Αναδημοσίευση από το περιοδικό Health Next Generation που κυκλοφορεί (Τεύχος 25)

Γράφει ο Γιάννης Ν. Υφαντόπουλος (D. Phil.), ακαδημαϊκός συντονιστής University of Athens MBA στη Διοίκηση Υπηρεσιών Υγείας

Η αντιμετώπιση του καρκίνου αποτελεί μία από τις σημαντικότερες προτεραιότητες της πολιτικής υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ήδη από το 1985 τα 12 τότε μέλη της Ε.Ε-12 συμφώνησαν για την υιοθέτηση του προγράμματος «Europe Against Cancer» με στόχο τη μείωση της επίπτωσης του καρκίνου κατά 15% το 2020. Δυστυχώς το κλινικό φορτίο του καρκίνου αυξήθηκε διεθνώς, λόγω των επιβλαβών πρακτικών στην καθημερινή ζωή όπως το κάπνισμα, η κακή διατροφή, η παχυσαρκία, η κατάχρηση του αλκοόλ, η εκτεταμένη έκθεση στον ήλιο, η ελλιπής πληροφόρηση, αλλά και η απουσία προγραμματισμένων πρωτοκόλλων πρόληψης. Το οικονομικό φορτίο του καρκίνου αυξήθηκε σημαντικά λόγω της τεχνολογίας και των νέων διαγνωστικών και θεραπευτικών μεθόδων που υιοθετήθηκαν. Τη δεκαετία 1995-2015 το κόστος του καρκίνου στην Ε.Ε. αυξήθηκε κατά 133%. Από 35,7 δισ. το 1995 σε 83,2 το 2015.

ο κ. Γιάννης Ν. Υφαντόπουλος

Σήμερα ο καρκίνος εξακολουθεί να αποτελεί το πρώτο θέμα Δημόσιας Υγείας στην Ευρωπαϊκή Ατζέντα, απορροφώντας το 6%-10% των δαπανών υγείας. Στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 6,5%. Στην Ευρώπη ανά ένα λεπτό 5 Ευρωπαίοι συμπολίτες μας διαγιγνώσκονται με καρκίνο, με αποτέλεσμα οι συνολικές διαγνώσεις να ανέρχονται σε 2,8 εκατ. ετησίως. Η χώρα μας παρουσιάζει περισσότερο αισιόδοξη εικόνα σε σχέση με τις άλλες χώρες μέλη της Ε.Ε.-27, με χαμηλότερους δείκτες επίπτωσης ανά 100.000 κατοίκους. Η επίπτωση στους Έλληνες άνδρες είναι 659 (ανά 100.000 πληθυσμού), έναντι 684 στην Ε.Ε.-27, και 436 στις Ελληνίδες, έναντι 488 στην Ε.Ε.-27. Ο καρκίνος αποτελεί την ταχύτερα αναπτυσσόμενη ασθένεια παγκοσμίως, με 12 εκατομμύρια άτομα να διαγιγνώσκονται ετησίως. Το 2030 ο ετήσιος αριθμός διαγνώσεων παγκοσμίως προβλέπεται να διπλασιασθεί και να ανέλθει στα 21 εκατομμύρια με σημαντικές κοινωνικο-οικονομικές ανισότητες ανάμεσα στις αναπτυγμένες και στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες.

Μεγάλες ανισότητες καταγράφονται μεταξύ των γεωγραφικών περιοχών (αστικών σε σχέση με αγροτικές), καθώς και ανάμεσα στις κοινωνικο-επαγγελματικές κατηγορίες. Πέρα από τους δείκτες επίπτωσης, αξίζει να διερευνήσουμε και να καταγράψουμε τη φωνή των καρκινοπαθών υιοθετώντας μια ασθενοκεντρική προσέγγιση. Αξίζει να μελετήσουμε τις κρυφές διαστάσεις του «παγόβουνου της ασθένειας» που σχετίζονται με τον πόνο, το άγχος, την ψυχολογία, την απομόνωση, τον κοινωνικό αποκλεισμό, τις κοινωνικές ανισότητες, την πρόσβαση στις σύγχρονες θεραπείες, την αισιοδοξία των ασθενών για το μέλλον τους και τη γενικότερη ικανοποίησή τους από τις υπάρχουσες θεραπείες. Στο άρθρο αυτό θα αναφερθούμε στα αποτελέσματα της έρευνας που εκπονήθηκε από το ΙΠΟΚΕ Ερευνητικό Κέντρο σε συνεργασία με την Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου ΕΛΛΟΚ (και για λογαριασμό της ALL CAN Europe), με αντικείμενο τη διερεύνηση των σωματικών, ψυχολογικών, κοινωνικο-οικονομικών, οικογενειακών και επαγγελματικών παραμέτρων που συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των καρκινοπαθών.

Ποιότητας ζωής

Η ποιότητα ζωής στη μελέτη αυτή σχετίζεται με την υποκειμενική αντίληψη των καρκινοπαθών για την αποτίμηση της αξίας που αποδίδουν για τη ζωή τους. Αποτελεί μια πολυδιάστατη έννοια της ευζωίας και ευημερίας τους σε σχέση με τις προσδοκίες, τις αβεβαιότητες και τις ανησυχίες για την αποτελεσματικότητα των θεραπειών όπου υποβάλλονται. Εκπονήσαμε μια πολυκεντρική μελέτη στην οποία συμμετείχαν καρκινοπαθείς από διαφορετικές περιφέρειες και κοινωνικο-οικονομικές ομάδες με διαφόρους τύπους καρκίνου και σε διαφορετικές φάσεις θεραπείας.

Η ποιότητα ζωής προσμετράται με το εργαλείο EuroQol (European Quality of Life), που έχει μεταφρασθεί και σταθμισθεί για τα πολιτισμικά δεδομένα της χώρας μας από την ερευνητική ομάδα του ΙΠΟΚΕ και του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η ποιότητα ζωής αποτιμάται 1) με το «υγειονόμετρο» (VAS) που λαμβάνει τιμές: από 0=χειρότερη νοητή υγεία μέχρι 100= άριστη νοητή υγεία και 2) πέντε διαστάσεις που αναφέρονται στην κινητικότητα, στην αυτοεξυπηρέτηση, στις συνήθεις δραστηριότητες, στον πόνο/δυσφορία και στο άγχος/κατάθλιψη. H μεθοδολογία που αναπτύσσεται στη μελέτη αυτή αποσκοπεί στην αποτίμηση των Ποιοτικών Ετών Ζωής των καρκινοπαθών [τα ονομαζόμενα «QALYs» (Quality Adjusted Life-Years)]. Ο δείκτης των QALYs είναι χρήσιμος για την άσκηση ορθολογικής υγειονομικής πολιτικής γιατί συνδυάζει την ποιότητα με την «ποσότητα ζωής» (προσδόκιμο επιβίωσης).

Ανισότητες ως προς το φύλο

Από τις εκτιμήσεις μας προέκυψε ότι η ποιότητα ζωής των γυναικών είναι καλύτερη σε σχέση με τους άνδρες, με τις αντίστοιχες τιμές του υγειονομέτρου: (VAS) γυναίκες = 70 και (VAS) άνδρες = 66. Στις νεότερες ηλιακές ομάδες (λιγότερο των 45 ετών) η διαφορά αυτή είναι εντονότερη και ανέρχεται στις 6 μονάδες με αντίστοιχες τιμές (VAS) γυναίκες = 73 και (VAS) άνδρες = 67. Παραμένει η διαφορά αυτή στα ίδια επίπεδα περίπου, μέχρι την ηλικία των 65 ετών (βλ. διάγραμμα 1).

Εκπαιδευτικές ανισότητες

Οι εκπαιδευτικές ανισότητες επηρεάζουν σημαντικά την ποιότητα ζωής των καρκινοπαθών. Στη μελέτη μας τα άτομα με χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο δήλωσαν ένα περιορισμένο επίπεδο αυτοαναφερόμενης ποιότητας ζωής VAS δημοτικού = 55 σε σχέση με τα άτομα υψηλοτέρου εκπαιδευτικού επιπέδου VAS μεταπτυχιακού 79. Ένα εκπαιδευτικό χάσμα που ανέρχεται στις 24 μονάδες του υγειονόμετρου (βλ. διάγραμμα 2).

Στη βιβλιογραφία έχει επισημανθεί ότι τα άτομα με χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο έχουν συχνά περιορισμένη πληροφόρηση και ενημέρωση για θέματα υγείας. Το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο σχετίζεται συνήθως με αυξημένους κινδύνους που οδηγούν στον καρκίνο όπως κάπνισμα, αλκοόλ, κακή διατροφή, έλλειψη άσκησης και ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης. Τα άτομα με χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην κατανόηση των ιατρικών οδηγιών και στη συμμόρφωση προς τις ενδεδειγμένες θεραπείες. Υποστηρικτικά προγράμματα πρόληψης και διαχείρισης της ασθένειας των καρκινοπαθών με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο θα συμβάλλουν στην καλύτερη ενημέρωση και συμμόρφωση προς τις σύγχρονες και αποτελεσματικές θεραπείες

Οικονομικές ανισότητες

Στη μελέτη μας καταγράφηκαν σημαντικές ανισότητες στην ποιότητα ζωής των καρκινοπαθών μεταξύ των φτωχών και των εύπορων οικονομικών ομάδων. Στο διάγραμμα 3 παρουσιάζουμε τις διαφορές αυτές που διακυμαίνονται από VAS φτωχών = 54 με VAS πλουσίων = 82. Το χάσμα ανάμεσα στους φτωχούς και στους πλούσιους ανέρχεται στις 28 μονάδες του υγειονόμετρου (βλ. διάγραμμα 3).

Στη βιβλιογραφία έχουν καταγραφεί το αβάστακτο οικονομικό βάρος και οι σημαντικές ανισότητες που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς με χαμηλά εισοδήματα ως προς την πρόσβαση στις καινοτόμες και εξειδικευμένες θεραπείες, στους προληπτικούς ελέγχους όπως τεστ Παπανικολάου, μαστογραφίες, ανοσοθεραπείες και έγκαιρης διάγνωσης. Οι οικονομικές αδυναμίες των καρκινοπαθών οδηγούν συχνά σε καθυστερήσεις ή ακόμα διακοπή των θεραπειών τους. Το οικονομικό βάρος φέρνει ένα επιπλέον κοινωνικό βάρος τόσο στους ασθενείς όσο και στις οικογένειές τους που οδηγεί στο άγχος, στην κατάθλιψη και την κοινωνική απομόνωση.

Το ΕΣΥ στη χώρα μας, με την εξασφάλιση της πλήρους ασφαλιστικής κάλυψης των καρκινοπαθών και με τα νέα προγράμματα πρόληψης και προσυμπτωματικού ελέγχου μέσα από το πρόγραμμα «Σπύρος Δοξιάδης», συμβάλλει ουσιαστικά στη μείωση του οικονομικού βάρους και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των καρκινοπαθών.

Οι κοινωνικο-οικονομικές ανισότητες στον καρκίνο αποτελούν μια σοβαρή κοινωνική και υγειονομική πρόκληση για στοχευμένες παρεμβάσεις και αποτελεσματικές πολιτικές δημόσιας υγείας. Η μελέτη αυτή σκιαγραφεί τις πολυπαραγοντικές παρεμβάσεις που θα οδηγήσουν στη μείωση πόνου, άγχους, κατάθλιψης και θα συμβάλουν στην ψυχική ευεξία, στην παραγωγική εργασία και οικονομική σταθερότητα και θα δώσουν αξία και νόημα στην πνευματική ισορροπία και σωματική υγεία των καρκινοπαθών.

Διαβάστε παρακάτω την έρευνα από το περιοδικό Health Next Generation που κυκλοφορεί (Τεύχος 25) και σε ηλεκτρονική μορφή σελ. 118-120 (πατήστε κάτω δεξιά για μεγέθυνση)

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο Γιάννης Υφαντόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής Οικονομικών της Υγείας και ακαδημαϊκός υπεύθυνος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών ΜΒΑ-Υγεία του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ (D. Phil.) του Πανεπιστημίου ΥΟRΚ Αγγλίας. Διετέλεσε επιστημονικός σύμβουλος στο υπουργείο Υγείας, σε διαφορετικές κυβερνήσεις, και εκπροσώπησε την Ελλάδα σε πολλές παγκόσμιες και πανευρωπαϊκές συναντήσεις. Συμμετείχε ως σύμβουλος σε διεθνείς οργανισμούς, όπως η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (World Health Organization), η Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank), η Ευρωπαϊκή Κοινότητα (European Commission), το Διεθνές Γραφείο Εργασίας (ILO) και ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OECD).

Η λίστα του Πανεπιστημίου Stanford κατατάσσει τον Γ. Υφαντόπουλο στο 2% των πλέον διακεκριμένων επιστημόνων παγκοσμίως. Στην 23η Ευρωπαϊκή Συνεδρίαση της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, εκλέχθηκε παμψηφεί από τις 53 χώρες-μέλη ως Rapporteur. Βραβεύθηκε επίσης από τη Διεθνή Επιτροπή της Φαρμακο-οικονομίας (International Society of Pharmacoeconomics and Outcome Research) (ISPOR) με το βραβείο των «Διακεκριμένων Υπηρεσιών».

Διετέλεσε στην Ελλάδα πρόεδρος του Δ.Σ. του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (EKKE), πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Δημόσιας Υγείας (ΕΣΥΔΥ), πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος του ISPOR (International Society of Pharmacoeconomics and Outcome Research), μέλος της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρόεδρος του Νοσοκομείου του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, αντιπρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Κοινωνικής Φροντίδας, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ), του Οργανισμού κατά των Ναρκωτικών ΟΚΑΝΑ, μέλος του Ευγενίδειου Νοσοκομείου, της Διυπουργικής Επιτροπής για την Έρευνα και μέλος της Ομάδας των «Σοφών» για τη μεταρρύθμιση του Εθνικού Συστήματος Υγείας.