Για την επίτευξη των στόχων το 2016, ο Προϋπολογισμός 2016 περιλαμβάνει νέες παρεμβάσεις τόσο στο σκέλος των δαπανών (μειώσεις) όσο και των εσόδων (αυξήσεις) συνολικού ύψους € 4,2 δισ. (€ 5,7 δισ. σωρευτικά στη διετία 2015-2016). Το 47,63% των νέων παρεμβάσεων αφορά εξοικονομήσεις δαπανών (€ 1,99 δισ.) και το 52,37% αφορά αυξήσεις εσόδων (€ 2,2 δισ.), αναφέρει σε νέα του έκθεση το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής.

Όπως τονίζεται, από τις νέες εξοικονομήσεις στις δαπάνες της Γενικής Κυβέρνησης το 2016 συνολικού ύψους € 1,99 δισ. ξεχωρίζουν η μείωση των δαπανών των Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης κατά € 1,23 δισ., η μείωση των συντάξεων του Δημοσίου κατά € 0,19 δισ., η μείωση των δαπανών του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας κατά € 0,4 δισ. και η μείωση των Επιδομάτων Κοινωνικού Χαρακτήρα κατά € 0,11 δισ. Στη πλευρά των εσόδων περιλαμβάνονται παρεμβάσεις οι οποίες εκτιμάται ότι θα αποφέρουν € 2,2 δισ.

Σύμφωνα με τους συντάκτες της έρευνας, υπάρχουν ακόμα περιθώρια για εκλογίκευση των δαπανών και αύξηση των φορολογικών εσόδων.

Με τον Προϋπολογισμό του 2016 συνεχίζεται η έντονα προκυκλική οικονομική πολιτική (αυξήσεις φόρων και μειώσεις δαπανών σε περιβάλλον ύφεσης) που ακολουθήθηκε όλα τα χρόνια της κρίσης δυσχεραίνοντας έτσι τις προοπτικές επίτευξης θετικών ρυθμών ανάπτυξης. Η ανάκαμψη αναμένεται για αργότερα ως αποτέλεσμα της εξομάλυνσης των οικονομικών συνθηκών στη χώρα με την περαιτέρω εφαρμογή του Μνημονίου (ιδίως των μεταρρυθμίσεων).

Οι συντάκτες της έκθεσης, μεταξύ άλλων επικρίνουν την απόφαση της κυβέρνησης να μην εντάξουν την ιδιωτική ασφάλιση στην ασφαλιστική μεταρρύθμιση. Ειδικότερα, η έκθεση αναφέρει τα εξής:
"Σε σχέση με τη γενικότερη συζήτηση που αναπτύχθηκε για το ασφαλιστικό σύστημα, σημειώνουμε πρώτον ότι η πρόταση της κυβέρνησης δεν λαμβάνει υπόψη τις δυνατότητες της ιδιωτικής ασφάλισης. Η τελευταία όμως αποτελεί στις περισσότερες δυτικές χώρες ένα είδος τρίτου πυλώνα για τον οποίο μάλιστα προβλέπονται κίνητρα. Βέβαια, την ιδιωτική ασφάλιση βαραίνουν αβεβαιότητες, για το αν οι ασφαλιστικές εταιρείες σε περιπτώσεις που περιέρχονται σε δυσκολίες (π.χ. λόγω κακών επενδύσεων) θα είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους έναντι των ασφαλισμένων, όμως η εξέλιξη του εποπτικού καθεστώτος της ΕΕ τις μειώνει. Επίσης, δεν ελήφθη υπόψη η πρόταση για ατομική συνταξιοδοτική μερίδα μαζί με τη βασική σύνταξη όπου ο ασφαλισμένος θα συγκεντρώνει κεφάλαιο και θα λαμβάνει ως αντάλλαγμα σύνταξη ανάλογη των εισφορών με ένα μικρό (εικονικό) τόκο. Με αυτόν τον τρόπο ενισχύεται η εργασία αυξάνοντας ταυτόχρονα τα έσοδα από εισφορές."

Διαβάστε αναλατυικά τι αναφέρει η έκθεση για το ασφαλιστικό:

Το ασφαλιστικό έχει μια βραχυχρόνια και μια μακροχρόνια πτυχή. Η βραχυχρόνια συνίσταται στη μείωση των ελλειμμάτων του συνταξιοδοτικού συστήματος για το 2016, κατ΄αρχάς. Υπογραμμίζουμε ότι οι επιχορηγήσεις από τον προϋπολογισμό στα ασφαλιστικά ταμεία (εκτός Δημοσίου!) ανήλθαν το 2015 σε € 11,5 δισ. ή 22,67% του τακτικού προϋπολογισμού! Σε αυτά 12 πρέπει να προστεθούν δάνεια με την εγγύηση του κράτους διαφόρων Ταμείων και, φυσικά, μέρος τουλάχιστον των δαπανών για τις συντάξεις των δημοσίων υπαλλήλων.

Η ελληνική πλευρά έχει συμφωνήσει να επιτύχει εξοικονομήσεις περίπου 0,25% του ΑΕΠ (περί τα €450 εκατ.) για το 2015, πράγμα που φαίνεται ότι το πέτυχε εν μέρει με σειρά μέτρων (αύξηση εισφορών υγείας των συνταξιούχων στο 6% κ.α.) και περίπου 1% του ΑΕΠ έως το 201611 που φαίνεται ότι δεν έχει ακόμα επιτευχθεί.

Η εξέλιξη των τελευταίων ετών (βλ. επόμενο διάγραμμα) δεν αφήνει αμφιβολίες ότι επιβάλλονται τολμηρές λύσεις για το ασφαλιστικό. Το μέγεθος των επιχορηγήσεων (πέρα από άλλους ανορθολογισμούς του συστήματος) δείχνει ότι το ασφαλιστικό δεν είναι το υπαρκτό πρόβλημα διαχείρισης των αποθεματικών, αλλά είναι κυρίως πρόβλημα ροών.

Σημαντικότερο όμως είναι ότι η δυναμική του ασφαλιστικού συστήματος θα αυξάνει τα επόμενα χρόνια τις πιέσεις για επιχορηγήσεις και θα απειλεί τη δημοσιονομική ισορροπία (και κοινωνική συνοχή). Οι αιτίες αυτής της απαισιόδοξης προοπτικής είναι πολλές: οι σημερινοί ανορθολογισμοί του συστήματος (πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, κακή σχέση μεταξύ εισφορών και παροχών κλπ), η δυσμενής δημογραφική εξέλιξη, η σταθερά υψηλή ανεργία, η εκτεταμένη εισφοροδιαφυγή, η επέκταση των ελαστικών μορφών εργασίας και βέβαια η οικονομική στασιμότητα.

Ενδεικτικά για τις προοπτικές είναι τα εξής στοιχεία: Η δημόσια δαπάνη για συντάξεις ανέρχεται σε 14,5% του ΑΕΠ (έναντι 7,9% του ΑΕΠ που είναι ο μέσος όρος στον ΟΟΣΑ). Το ποσοστό των ηλικιωμένων άνω των 65 ετών ως ποσοστό του πληθυσμού είναι στην Ελλάδα 20,2% και στον ΟΟΣΑ 16,2% κατά μέσον όρο. Οι δημογραφικές προοπτικές είναι ακόμη πιο δυσμενείς. Επίσης, το β΄ εξάμηνο του 2015 ο αριθμός των απασχολούμενων είχε μειωθεί δραματικά και ανερχόταν σε μόλις 3,62 εκατ. (έναντι 4,58 εκατ. το 2009) με την ανεργία να έχει φτάσει το 1,18 εκατ. Η αναλογία εργαζόμενων προς συνταξιούχους χειροτερεύει συνεχώς.

Ας προσθέσουμε ότι ιδιαίτερα προβλήματα υπάρχουν στις συντάξεις του δημοσίου. Σήμερα το 32% των δημοσίων υπαλλήλων βγαίνει στη σύνταξη σε ηλικία μικρότερη των 55 ετών (με βάση σχετική έκθεση του συστήματος «Ήλιος», Φεβρουάριος 2015, πίν. 9).

Με τα σημερινά του χαρακτηριστικά το ασφαλιστικό σύστημα δεν είναι βιώσιμο όπως έχουν επισημάνει από καιρό οι ειδικοί. Πρόσφατα ο ΓΓ του υπουργείου Εργασίας Ανδρέας Νεφελούδης αναγνώρισε ότι «αν δεν λύσουμε το ασφαλιστικό δεν θα μπορούμε σε ένα χρόνο να δώσουμε συντάξεις».

Κατά πρώτη εκτίμησή μας, οι προτάσεις της κυβέρνησης για τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συνιστούν ένα πολιτικά επώδυνο (για την ίδια και την αντιπολίτευση) βήμα διόρθωσης του συστήματος (βλ. επόμενα τμήματα). Αν εφαρμοσθούν σωστά, επιφέρουν μερικές διορθώσεις στη σημερινή κατάσταση:

• Εξορθολογίζουν εν πολλοίς το σύστημα (αύξηση ορίων συνταξιοδότησης, βαθμιαία έστω κατάργηση πρόωρων συντάξεων, επανεξέταση ποσοστών αναπλήρωσης, οροφές στις διπλές συντάξεις κλπ).
• μειώνουν δυνητικά το «λειτουργικό» (= γραφειοκρατικό) κόστος ενοποιώντας Ταμεία (βλ. όμως πιο κάτω επιφυλάξεις),
• το κάνουν διαφανέστερο (ενιαιοποιώντας π.χ. τα κριτήρια συνταξιοδότησης),
• υπό όρους αποτελεσματικότερο (ως προς τα έσοδα),
• εν μέρει δικαιότερο καθώς επιβαρύνουν λιγότερο τους χαμηλοσυνταξιούχους (εν μέρει διότι π.χ. από την άλλη πλευρά ευνοεί του σημερινούς συνταξιούχους σε βάρος των σημερινών απασχολούμενων),
• συμβάλλουν εν μέρει στη βιωσιμότητα μειώνοντας τη συνταξιοδοτική δαπάνη και αυξάνοντας τα έσοδα.
• Τέλος, η νέα «αρχιτεκτονική» του συνταξιοδοτικού συστήματος που επαναφέρει και συμπληρώνει τις ρυθμίσεις νόμου 3863/2010 (νόμου Λοβέρδου) αποτελεί μια καλή βάση για συζήτηση. Και, οπωσδήποτε, η επάνοδος της χώρας στην ομαλότητα έχει προτεραιότητα.

Αυτή η κατ’ αρχάς θετική αξιολόγηση δεν μας εμποδίζει όμως να διακρίνουμε συζητήσιμες επιλογές και πιθανές αρνητικές παρενέργειες και, κυρίως, τις αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία ορισμένων επιλογών, ούτε ότι ορισμένες ρυθμίσεις εκπέμπουν λάθος μηνύματα (π.χ. η «προσωπική διαφορά»).

Βέβαια, σε ένα πολύπλοκο σύστημα, κάθε παρέμβαση σε οποιοδήποτε σημείο μπορεί να έχει και δυσμενείς επιπτώσεις σε άλλες παραμέτρους. Για παράδειγμα, οι σημερινές συντάξεις επιτρέπουν τη στήριξη των νέων ανέργων στο πλαίσιο της οικογενειακής αλληλεγγύης.

Σε σχέση με τη γενικότερη συζήτηση που αναπτύχθηκε για το ασφαλιστικό σύστημα, σημειώνουμε πρώτον ότι η πρόταση της κυβέρνησης δεν λαμβάνει υπόψη τις δυνατότητες της ιδιωτικής ασφάλισης. Η τελευταία όμως αποτελεί στις περισσότερες δυτικές χώρες ένα είδος τρίτου πυλώνα για τον οποίο μάλιστα προβλέπονται κίνητρα. Βέβαια, την ιδιωτική ασφάλιση βαραίνουν αβεβαιότητες, για το αν οι ασφαλιστικές εταιρείες σε περιπτώσεις που περιέρχονται σε δυσκολίες (π.χ. λόγω κακών επενδύσεων) θα είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους έναντι των ασφαλισμένων, όμως η εξέλιξη του εποπτικού καθεστώτος της ΕΕ τις μειώνει. Επίσης, δεν ελήφθη υπόψη η πρόταση για ατομική συνταξιοδοτική μερίδα μαζί με τη βασική σύνταξη όπου ο ασφαλισμένος θα συγκεντρώνει κεφάλαιο και θα λαμβάνει ως αντάλλαγμα σύνταξη ανάλογη των εισφορών με ένα μικρό (εικονικό) τόκο. Με αυτόν τον τρόπο ενισχύεται η εργασία αυξάνοντας ταυτόχρονα τα έσοδα από εισφορές.

Εκτός τούτου φαίνεται ότι παραμένουν αρκετές ακόμα στρεβλώσεις στο εσωτερικό του δημοσίου τομέα που ήταν προϊόν πελατειακών πρακτικών του παρελθόντος. Αν εξαλειφθούν πάσης φύσης πελατειακές και συντεχνιακές στρεβλώσεις και διασφαλισθεί θεσμικά ότι αποκλείονται στο μέλλον ευνοϊκές διακρίσεις υπέρ διαφόρων κοινωνικών ομάδων, τότε το σύστημα δεν θα είναι μόνο δικαιότερο, αλλά και θα συμβάλει στην εξυγίανση της πολιτικής διαδικασίας!

Η συμβατική οικονομική ανάλυση υποδείχνει ακόμα πιθανές αρνητικές παρενέργειες διαφόρων μέτρων. Για παράδειγμα, οι υψηλότερες ασφαλιστικές εισφορές σε μια εποχή γενικότερων αυξήσεων της φορολογίας μπορεί να επιβραδύνουν την επιστροφή στην ανάπτυξη και επομένως να δημιουργήσουν προβλήματα στο μέλλον ανατρέποντας τις προβλέψεις για ρυθμούς μεγέθυνσης στις οποίες βασίζεται η εκτίμηση της βιωσιμότητας! Επίσης, μπορεί να δημιουργήσουν περαιτέρω κίνητρα για απόκρυψη αποδοχών, να αυξήσουν τη μαύρη εργασία και εν τέλει να μην επιφέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η κυβέρνηση πρέπει να αποφασίσει αν θα υπερασπισθεί «κεκτημένα» συνταξιοδοτικά δικαιώματα σε βάρος των σημερινών απασχολούμενων (π.χ. στους εργαζόμενους με δελτίο παροχής υπηρεσιών). Οι επαναλαμβανόμενες διαβεβαιώσεις του αρμόδιου υπουργού για «διασφάλιση των σημερινών συντάξεων» δύσκολα υποκρύπτουν τις απώλειες των σημερινών απασχολούμενων και επόμενων γενεών συνταξιούχων. Εκτός τούτου είναι αμφίβολο αν μπορούν να τηρηθούν μετά από 2-3 χρόνια!

Άλλες δυσκολίες μπορεί να προκύψουν από την ίδια την ενοποίηση των Ταμείων, που δημιουργεί ένα γιγαντιαίο Ταμείο, τον Ενιαίο Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (ΕΦΚΑ), στο πλαίσιο του οποίου βέβαια θα γίνουν πολλές άλλες αλλαγές. Η ανησυχία μας οφείλεται κυρίως στις δυσκολίες της μετάβασης, κατά τη διάρκεια της οποίας θα πρέπει να συγχωνευτούν διαφορετικοί διοικητικοί μηχανισμοί. Το διακύβευμα είναι μεγάλο καθώς το ελληνικό ιστορικό στη διοίκηση μεγάλων «φορέων» δεν είναι ενθαρρυντικό.

Δεν μπορούμε να απαντήσουμε ακόμα το ερώτημα αν η μεταρρύθμιση λύνει και σε ποιο βάθος χρόνου το ασφαλιστικό ή αν θα χρειασθεί νέα μεταρρύθμιση σε μερικά χρόνια μεταξύ άλλων και λόγω των δημογραφικών εξελίξεων δηλαδή του γεγονότος ότι η κοινωνία μας γηράσκει γρήγορα και λόγω των κινδύνων φτωχοποίησης.

Η τελική αξιολόγηση της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης (σημειωτέον: της μεγαλύτερης των τελευταίων δεκαετιών) θα απαιτήσει χρόνο καθώς πρέπει να υπολογισθούν οι επιπτώσεις πολλών μέτρων και να γίνουν γνωστές οι παραδοχές με βάση τις οποίες έγιναν διάφοροι υπολογισμοί. Πιθανόν το ΓΛΚ έχει αρχίσει να υπολογίζει τα πιθανά έσοδα και τις εξοικονομήσεις δαπανών που προκύπτουν από το κάθε μέτρο και από όλα μαζί συνολικά για τη βιωσιμότητα του συστήματος. Αλλά δεν υπάρχει σχετική ενημέρωση, ούτε πρόκειται για εύκολο έργο δεδομένου ότι σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να γίνουν τροποποιήσεις των προτάσεων κατά τις διαπραγματεύσεις με τους θεσμούς και τους κοινωνικούς εταίρους (π.χ. στις ασφαλιστικές εισφορές και στην πιθανή μείωση των επικουρικών), ενώ σε άλλες απλά δεν μπορεί να προβλεφθεί το αποτέλεσμα π.χ. από τον επανακαθορισμό των σημερινών συντάξεων και την πιθανή καταβολή «προσωπικής διαφοράς» (βλ. Πλαίσιο Ι).

Κατά τη γνώμη μας, όμως, προβλήματα που προκύπτουν από τη γήρανση του πληθυσμού δεν θα αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά αν η χώρα δεν επιστρέψει σε υψηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης και αν δεν αναληφθούν τολμηρές πρωτοβουλίες για νομιμοποίηση και ένταξη στον παραγωγικό ιστό της χώρας (και επομένως ένταξη στο ασφαλιστικό και φορολογικό σύστημα) μέρους τουλάχιστον των δεκάδων χιλιάδων μεταναστών που εισρέουν στη χώρα και θα μείνουν εδώ. Καλές πρακτικές εφαρμόζονται αλλού, π.χ. στη Γερμανία, τη Σουηδία κ.α.

Πλαίσιο Ι: Οι δυσκολίες μιας συνολικής εκτίμησης της μεταρρύθμισης του ασφαλιστικού συστήματος

• η μηνιαία εισφορά 20% στους ελεύθερους επαγγελματίες,
• η πραγματική ενοποίηση των Ταμείων (δηλαδή καθιέρωση ενιαίων κριτηρίων για εισφορές, όρια ηλικίας, ποσοστά αναπλήρωσης κλπ.
• ο νέος τρόπος υπολογισμού των ποσοστών αναπλήρωσης (όχι με βάση την τελευταία πενταετία, αλλά το εισόδημα σε όλη την επαγγελματική ζωή), και
• ο ανακαθορισμός των ήδη καταβαλλόμενων συντάξεων άνω των 1.000 ευρώ με βάση χαμηλότερα ποσοστά αναπλήρωσης (που όμως είναι υπό διαπραγμάτευση),
• η μείωση του αριθμού των δικαιούχων του ΕΚΑΣ, (που αφορά 70.000 δικαιούχους) λόγω χαμηλότερων εισοδηματικών κριτηρίων και με τελικό στόχο την κατάργησή του 20 2019,
• η αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών (για να μη μειωθούν οι σημερινές επικουρικές),
• η μείωση διαφόρων επιδομάτων λόγω χαμηλότερων εισοδηματικών κριτηρίων,
• η σταδιακή αύξηση του χρόνου συνταξιοδότησης στα 67 χρόνια,
• ο περιορισμός των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων,
• τα νέα ποσοστά για επιδόματα τέκνων σε συνταξιούχους (άρθρο 10 του νσ),
• η συγχώνευση όλων των Ταμείων στον ΕΦΚΑ (για το διοικητικό κόστος),
• η ρήτρα βιωσιμότητας στις επικουρικές κλπ.

Σημείωση: Για ορισμένες από τις αλλαγές αυτές έχουν διαρρεύσει στον τύπο διάφοροι υπολογισμοί των αναμενόμενων εσόδων ή δαπανών

Βρείτε την έκθεση στα "Συνημμένα αρχεία".