Απρίλιος, ο μήνας με τις δροσιές και τα λουλούδια να ομορφαίνουν τη φύση που μόλις έχει ξυπνήσει από τον βαθύ χειμωνιάτικο λήθαργο. Ένας μήνας γέφυρα ανάμεσα στην κρύα εποχή κι εκείνη που οδηγεί στο καλοκαίρι, ένας μήνας που στη διάρκειά του για τα περισσότερα είδη της χλωρίδας αρχίζει η βλάστηση όπως πάλι και για τα άλλα πλάσματα η τροπή του καιρού προς καλύτερες ημέρες τους ξυπνάει τα πάθη του έρωτα.
Ο Απρίλιος στην ελληνική συνείδηση είναι άμεσα συνδεδεμένος με το Πάσχα. Γι’ αυτό και ο λαός μας του έχει δώσει διάφορα ονόματα, όπως Ανοιξιάτη, Λαμπριάτη αλλά και Αϊ-Γιωργίτη καθώς μέσα σε αυτόν γιορτάζει ο Άγιος Γεώργιος, ένας άγιος της υπαίθρου. Ο Απρίλιος, και ειδικά η περίοδος του Πάσχα, είναι γεμάτος από έθιμα και παραδόσεις, πολλά από τα οποία οι ρίζες αρδεύονται από την αρχαιότητα. Φυσικά, αυτά τα έθιμα στο παρελθόν διατηρούνταν πιο έντονα και σε περισσότερες περιοχές από ό,τι σήμερα, αλλά σε κάποια χωριά της Ελλάδος τηρούνται μέχρι τις μέρες μας είτε χάρη στην καλλιέργεια των κατοίκων τους και την αναγνώριση του ρόλου της παράδοσης στην κοινωνία. Σε άλλες περιοχές «ανασταίνονται» χάρη του τουρισμού και του θεάματος και παρ’ όλο συχνά απέχουν από την παράδοση και το αίσθημα της κοινότητας, εντούτοις την περιέχουν και δεν είναι δύσκολο να την καταλάβει κάποιος που διατηρεί ελάχιστο ίσως ενδιαφέρον γι’ αυτή και να αναζητήσει μέσω της σύγκρισης την γνήσια έκφρασή της.
Η μεγάλη Σαρακοστή με πλείστες όσες εκφράσεις της παράδοσης τελειώνει και αύριο ξημερώνει το Σάββατο του Λαζάρου, με την ανάσταση του οποίου αρχίζει η εβδομάδα του Πάσχα που καταλήγει στην Ανάσταση Η Ανάσταση του Λαζάρου θεωρείται η πρώτη Λαμπρή και την παραμονή της σε πολλά μέρη της Βόρειας Ελλάδας, κορίτσια στολισμένα με λουλούδια και ντυμένα με παραδοσιακές φορεσιές, οι «Λαζαρίνες», γυρνούσαν στα σπίτια τραγουδώντας το τραγούδι του Λαζάρου. Μαζεύουν λουλούδια με τα οποία στολίζουν μικρά καλαθάκια και λένε τα κάλαντα του Λαζάρου από πόρτα σε πόρτα παίρνοντας ως αντάλλαγμα χρήματα, αυγά ή κεράσματα.
«Ήρθε ο Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια, ήρθε των Βαγιών η εβδομάδα.
Ξύπνα Λάζαρε και μην κοιμάσαι, ήρθε η μέρα σου και η χαρά σου.
Πού ήσουν Λάζαρε; Πού ήσουν κρυμμένος; Κάτω στους νεκρούς, σαν πεθαμένος.
Δε μου φέρνετε, λίγο νεράκι, που ῾ν᾿ το στόμα μου πικρὸ φαρμάκι.
Δε μου φέρνετε λίγο λεμόνι, Που ῾ν᾿ το στόμα μου, σαν περιβόλι.
Ήρθε ο Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια, ήρθε η Κυριακὴ που τρών᾿ τα ψάρια...»
Το τραγούδι του Λαζάρου ακούγεται σε όλη την Ελλάδα σε διάφορες παραλλαγές, όπως και εξάλλου διαφέρουν και οι Λαζαρίνες. Σε πολλά μέρη, κυρίως της Βόρειας Ελλάδας, νεαρά κορίτσια στολισμένα τα ίδια με λουλούδια γυρνούσαν στα σπίτια τραγουδώντας το τραγούδι του Λαζάρου. Αλλού κορίτσια με στολισμένα καλαθάκια ή ομοίωμα του Λαζάρου γυρνούν και λένε το Λάζαρο και οι νοικοκυρές τα φιλοδωρούν με αβγά. Στην Κύπρο γίνεται αναπαράσταση της νεκρανάστασης του Λαζάρου, ενώ στην περιοχή της Κοζάνης νέες κοπέλες, στολισμένες με λουλούδια, οι Λαζαρίνες, χορεύουν τελετουργικά και τραγουδούν ανοιξιάτικα τραγούδια. Το τραγούδι του Λαζάρου είναι το προανάκρουσμα για το Πάθος του Χριστού και την Κάθοδο στον Άδη αλλά και την εκ νεκρών ανάσταση. Τα κορίτσια, οι Λαζαρίνες, γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι κρατώντας στα χέρια ένα ομοίωμα του Λαζάρου, φτιαγμένο από τον κόπανο που πλένουν τα ρούχα, ντυμένο με πολύχρωμα πανιά, σα να κρατούν μωρό φασκιωμένο, ή τη ρόκα ή καλάμια ή και μια κούκλα στολισμένη με πολύχρωμα λουλούδια, κορδέλες και παρδαλά πανιά. Στη Σκύρο αντί για όλα αυτά παίρνουν τη σιδεροχουλιάρα κουτάλα τρυπητή) και βάζουν μαργαρίτες σε κάθε τρύπα. Στη μέση βάζουν ένα γαρυφαλλάκι κόκκινο και φτιάχνουν ένα πρόσωπο. Δένουν ένα ξύλο σταυρωτό πάνω στην κουτάλα, σαν χέρια και φορούν ένα πουκαμισάκι. Κάνουν το Λάζαρο. Γυρίζουν τα σπίτια και συγκεντρώνουν λεφτά, αβγά, ό,τι έχουν. Αλλού αντί για κόπανο έχουν ένα καλαθάκι στολισμένο με λουλούδια. Στην Κρήτη κάνουν ένα σταυρό με καλάμια και τον στολίζουν με κολαϊνες από λεμονανθούς και κόκκινα λουλούδια. Στην Κύπρο αντί για το ομοίωμα ένα παιδί παρίστανε τον Λάζαρο, ντυμένο με λουλούδια. Γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι και έπεφτε κάτω και παρίστανε τον νεκρό και όταν κάποιο από τα παιδιά φώναζε: « Λάζαρε, δεύρο έξω!» πετιόταν επάνω.
Το Σάββατο του Λαζάρου στολίζουν την εκκλησία με δάφνες, βάγια και κλαδιά ελιάς τα οποία μεταφέρουν τα νεαρά αγόρια. Στο Πήλιο, για παράδειγμα, οι νύφες της χρονιάς, όσες δηλαδή παντρεύτηκαν από το προηγούμενο Πάσχα και εξής φτιάχνουν μπουκετάκια με κεντημένα βάγια (δάφνες) και λουλούδια δεμένα με κορδέλες και τα πηγαίνουν σ’ ένα πανέρι στην εκκλησία την Κυριακή των Βαϊων. Μετά τη λειτουργία τα μοιράζουν στους συγγενείς και τους φίλους. Παλιότερα έγραφαν και τα ονόματα κάθε οικογένειας στο μπουκετάκι. Στην Κύπρο πηγαίνουν στην εκκλησία ολόκληρη ελιά. Από αυτή κόβουν και μοιράζουν κλωνάρια.
Φυσικά, σε πολλές περιοχές τα κάλαντα αυτά δεν τραγουδιούνται μόνο από τα κορίτσια αλλά και από όλα τα παιδιά. Στην Κύπρο και στην Κω παρατηρείται ένα έθιμο αναπαράστασης του γεγονότος. Η παρέα που λέει τα κάλαντα καλύπτει ένα παιδί με κίτρινα λουλούδια από την κορφή ως τα νύχια. Στη συνέχεια, και ενώ τραγουδούν σε κάθε σπίτι, το παιδί μένει ξαπλωμένο στο έδαφος κάνοντας τον πεθαμένο. Όταν όμως η παρέα τελειώσει το τραγούδι λέγοντας και τον τελευταίο στίχο, τότε όλοι μαζί φωνάζουν: «Λάζαρε, δεύρο έξω!» και το παιδί απότομα σηκώνεται τινάζοντας από πάνω του τα λουλούδια. Επίσης, δε θα πρέπει να ξεχάσουμε να αναφέρουμε και τα κουλουράκια ή γλυκά ψωμάκια που φτιάχνονται από τις νοικοκυρές αυτή την ιδιαίτερη μέρα, τα «Λαζαράκια». Τα Λαζαράκια έχουν το σχήμα ανθρώπου τυλιγμένου στα σπάργανα, όπως απεικονίζεται και ο Λάζαρος στις εικόνες της εκκλησίας μας. Μέσα στη ζύμη τους οι νοικοκυρές προσθέτουν μέλι, σταφίδες ή καρύδια. Μάλιστα, στη Κω, οι αρραβωνιασμένες κοπέλες φτιάχνουν Λαζαράκια πιο μεγάλου μεγέθους και, αφού τα γεμίσουν με φρούτα και ξηρούς καρπούς, τα στέλνουν στον μέλλοντα σύζυγό τους. Αυτά είναι κάποια από τα έθιμα της άγιας αυτής ημέρας.
Η πατρίδα μας συνοδεύει με λογιών παραδόσεις το Σάββατο του Λαζάρου, καθώς δίνει δύναμη στους πιστούς για τη Μεγάλη Εβδομάδα που ακολουθεί και τους προετοιμάζει για το χαρμόσυνο γεγονός της Ανάστασης του Χριστού.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το παρών κείμενο δημιουργήθηκε με πληροφορίες από διάφορες δημοσιεύσεις στο διαδίκτυο και κυρίως τα κείμενα της Αικατερίνης Καμηλάκη, πρώην διευθύντριας του Κέντρου Έρευνας της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών. Η φωτογραφία, είναι από τις Λαζαρίνες της Αιανής Κοζάνης.
