Αναδημοσίευση από το περιοδικό Health Next Generation (Τεύχος 25)

Ιωάννης Μούντζιος, MD, MSc, PhD, διευθυντής Δ΄ Ογκολογικής Κλινικής και Μονάδας Κλινικών Μελετών, Νοσοκομείο «Ερρίκος Ντυνάν»

Συνέντευξη στην Ανθή Αγγελοπούλου

Οι νέες θεραπείες στον τομέα της Ογκολογίας, η «επανάσταση» της εξατομικευμένης θεραπείας και η χρήση της Ανοσοθεραπείας, καθώς και η δυναμική των κλινικών μελετών μπαίνουν στο μικροσκόπιο της συζήτησής μας με τον παθολόγο-ογκολόγο, διευθυντή της Δ’ Ογκολογικής Κλινικής και Μονάδας Κλινικών Μελετών στο Νοσοκομείο «Ερρίκος Ντυνάν», Ιωάννη Μούντζιο, MD, MSc, PhD.

• Γιατρέ μου, οι νέες θεραπείες στον τομέα της Ογκολογίας μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην αντιμετώπιση του καρκίνου;

Τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί μια πολύ σημαντική επανάσταση στο χώρο της θεραπευτικής του καρκίνου, κυρίως με την έννοια ότι οι επιστήμονες έχουν καταφέρει να κατανοήσουν πολλούς από τους μηχανισμούς που ευθύνονται για την ανάπτυξη, εξέλιξη και επέκταση των καρκινικών κυττάρων.

Στοχεύοντας ακριβώς αυτούς τους μηχανισμούς με ειδικά φάρμακα, που τα λέμε βιολογικά φάρμακα ή μοριακά φάρμακα, μπορούμε να καταπολεμήσουμε ακριβώς αυτά τα χαρακτηριστικά του καρκινικού κυττάρου που τα κάνουν τόσο επιθετικά. Και αυτό είναι πολύ διαφορετικό από τις κλασικές χημειοθεραπείες που ξέραμε μέχρι σήμερα, γιατί οι χημειοθεραπείες αυτές χτυπούσαν γενικά όλα τα καρκινικά κύτταρα και δυστυχώς και τα φυσιολογικά κύτταρα του οργανισμού, προσπαθώντας να καταστρέψουν ή να συρρικνώσουν τον όγκο.

Αντίθετα, τα μοριακά ή βιολογικά φάρμακα είναι φάρμακα τα οποία στοχεύουν μόνο αυτά τα χαρακτηριστικά που έχει το καρκινικό κύτταρο και με αυτόν τον τρόπο στις περισσότερες περιπτώσεις αφήνουν ανεπηρέαστα τα φυσιολογικά κύτταρα του οργανισμού.

• Τα τελευταία χρόνια γίνεται λόγος συνέχεια για την αποτελεσματικότητα της εξατομικευμένης θεραπείας. Έχουμε εξατομικευμένη θεραπεία στη Ελλάδα και, αν ναι, σε ποιες μορφές καρκίνων;

Η εξατομικευμένη θεραπεία συνίσταται κυρίως σε δύο κατηγορίες φαρμάκων: Τα λέμε μονοκλωνικά αντισώματα και αναστολείς τυροσινικών κινασών. Τα πρώτα είναι ενδοφλέβια χορηγούμενα φάρμακα, τα οποία χτυπούν κάποιους στόχους στην επιφάνεια του καρκινικού κυττάρου. Επειδή ακριβώς είναι μεγάλα μόρια, δεν μπορούν να απορροφηθούν από το πεπτικό σύστημα, γι’ αυτόν το λόγο τα χορηγούμε ενδοφλέβια με ορό. Έχουμε πολύ σημαντικές εξελίξεις με τέτοιου είδους φάρμακα σήμερα στον καρκίνο του παχέος εντέρου, στον καρκίνο του πνεύμονα, στον καρκίνο των ωοθηκών, στον καρκίνο του μαστού, τα οποία πραγματικά έχουν αλλάξει την πρόγνωση σε πολλές από αυτές τις ομάδες των ασθενών.

Τα δεύτερα, οι αναστολείς κινάσης της τυροσίνης, επειδή είναι μικρομοριακοί αναστολείς, είναι μικρά μόρια, παρασκευάζονται σε χάπια, είναι από του στόματος χορηγούμενα, και γι’ αυτόν τον λόγο έχουμε τη δυνατότητα να τα χορηγούμε εκτός νοσοκομείου, να συνταγογραφούνται και να χορηγούνται στο σπίτι και αυτό είναι πολύ σημαντικό για τους ασθενείς που δεν μπορούν να μετακινηθούν εύκολα, δεν μπορούν να ταλαιπωρηθούν, είναι από την επαρχία κ.τ.λ. Είναι πάρα πολύ σημαντικό για την ποιότητα ζωής του ασθενούς. Οι αναστολείς της κινάσης της τυροσίνης λειτουργούν με έναν πολύ έξυπνο μηχανισμό. Εμποδίζουν να φτάσουν στον πυρήνα του καρκινικού κυττάρου σήματα τα οποία το διατάσσουν να πολλαπλασιαστεί. Κόβουμε αυτήν την εντολή και με αυτόν τον τρόπο το κύτταρο δεν πολλαπλασιάζεται και αποπίπτει. Τα φάρμακα αυτής της κατηγορίας είναι πιο εξελιγμένα από άποψη φαρμακοτεχνική.

Γενικά τα μοριακά ή βιολογικά φάρμακα είναι φάρμακα που δεν έχουν καμία από τις παρενέργειες της κλασικής χημειοθεραπείας. Δηλαδή δεν προκαλούν τα περισσότερα από αυτά –σχεδόν όλα– αλωπεκία, δεν κάνουν ναυτία, τάση για έμετο και δεν έχουν τις κλασικές παρενέργειες των χημειοθεραπευτικών.

Παρ’ όλα, αυτά πρέπει να είμαστε ειλικρινείς ότι και τα βιολογικά φάρμακα, τα μοριακά φάρμακα που λέμε, έχουν παρενέργειες, απλώς το προφίλ τους είναι τελείως διαφορετικό.

Τα περισσότερα από αυτά σχετίζονται με παρενέργειες του τύπου διαταραχών του μεταβολισμού σε κάποιες περιπτώσεις ή εμφάνιση κάποιων εξανθημάτων ή εμφάνιση διάρροιας σε κάποια από αυτά ή κάποιες σπανιότερες παρενέργειες.

Πάντως, σε γενικές γραμμές, είναι πολύ πιο καλά ανεκτά από τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα για τον ασθενή, δηλαδή προσδίδοντάς του καλύτερη ποιότητα ζωής.

• Ο κόσμος ακούει συχνά από τα ΜΜΕ ότι η Ανοσοθεραπεία έχει βοηθήσει στην καταπολέμηση του καρκίνου, ειδικά σε τύπους καρκίνου όπως ο πνεύμονας. Τι ακριβώς σημαίνει Ανοσοθεραπεία, για να καταλάβει ο κόσμος, και σε ποιες μορφές καρκίνου τη χρησιμοποιεί ο θεράπων ιατρός;

Τα κύτταρα του ανθρώπινου οργανισμού βρίσκονται υπό διαρκή ανοσιακή επιτήρηση και το ανοσοποιητικό σύστημα αποτελεί σημαντικό αποτρεπτικό μηχανισμό στη νεοπλασματική εξαλλαγή και στη δημιουργία νεοπλασιών (καρκίνου). Η κατανόηση των μοριακών μηχανισμών που διέπουν τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος τα τελευταία χρόνια έχει επιφέρει τεράστια ανάπτυξη στον τομέα της Ανοσο-ογκολογίας και έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη ιδιαίτερα ελπιδοφόρων θεραπειών, με αιχμή του δόρατος τον πλέον θανατηφόρο καρκίνο στον πλανήτη, τον καρκίνο του πνεύμονα.

Η Ανοσοθεραπεία στον καρκίνο του πνεύμονα, αλλά και σε άλλους συμπαγείς όγκους, εμφανίζει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που αξίζει να μνημονεύσουμε: Το πρώτο είναι ότι οι ανταποκρίσεις έχουν διάρκεια: Αυτό σημαίνει ότι σε αντίθεση με τη χημειοθεραπεία, που συνήθως επιτυγχάνει βραχυπρόθεσμες υφέσεις, η Ανοσοθεραπεία προκαλεί παρατεταμένες ανταποκρίσεις παρέχοντας πολύ σημαντικό κλινικό όφελος, το οποίο συχνά συνεχίζεται για μήνες ή και χρόνια, ακόμη και αν η Ανοσοθεραπεία διακοπεί για κάποιο λόγο, όπως για παράδειγμα λόγω κάποιας τοξικότητας. Το φαινόμενο αυτό, που προφανώς συνδέεται με την ανοσολογική μνήμη, έχει ως αποτέλεσμα σημαντικό ποσοστό ασθενών να επιτυγχάνει παρατεταμένες ανταποκρίσεις και σε ένα μικρό ποσοστό μακρά επιβίωση, ακόμη και σε μεταστατική νόσο, κάτι που δυστυχώς δεν ήταν συχνό με τη χημειοθεραπεία.

Ένα δεύτερο σημαντικό χαρακτηριστικό της Ανοσοθεραπείας είναι τα μικρά ποσοστά τοξικότητας και η πολύ καλύτερη ανοχή των φαρμάκων από τους ασθενείς, σε σχέση με τη χημειοθεραπεία. Πραγματικά, οι περισσότεροι ανοσοθεραπευτικοί παράγοντες δεν προκαλούν πολλές από τις τοξικότητες που συνδέονται με τη χημειοθεραπεία, όπως είναι η αλωπεκία, η ναυτία και ο έμετος ή και η μυελοτοξικότητα. Η ανοσοθεραπεία δεν χρειάζεται προληπτική ισχυρή αντιεμετική αγωγή και πολύ σπάνια χρήζει υποστήριξης με αυξητικούς παράγοντες για διόρθωση αναιμίας ή ουδετεροπενίας. Εντούτοις, και η Ανοσοθεραπεία μπορεί να προκαλέσει κάποιες σπάνιες αλλά κλινικά σημαντικές τοξικότητες, που σχετίζονται με την υπερδιέγερση του ανοσοποιητικού συστήματος σε διάφορα όργανα και ιστούς του ανθρώπινου σώματος.

• Στο Νοσοκομείο «Ερρίκος Ντυνάν» είστε υπεύθυνος στη Μονάδα Κλινικών Μελετών. Θα μπορούσατε να μας πείτε πόσες μελέτες είναι σε εξέλιξη και σε τι αφορούν;

Στο Νοσοκομείο «Ερρίκος Ντυνάν» έχω τη χαρά και την τιμή να έχω ιδρύσει και να διευθύνω την Μονάδα Κλινικών Μελετών στον καρκίνο του πνεύμονα εδώ και 8 χρόνια, από το 2017. Πρόκειται για ένα πρότυπο ερευνητικό κέντρο, το οποίο δίνει τη δυνατότητα πρόσβασης σε καινοτόμα φάρμακα σε ασθενείς που πάσχουν από οποιαδήποτε μορφή και σε οποιοδήποτε στάδιο καρκίνου του πνεύμονα. Γενικά οι μελέτες μας αφορούν δύο κατηγορίες ασθενών:

Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονται ασθενείς οι οποίοι δυστυχώς έχουν εξαντλήσει όλες τις εγκεκριμένες θεραπείες για τη νόσο τους και τους δίνεται η δυνατότητα να λάβουν καινούργιες καινοτόμες θεραπείες, όπως ανοσοθεραπείες επόμενης γενιάς, συζεύγματα χημειοθεραπείας-μονοκλωνικών αντισωμάτων, στοχεύουσες μοριακές θεραπείες και προσωποποιημένα πεπτιδικά ή mRNA εμβόλια κατά του καρκίνου.

Μια δεύτερη κατηγορία είναι αυτή των ασθενών για τους οποίους υπάρχουν εγκεκριμένες θεραπείες με μέτρια αποτελέσματα και για τους οποίους προσπαθούμε να βελτιώσουμε την πρόγνωσή τους χορηγώντας καινοτόμες θεραπείες.

Στο κέντρο μας αυτήν τη στιγμή είναι ενεργές πάνω από 20 κλινικές μελέτες που αφορούν όλους τους τύπους (μικροκυτταρικός καρκίνος πνεύμονα, αδενοκαρκίνωμα, πλακώδες καρκίνωμα) και όλα τα στάδια (προεγχειρητικό, μετεγχειρητικό, θεραπεία μεταστατικής νόσου ή υποτροπής, θεραπεία διάσωσης).

• Διάβασα ότι είναι σε εξέλιξη το Εγχειρίδιο Ογκολογικών Επειγόντων Περιστατικών, το Εγχειρίδιο Καρκίνου σε Εφήβους και Νέους Ενήλικες, το Εγχειρίδιο Υποστηρικτικής και Ανακουφιστικής Φροντίδας στην Ογκολογία και το «Απαραίτητα Θωρακικής Ογκολογίας για Ιατρούς». Τι ακριβώς σημαίνει αυτό για τον ασθενή και για τον θεράποντα ιατρό;

Μια από τις προσωπικές μου ενασχολήσεις για την οποία είμαι πραγματικά περήφανος είναι η συμμετοχή μου σε διάφορες ομάδες εργασίας της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ογκολογίας (European Society for Medical Oncology, ESMO) μαζί με εκλεκτούς και καταξιωμένους συναδέλφους από την Ευρώπη και όλο τον κόσμο. Μια από αυτές τις ομάδες εργασίας αφορά τη συγγραφή και έκδοση εκπαιδευτικών εγχειριδίων που δημοσιεύονται τόσο ηλεκτρονικά όσο και σε έντυπη μορφή και φτάνουν σε κάθε γωνιά της Γης, με σκοπό να παρέχουν ολοκληρωμένη και επιστημονικά έγκυρη πληροφόρηση σε νέους ειδικευόμενους και ειδικούς ογκολόγους, αλλά και άλλους επαγγελματίες υγείας που ασχολούνται με την φροντίδα του καρκίνου.

Από το 2015 μέχρι σήμερα είχα τη χαρά να είμαι συν-εκδότης σε μια σειρά από τέτοια εγχειρίδια, όπως ο «Οδηγός επειγόντων για ογκολογικούς ασθενείς», ο «Οδηγός για εφήβους και νέους ενήλικες με καρκίνο», το «Εγχειρίδιο υποστηρικτικής και παρηγορητικής φροντίδας του ογκολογικού ασθενούς» και εσχάτως το «Εγχειρίδιο βασικών γνώσεων στην Ογκολογία του θώρακα», που βρίσκεται σε εξέλιξη για να ενσωματώσει όλα τα νεότερα θεραπευτικά δεδομένα. Είμαι πολύ χαρούμενος για την ευρεία αποδοχή αυτών των δωρεάν συγγραμμάτων από την παγκόσμια ογκολογική κοινότητα, με χιλιάδες χρήστες σε όλο τον κόσμο, και ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, ενώ τα βιβλία αυτά έχουν μεταφραστεί και σε πολλές γλώσσες για να διευκολυνθεί η πρόσβαση των επαγγελματιών υγείας στη συνεχιζόμενη επιμόρφωση.

Διαβάστε παρακάτω την συνέντευξη από το περιοδικό Health Next Generation (Τεύχος 25) και σε ηλεκτρονική μορφή σελ. 80-83 (πατήστε κάτω δεξιά για μεγέθυνση)

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο Γιάννης Μούντζιος γεννήθηκε στη Λάρισα το 1974 και αποφοίτησε από το 5ο Γενικό Λύκειο Βόλου το 1992 με «Άριστα». Εισήλθε την ίδια χρονιά στη Στρατιωτική Ιατρική Σχολή στη Θεσσαλονίκη και το 1998 αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του ΑΠΘ με «ΑΡΙΣΤΑ» και ορκίστηκε την ίδια χρονιά ανθυποσμηναγός ιατρός της Πολεμικής Αεροπορίας. Ειδικεύθηκε στην Εσωτερική Παθολογία στο 251 Γενικό Νοσοκομείο Αεροπορίας και στη συνέχεια στην Παθολογική Ογκολογία στο Νοσοκομείο «ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ». Εξειδικεύθηκε στην Ογκολογία Θώρακα στο Νοσοκομείο GUSTAVE-ROUSSY στο Παρίσι της Γαλλίας το 2005-2007. Έλαβε μεταπτυχιακό τίτλο μεταφραστικής έρευνας στην Ογκολογία. Το 2009 απέκτησε τίτλο ιατρικής ειδικότητας Ογκολογίας και το 2010 έκανε διδακτορική διατριβή στη μεταφραστική έρευνα στην Ογκολογία. Από το 2009 έως το 2014 εργάστηκε στην Ογκολογική Κλινική του Νοσοκομείου της Αεροπορίας ως επιμελητής και αναπληρωτής διευθυντής.

Το 2012 εξελέγη μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδος και την περίοδο 2012-2014 εξετέλεσε χρέη ταμία και το 2014-2016 χρέη γενικού γραμματέα της Εταιρείας. Το 2014 διετέλεσε πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του Πανελλήνιου Ογκολογικού Συνεδρίου και το 2015-2016 διευθυντής Σπουδών της Ελληνικής Ακαδημίας Ογκολογίας. Την περίοδο 2014-2018 ήταν συντονιστής της Ευρωπαϊκής Ομάδας Εργασίας για εφήβους και νέους ενήλικες με καρκίνο. Το 2018 δημιούργησε το ογκολογικό κέντρο «Oncolife», ένα σύγχρονο κέντρο παροχής ολοκληρωμένης ογκολογικής συμβουλευτικής και φροντίδας, που θέτει στο επίκεντρό του τον ασθενή με καρκίνο, βασισμένο σε διεθνή πρότυπα ολιστικής προσέγγισης του ογκολογικού ασθενούς. Από το 2011 έως το 2020 διετέλεσε επιστημονικός συνεργάτης της Β΄ Ογκολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου «Ερρίκος Ντυνάν» και το 2021 ανέλαβε διευθυντής της Δ΄ Ογκολογικής Κλινικής και της Μονάδας Κλινικών Μελετών του ίδιου νοσοκομείου.