Εγκαινιάστηκε χθες και θα λειτουργήσει μέχρι την Κυριακή 3 Νοεμβρίου στο «Μύλο του Παππά» στη Λάρισα με θέμα «Θεσσαλία – ‘Ερημοι Τόποι» του παρατηρητή – φωτογράφου της πορείας του τόπου του Χρήστου Βλάχου. Μια έκθεση που αποκτά μια άλλη διάσταση μετά τις καταστροφές από τα φυσικά φαινόμενα των προηγούμενων ετών και άλλαξε την φυσιογνωμία του και την ζωή των ανθρώπων του.
Οι φωτογραφίες του Χρήστου μιλούν γι’ αυτή την αλλαγή και ο ίδιος σημειώνει:
Λιάζονται τα γερόντια στο πεζούλι, έξω απ’ το Κονάκι, το ερειπωμένο σπίτι του τελευταίου τσιφλικά και ιστορίες παλιές διηγούνται για πολέμους, για την πείνα, τους κολίγους και τον Αντύπα. Για το μοίρασμα της γης, τον αναδασμό, τη Γη που τώρα είναι δική τους.
Ο κ. Χρήστος Βλάχος
Θερίζουν ακόμη με δρεπάνια και κοσιές, σε απρόσιτα χωράφια που δε φτάνουν οι αλωνιστικές μηχανές, οι πατόζες και αργότερα οι κομπίνες.
Οργώνουν βαθιά τον κάμπο, τον εκχερσώνουν, αποστραγγίζουν τους βάλτους. Σπέρνουν στάρια, κριθάρια, βίκια, τριφύλλια. Ξενυχτάνε οι αγρότες τα βράδια, παρέα με το «μαρκότσι», αλλάζοντας σωλήνες στις αυλακιές να πάει το νερό σε όλο το χωράφι, να ποτίσει το βαμβάκι.
Στις άκρες του χωριού, νομάδες κτηνοτρόφοι ξεχειμωνιάζουν με τα κοπάδια τους, μένουν ακόμη σε καλύβες.
Παλεύουν νύχτα και μέρα με τα ζωντανά, τον άνεμο, τη βροχή, τα χιόνια. Κάθε Άνοιξη ανεβαίνουν, περπατώντας επί ένα μήνα, για τα Άγραφα, τα Τζουμέρκα, την Πίνδο. Το Φθινόπωρο ξανακατεβαίνουν στον μεγάλο κάμπο.
Βλέπουν οι νομάδες να γίνονται τα βοσκοτόπια και οι βάλτοι χωράφια, δυσκολεύονται να περάσουν, μικραίνουν οι δρόμοι των κοπαδιών.
Εκεί, στο τέλος του 60, ένα ανοιξιάτικο απόγευμα το τραίνο του Θεσσαλικού σιδηροδρόμου της γραμμής Βόλου – Καλαμπάκας, φορτώνει στο Ρήγαιο για τελευταία φορά τα κοπάδια και τις οικογένειες των νομάδων για τα βουνά. Ακολουθούν τις επόμενες δεκαετίες οι μεταφορές των κοπαδιών με φορτηγά και αυτό είναι και το τέλος ουσιαστικά της νομαδικής κτηνοτροφίας.
Ανοίγονται δρόμοι στις ορεινές και στις πεδινές κοινότητες, έρχεται το ηλεκτρικό ρεύμα, γίνονται δίκτυα νερού, σε κάποια σπίτια μπαίνει το τηλέφωνο και η τηλεόραση.
Οι άνθρωποι στις πόλεις, ζώντας το δικό τους όνειρο, γκρεμίζουν τις παραγκο-γειτονιές και στη θέση τους σηκώνουν πολυώροφα κτίρια, τις πολυκατοικίες. Όμως μαζί με τις παράγκες κατεδαφίζονται και τα περισσότερα αξιόλογα πέτρινα κτήρια των Θεσσαλικών πόλεων. Η τεράστια οικοδομική δραστηριότητα, φέρνει και τη δεύτερη – εσωτερική αυτή τη φορά – μετανάστευση των νέων απ’ τα χωριά στις πόλεις.
Οι ορεινές κοινότητες ζούνε το κύκνειο άσμα τους, εκεί μέχρι το τέλος του 80. Τα παιδιά των κτηνοτρόφων αναγκάζονται να γίνουν επιστήμονες, εργάτες, υπάλληλοι, να φύγουν απ’ τη δύσκολη ζωή των γονέων και προγόνων τους.
Αδειάζουν τα βουνά από ανθρώπους και κοπάδια, αλλά στον κάμπο συμβαίνει το αντίθετο.
Ο αγροτικός τεχνολογικός εξοπλισμός εκσυγχρονίζεται και οι χιλιάδες ξένοι μετανάστες-εργάτες γης, τα φυτοφάρμακα, τα λιπάσματα και οι καινούργιες βιομηχανικές καλλιέργειες απογειώνουν την αγροτική παραγωγή. Η ευλογημένη Θεσσαλική γη είναι η «μάνα» που τρέφει όλη τη χώρα.
Όμως όλα τα «καλά» κάποτε τελειώνουν.
Με την τελετή λήξης της Ελληνικής Ολυμπιάδας του 2004 και την έναρξη της οικονομικής κρίσης, αρχίζει και η αντίστροφη πορεία, για τα όρη, τους κάμπους αλλά και τις πόλεις της Θεσσαλίας.
Κανείς δεν θυμάται πια τα στερεμένα από νερό ρέματα-γκιόλια του κάμπου, τις πετρόκτιστες κρήνες, τις αιωνόβιες βελανιδιές και πλατάνια, τις κορομηλιές, τις γκορτσιές, τα πρωτοβρόχια, τους πελαργούς και τις πάπιες, τα πολλά χιόνια και τα κρύσταλλα που κρέμονται απ’ τις σκεπές των όμορφων σπιτιών.
Χορτάριασαν τώρα οι στρούγκες και εκκωφαντική σιωπή βασιλεύει στις κορυφές των Αγράφων και της Πίνδου. Ενώνονται τα χωριά σε ανόμοιους και απομακρυσμένους δήμους, φεύγουν τα ταχυδρομεία, κλείνουν τα σχολεία, τα παλιά επαγγέλματα εξαφανίζονται. Μάταια τώρα περιμένουν στα πέτρινα κατώφλια τα γερόντια, να φανούν τα ξενιτεμένα τους χελιδόνια. Γερνάνε και πεθαίνουν μαζί με τα πανέμορφα σπίτια τους που είχαν χτίσει πάνω στις στάχτες που άφησαν πίσω τους ξένοι καταχτητές.
Οι τελευταίοι μαθητές ενός σχολείου σηκώνουν τις σημαίες τους στην τελευταία τους παρέλαση, το 2003. Κλείνονται και στον κάμπο οι τελευταίοι κάτοικοι στα σπίτια τους. Κάπου κάπου ακούγεται μόνο η φωνή του πλανόδιου μανάβη και το κορνάρισμα του αυτοκινήτου του φούρνου της πόλης , που μαζί με το ψωμί, τους φέρνει και τα φάρμακα.
ΕΡΗΜΟΙ ΤΟΠΟΙ
Έτσι, έρημους τους τόπους, ανοχύρωτα και ανοργάνωτα βρήκε τα χωριά αλλά και τις πόλεις ένα «ακραίο» φυσικό φαινόμενο, η μεγάλη πλημμύρα, ο Daniel.
Γράφει η πινακίδα που τοποθέτησε το 2018 ο Μορφωτικός Σύλλογος Μεταμόρφωσης:
«Βρίσκεστε στο κέντρο του χωριού Μεταμόρφωση – Κουρτίκι. Εδώ διέσχιζε το χωριό ο αρχαίος ποταμός Ονόχονος. Το βουνό μας το Τιτάνιο Όρος, με πολλά πηγαία νερά, είναι υδροβιότοπος με πλούσια πανίδα και χλωρίδα. Παλαιότερα υπήρχαν πολλά χέλια, καραβίδες και καβούρια.».
Ένα βράδυ του Σεπτέμβρη του 2023, αρχαίοι ποταμοί όπως ο Ονόχονος, ο Ενιπέας, ο Καλέντζης, ο Σοφαδίτης, ο Πηνειός, θύμωσαν πολύ που κάποιοι στένεψαν το δρόμο τους και μεταμόρφωσαν τη Θεσσαλία σε μια τεράστια λίμνη.
Κλιματική αλλαγή, κλιματική κρίση είναι αυτό, είπαν οι επιστήμονες και τα έρημα χωριά, έγιναν τώρα χωριά – φαντάσματα.
Κλιματικοί πρόσφυγες απ’ τη Φαρκαδόνα αναγκάζονται να ζήσουν σε λυόμενα παραπήγματα, το βιός των ανθρώπων εξαφανίζεται. Χιλιάδες ζωντανά μεγάλων κτηνοτροφικών μονάδων, που δεν έχουν δει ποτέ τον ήλιο, πεθαίνουν. Όλος ο αγροτικός εξοπλισμός εξαφανίζεται μέσα στη λάσπη, τα σπίτια, οι Εστίες των ανθρώπων με όσες αναμνήσεις και βιώματα έζησαν μέσα σε αυτά, δεν υπάρχουν. Γέφυρες καταρρέουν απ’ τη δύναμη του νερού, νοσοκομεία και υποδομές εξαφανίζονται. Οι καταστροφές και ο φόβος φτάνει και στις πλημμυρισμένες Θεσσαλικές πόλεις.
Έναν χρόνο μετά τη μεγάλη πλημμύρα, κάτι σκελετωμένα αδέσποτα στον Βλοχό, το Κεραμίδι και τη Μεταμόρφωση, μας κοιτάνε απορημένα στα μάτια και αναρωτιούνται γιατί έφυγαν, που πήγαν οι άνθρωποι γιατί ρήμωσαν τα χωριά.
Τα τελευταία μοναχικά δέντρα δεν ήταν μόνο τα στολίδια στα κατακόκκινα και πορτοκαλιά ηλιοβασιλέματα των κάμπων και των βουνών. Ήταν οι τελευταίοι μάρτυρες ενός πολύ μακρινού παρελθόντος, ενός άλλου τοπίου, τότε που στα νερά του Αχελώου και του Πηνειού κολυμπούσαν νεράιδες, πέστροφες και λύγκες και στις όχθες τους ξεκουράζονταν ελέφαντες.
Σε ΕΡΗΜΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ – αν επαληθευτούν τα άσχημα σενάρια των επιστημόνων – θα μετατραπούν στο πολύ κοντινό μέλλον, όχι τα χωριά, αλλά οι πόλεις. Αυτή τη φορά όμως η επιστροφή θα γίνει βίαια και όχι για Ζωή αλλά για επιβίωση. Οι άνθρωποι όμως που θα γυρίσουν πίσω στα χωριά τους, θα βρούνε ένα άλλο τοπίο. Χωρίς δέντρα, χωρίς νερό, χωρίς ποτάμια, με στέρφα τη γη, αλλά με πολλές ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά και φράγματα.
