Κάθε χρονιά την ημέρα που αρχίζουν τα σχολεία, το μυαλό όλων πετάει στην εποχή που ο καθένας και καθεμιά περνούσε για πρώτη φορά την πόρτα του και όσο πιο πίσω μετράνε τα χρόνια, τόσο η νοσταλγία για εκείνα τα χρόνια μεγαλώνει καθώς η ψαλίδα του χρόνου απομακρύνει περισσότερο τη νεότητα με τα αναπόφευκτα γηρατειά.

Και γυρνάει πίσω γιατί η πρώτη ημέρα στο σχολείο ήταν η πιο σπουδαία για την ζωή κάθε παιδιού, στο χωριό ή την πόλη και με εκείνα τα πρώτα βήματα από το σπίτι μέχρι αυτό θα ξεκινούσε το μεγάλο ταξίδι της ζωής που βασικό εφόδιο ήθελε πάντα τα γράμματα. Τα «γράμματα» έλεγαν οι γονείς μας θα μας έβγαζαν από τη χαμοζωή που ζούσαν όλοι τότε μετά τον πόλεμο και ότι ακολούθησε στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’50 και θα μας έφτιαχναν καλούς ανθρώπους και χρήσιμους στην κοινωνία και γι’ αυτό δεν λυπόνταν αν λιγόστευαν τα χέρια στη δουλειά στα χωράφια και τα ζωντανά που ήθελε το νοικοκυριό και μας έστελναν στο σχολείο.

Τα «γράμματα» εκείνα τα χρόνια δεν ήταν το εισιτήριο για να προκόψουν όλοι επαγγελματικά – αυτό ήθελε πολλές δυσβάσταχτες θυσίες από το σπίτι που είχε τέτοιους στόχους- αλλά ήταν πιο απαραίτητα για μια κοινωνική και κοινοτική μόρφωση που είχε ανάγκη τότε ο αγριεμένος κόσμος. Το υποχρεωτικό για αγόρια και κορίτσια Δημοτικό ήταν αυτό που έσφιξε τους δεσμούς των κοινοτήτων που είχαν πληγεί από τον εμφύλιο πόλεμο και χάρη σε αυτό άλλαξε η ζωή σε ικανοποιητικό βαθμό σε πολλά χωριά. Ήταν εξάλλου και τα τελευταία σχολεία που με όσα μέσα διέθεταν έσβησαν και τον αναλφαβητισμό από την Ελλάδα και τούτο φάνηκε τις επόμενες δεκαετίες της άνθησης και της ανάπτυξης της χώρας.    

Σε αυτή την εποποϊα της μόρφωσης τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, ο άνθρωπος που αναλάμβανε να μάθει γράμματα στα παιδιά ήταν ο δάσκαλος, μια προσωπικότητα με αδιαμφισβήτητο κύρος στην κοινότητα και άπειρη εξουσία την οποία παραχωρούσαν οι γονείς. Με όσα λάθη από πλευράς του και ακρότητες κάποιες φορές, το αποτέλεσμα ήταν εκπληκτικό και αυτό φάνηκε σύντομα και άλλαξε σε πολύ μεγάλο βαθμό τις κοινωνίες της υπαίθρου. Αυτό διαπιστώνουμε πολύ συχνά και με τις αναφορές σε αυτούς μετά από τόσα χρόνια και μάλιστα με τα ονόματά τους.

Τα σχολεία που ανοίγουν σήμερα φυσικά και δεν έχουν τέτοιους στόχους καθώς βάζουν από την πρώτη ημέρα τα παιδιά να τρέξουν έναν μαραθώνιο πολλών ετών για να φτάσουν στο τέρμα που είναι η είσοδος σε ένα πανεπιστήμιο. Σε αυτό το τρέξιμο φυσικά και δεν περισσεύει χρόνος για «γράμματα» που είναι χρήσιμα στην οικογένεια, τη γειτονιά, την κοινωνία. Σε αυτό βέβαια δεν φταίει κανείς, ούτε τα παιδιά, ούτε οι γονείς, ούτε οι δάσκαλοι. Τα προγράμματα που αλλάζουν κάθε λίγο και λιγάκι δεν αφήνουν πια το σχολείο να ανθίσει και βγάζουν μόνο υποψηφίους  για επαγγελματικά πτυχία!

Στη φωτογραφία, ένας μαθητής στο Μέτσοβο σε φωτογραφία του σπουδαίου φωτογράφου Τάκη Τλούπα. (1950).  (Φωτογραφικό αρχείο Μουσείου Μπενάκη).