Κεντρική Φωτογραφία: Ουκρανία, Οδησσός - Εικόνα της Γέννησης

ΑΡΘΡΟ ΕΚΔΟΤΗ, Αναδημοσίευση από το περιοδικό ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΝΑΙ - Τεύχος 211

Μία από τις εννέα Μούσες, κόρη του Δία και της Μνημοσύνης, ήταν η Πολύμνια, Μούσα προστάτιδα της θρησκευτικής υμνολογίας, από το πολύς και ύμνος. Ο ύμνος αναφέρεται στον Θεό. Ύμνος, λέξη που βγαίνει από το υφαίνω, με την έννοια λόγος καλά υφασμένος, με καλό ύφος: υφαίνω → ύφνος → ύμνος. Ο ύμνος λέγεται και εγκώμιον, επειδή, όπως γράφει ο Ερμογένης, «οι ποιητές τους ύμνους των θεών εν ταις κώμαις το παλαιόν άδειν». Λέγεται ακόμα και αίνος από το ρήμα ιαίνω = θερμαίνω, ζεσταίνω κάποιον με λόγους και μελωδία. Κυριότεροι ύμνοι προς τους θεούς ήταν ο παιάν, ο διθύραμβος, τα επινίκια, οι μελωδίες, η ευμολπία.

Οι Μούσαι είχαν την προστασία στα ειρηνικά έργα, τα καλά και συμφέροντα, όπως σε καιρό ειρήνης ακμάζουν η Παιδεία, η επιστήμη, αι καλαί τέχναι, η μάθηση. Μούσα σημαίνει γνώσις, από το ρήμα μω = ζητώ να μάθω «επειδή απάσης παιδείας αυτή τυγχάνει αιτία» (Σουίδας). «Μούσας δε αυτάς ωνομάσθαι…. από του διδάσκειν τα καλά και συμφέροντα» (Διόδωρος Σικελιώτης). Ο Αριστοτέλης στο έργο «Περί Ψυχής» αναφέρει ότι η μουσική είναι πάσα τέχνη και επιστήμη και εκαλείτο Αρμονία, «αρμονία εστί κράσις και σύνθεσις εναντίων. Επτά χορδαί η αρμονία. Αρμονία εστί πολυμίγεων ένωσις και διχαφρονεόντων συμφρόνησις» (Πηγή: «Ο ΕΝ ΤΗ ΛΕΞΕΙ ΛΟΓΟΣ»-Εκδόσεις ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ-Άννα Τζιροπούλου Ευσταθίου).

O Όμηρος στην ω ραψωδία αναφέρει ότι οι Μούσες είναι εννέα («Μούσαι δε εννέα πάσαι…»), αλλά ο Ησίοδος που έζησε μετά τον Όμηρο αναφέρει τα ονόματά τους: 1) Κλειώ, η μούσα της Ιστορίας, 2) Ευτέρπη, της Λυρικής Ποιήσεως, 3) Θάλεια, της Κωμωδίας και Βουκολικής Ποιήσεως, 4) Πολύμνια, της Θρησκευτικής Ποιήσεως, 5) Τερψιχόρη, του Χορού, 6) Ερατώ, της Ερωτικής Ποίησης και Υμεναίου, 7) Μελπομένη, της Μουσικής και Τραγωδίας, 8) Ουρανία, της Αστρονομίας, 9) Καλλιόπη, της Ρητορικής και Επικής Ποίησης. Ο Όμηρος επικαλείται τη Μούσα για να εμπνευστεί να γράψει για την «Οδύσσεια» και τον Αχιλλέα…

Οι Σειρήνες λέει μια παράδοση πως διαγωνίστηκαν με τις Μούσες στην πόλη Άπτερα, στον Αποκόρωνα Χανίων στην Κρήτη, σε μουσικό διαγωνισμό που οργάνωσε η Ήρα. Οι Μούσες νίκησαν τις Σειρήνες που γνώριζαν καλά τη μουσική, αλλά τη συνέδεαν με το θάνατο. Τραγουδούσαν ωραία, αλλά και σκότωναν, όπως όμορφα περιγράφει ο Όμηρος πως ο Οδυσσέας πέρασε από το νησί τους δεμένος στο κατάρτι και με βουλωμένα αυτιά να μην ακούει.

«Των γλυκολάλων Σειρήνων να ξεφύγουμε το τραγούδι…», πρόσθεσε στους συντρόφους. «Έλα, Οδυσσέα ξακουστέ των Αχαιών η δόξα! Άραξε το καράβι σου, να ακούσεις τη φωνή μας!...» («Οδύσσεια», ραψωδία Μ, 142-200). Το καλό με το κακό είναι συνυφασμένο με την ανθρώπινη υπόσταση και οι Σειρήνες δίνουν μάχη με τις Μούσες που θέλουν τα «καλά και συμφέροντα» των ανθρώπων. Για «τα καλά και συμφέροντα ταις ψυχές ημών και ειρήνη του κόσμου παρά του Κυρίου αιτησώμεθα» εύχονται και οι ιερείς στους ορθόδοξους ναούς στη Θεία Λειτουργία για όλο το χρόνο. Οι Μούσες νίκησαν, οι Σειρήνες έχασαν τη νίκη, αλλά και τα φτερά τους (ήταν γυναίκες, μισό πουλί-μισή γυναίκα) από την πίκρα της ήττας τους. Τα φτερά τα πήραν οι Μούσες και τα έκαναν επινίκια στεφάνια με τα οποία στεφανώθηκαν σε νικήτριες. Έτσι οι Σειρήνες μετατράπηκαν σε εκδικητικά τέρατα που σκότωναν ανθρώπους χρησιμοποιώντας τη μουσική τους. Και η πόλη ονομάστηκε από τότε Άπτερα για να θυμούνται πως εκεί έχασαν τα φτερά τους οι Σειρήνες. Είναι περιοχή στο δρόμο Χανίων-Ρεθύμνου, κοντά στο λιμάνι της Σούδας, σε έναν δρόμο δεξιά, που ανεβαίνει σε ένα λοφάκι, μετά ο δρόμος πάει προς Στύλο, χωριά Αποκόρωνα. Αρχαία ερείπια σώζονται από την πόλη Άπτερα, 15 χλμ. από τα Χανιά (Σαρακηνοί την κατέστρεψαν το 1823) της προελληνικής, ελληνικής και ρωμαϊκής περιόδου. Υπάρχει και εκδοχή ότι το όνομα προέρχεται από τον μυθικό βασιλιά της Περά ή Άπτερα, που ο Κύδων τον ήθελε γαμπρό του. Ο μύθος όμως του διαγωνισμού Σειρήνων-Μουσών κυριάρχησε υποδηλώνοντας τη μάχη κακού-καλού. Τα κοντινά νησάκια στον κόλπο της Σούδας ονομάστηκαν Λευκαί, στη θάλασσα των οποίων έπεσαν λευκές χωρίς φτερά οι Σειρήνες.

Όλα αυτά, μέρες εορτών και φιλοσοφικού στοχασμού λόγω Χριστουγέννων και νέου έτους 2025, έχουν τα μηνύματά τους. Καθημερινά οι άνθρωποι παρακολουθούν στη ζωή τους σκληρές μάχες των δικών τους επιλογών. Οι Σειρήνες τους και οι Μούσες τους, το καλό και το κακό, εποχές που μοιάζουν με την πόλη Άπτερα, όπου ανήμποροι άνθρωποι «χάνουν» τα φτερά τους κι άλλες φορές ζητωκραυγάζουν μεγάλες νίκες με δάφνινα στεφάνια και κύπελλα και βραβεία και κατακτήσεις! Πόσες φορές οι άνθρωποι γύρω μας δεν το «ρίχνουν» στο τραγούδι, στο χορό, στους δοξαστικούς ύμνους ευγνωμοσύνης για την ευλογία του Θεού στη ζωή τους! Και πόσες άλλες δεν νιώθουν να γκρεμίζονται νικημένοι από κακές στιγμές, να μένουν «λευκοί»-γυμνοί στην παγωνιά της αρρώστιας, του θανάτου, της φτώχειας, της αδικίας, της αγνωμοσύνης ευεργετηθέντων, της ατυχίας στο «παρά κάτι», της αναποδιάς, του λάθους χειρισμού, της κακής επιλογής! Πόσες φορές διάφορες Σειρήνες δεν τους τραγουδούν, κρύβοντας «μελωδικά» καταστροφή που έρχεται! Μάχη καλού-κακού η ζωή μας όλη!

Έρχονται Χριστούγεννα και οι Εκκλησίες θα γεμίσουν στην Ορθόδοξη Ελλάδα, σε πόλεις και χωριά, σε βουνά και κάμπους, σε νησιά και νομούς στην Ήπειρο, στην Πελοπόννησο, στην Κρήτη, στη Μακεδονία, στα Ιόνια Νησιά, στις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα… Ύμνοι, αίνοι, εγκώμια, απολυτίκια και ωδές, τροπάρια και κάλαντα θα ακούγονται παντού, τονίζοντας τη μοναδικότητα της θρησκευτικής πίστης των Ελλήνων. Πίσω από τη χρυσόσκονη, τις χάρτινες φάτνες, τα αστέρια και τα πολύχρωμα φωτάκια, τα κρυμμένα νοήματα και ερωτηματικά θα έρχονται να μάθουν ποιοι είμαστε, αν είμαστε ευτυχισμένοι.

Έχουμε να προσεγγίσουμε τα μεγάλα γεγονότα των ημερών με συγγενείς, φίλους, παιδιά, με τις οικογένειές μας, ύψιστον δώρον, όσοι έχουμε. Ας βγάλουμε τα «εφήμερα» κεριά από τα αυτιά μας (αντίθετα από τον Οδυσσέα), για να ακούσουμε τι έχουν να μας πουν αυτές οι εορτές και οι Ύμνοι των Χριστουγέννων στις χριστιανικές εκκλησίες. Εν ανάγκη ας ρωτήσουμε τι σημαίνουν αυτοί οι ύμνοι και είναι υπέροχοι και ουράνιας έμπνευσης. Ας σιωπήσουμε λίγο και ας πλημμυρίσει μουσική του Χάιντελ ο «Μεσσίας» ή όσα μελωδικά ψάλλουν οι ιερείς και οι ψάλτες με κορυφαία στιγμή το τροπάριο: «Ἡ Παρθένος σήμερον τόν ὑπερούσιον τίκτει καί ἡ γῆ τό σπήλαιον τῷ ἀπροσίτῳ προσάγει. Ἄγγελοι μετά Ποιμένων δοξολογοῦσι. Μάγοι δέ μετά ἀστέρος ὁδοιποροῦσι, δι’ ἡμᾶς γάρ ἐγεννήθη παιδίον νέον ὁ πρό αἰώνων Θεός».

Η απάντηση είναι στο «δι’ ημάς»!

Δι’ ημάς!
Χρόνια Πολλά!

Ευάγγελος Σπύρου