επίγνωσιν της αποστολής των και γνωρίζουν ότι διά της ενώσεως θα συμβάλουν απ’ ευθείας εις την ευημερίαν, την πρόοδον και την ακμήν της Ελλάδος. Η δε συμβολή των αυτή θα είναι πιο πολυτιμοτάτη διά την εθνικήν πνευματικήν ανάπτυξιν και το μεγαλείον του Έθνους μας. Μεγαλειότατοι! Υπό το κράτος της πλέον ισχυράς συγκινήσεως διά την εξαιρετικήν εύνοιαν την οποίαν η τύχη επεφύλασσεν εις εμέ, παραδίδω εις Υμάς, τους ανταξίους συνεχιστάς της αίγλης των Βασιλέων του Βυζαντίου και του αειμνήστου αδελφού σας Γεωργίου του Β΄ του οποίου το πνεύμα θα σας είναι πιστός συμπαραστάτης, τας κλείδας της πόλεως της Ρόδου και των άλλων Δωδεκανήσων, με την διάπυρον ευχήν όπως συνεχίσετε την ένδοξον πορείαν Σας».
Μετά την συγκινητική ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου της Ελλάδος, ο Υπουργός Εσωτερικών, Π.Μαυρομιχάλης, διαβάζει το βασιλικό διάταγμα: «Με τον υπ’ αριθμ. 518 νόμο της Δ΄ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων ορίζεται: Αι νήσοι της Δωδεκανήσου Ρόδος, Κάλυμνος, Κάρπαθος, Αστυπάλαια, Νίσυρος, Πάτμος, Χάλκη, Κάσος, Σύμη, Κως, Λέρος, Τήλος και Καστελλόριζον, ως και αι παρακείμεναι νησίδες, προσαρτώνται εις το Ελληνικόν Κράτος από της 28ης Οκτωβρίου 1947. Ο παρών νόμος, ψηφισθείς υπό της Δ΄ Αναθεωρητικής Βουλής και παρ’ ημών σήμερα κυρωθείς, δημοσιευθήτω δια της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως και εκτελεσθήτω ως νόμος του κράτους. Εν Αθήναις τη 3η Ιανουαρίου 1948 , Παύλος Α, Βασιλεύς των Ελλήνων».
Η Δωδεκάνησος έπειτα από 638 χρόνια σκλαβιάς ήταν και πάλι ελληνική.
Αντιγόνη Καρύτσα
(Πρώτη δημοσίευση στο schooltime.gr – Φεβρουάριος 2016)
