Όσο μπορούμε ακόμη να διαβάσουμε από τα σημάδια που συναντούμε στην ελληνική ύπαιθρο, διαπιστώνουμε, πως ποτέ στην ιστορία της δεν έπαψε η ανθρώπινη παρουσία. Ποτέ, εκτός από κάποιες περιόδους μεγάλων συμφορών, όπως κατακτήσεις, επιδημίες, λιμοί και σπαραγμοί αλλά πάντοτε ο άνθρωπος εύρισκε τρόπο να επιστρέψει στον τόπο του, να τον ημερώσει με τα χέρια ή ότι άλλα μέσα διέθετε για να ζήσει και να προκόψει.
Ήταν μια άλλη γενιά ανθρώπων εκείνοι τότε που έμπαιναν μπροστά και άνοιγαν μονοπάτια στο δάσος για να ακολουθήσουν και οι επόμενοι που έστηναν γεφύρια να περνάνε οι διαβάτες τα ποτάμια, που κατασκεύαζαν αυλάκια και πηγάδια, που όργωναν μόνο για τον σπόρο της επόμενης χρονιάς. Ήταν μια γενιά που εκπροσώπους της, ελάχιστους μπορούμε πλέον να συναντήσουμε σε κάποια επίσκεψή μας στα ορεινά χωριά ή και στα νησιά ακόμα.
Ένας από αυτούς είναι ο μπάρμπα Πάνος Μάκκας, ο τελευταίος σίγουρα σε όλη την Ευρυτανία που δεν μετακινήθηκε ποτέ στη ζωή του από το σημείο που γεννήθηκε, τη Σκαμνιά του Κρέντη και ο οποίος παρά το προχωρημένο της ηλικίας του, διατηρεί σε ικανοποιητικό βαθμό τις δυνάμεις του για να φροντίζει το κοπαδάκι του και παράλληλα, αποδεικνύεται ακούραστος στις αφηγήσεις που αφορούν την ιστορία του τόπου και τις μικρές και τις μεγάλες στιγμές των ανθρώπων που γνώρισε στη ζωή του.
Ο Πάνος Μάκκας μέχρι πριν από καμιά εικοσαριά χρόνια θα ήταν ένας τυπικός άνθρωπος της Ευρυτανίας που δεν θα ξεχώριζε καθόλου από τους συντοπίτες του που συνέχιζαν χωρίς καμιά σχεδόν αλλαγή την ίδια ζωή όπως την είχαν γνωρίσει από τους προγόνους τους. Εκείνη η γενιά έφυγε για τους ουρανούς της μέσα πατρίδας και ο μπάρμπα Πάνος μαζί με λίγους ακόμα έμεινε να μας τη θυμίζει και τώρα τελευταία, στη δίνη της οικονομικής κρίσης που στροβιλίζεται η κοινωνία μας και ταλανίζει ολόκληρη τη χώρα, είναι ο άνθρωπος εκείνος που πολλοί καταφεύγουν να τον ρωτήσουν για τα πάθη της γενιάς του παρά τη δεκαετή συμφορά στο διάστημα 1940 - 1950 κατάφερε όχι μόνο να επιζήσει αλλά να ανθίσει μέσα στις στάχτες και οικοδομήσει πάνω στα ερείπια.
Ήταν πολύ μακριά και εφ’ όλης της ύλης η κουβέντα που έκανα πριν από λίγο καιρό με τον μπάρμπα Πάνο αλλά για την ιδιαιτερότητα της στήλης εδώ δεν θα επεκταθούμε και θα παραμείνουμε σε κάποια ξεχωριστά στοιχεία αυτού του ξεχωριστού ανθρώπου και τα οποία έχουν να κάνουν με την φυσική παρουσία του στον τόπο και το ρόλο που δεν έπαψε να έχει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.
Τούτο ξεκινάει από ένα απλό, στην πρώτη ανάγνωση γεγονός αλλά οι συνέπειές του είναι τέτοιες που το κάνουν κυρίαρχο στη λειτουργία του κόσμου της ελληνικής υπαίθρου. Κι αυτό δεν είναι παρά το εργαλείο, ένα μικρό πριόνι που κρατάει στα χέρια του κάθε φορά που πηγαίνει να φροντίσει ή να βοσκήσει το κοπάδι. Θα μου πείτε, είναι τόσο σημαντικό το γεγονός ότι ο Πάνος Μάκκας κρατάει ένα πριονάκι στο ένα χέρι και ένα ραβδί στο άλλο;
Και βέβαια είναι. Κατ’ αρχάς πρέπει να πούμε πως ο μπάρμπα Πάνος είναι και ο μοναδικός άνθρωπος που ζει όπως προαναφέρθηκε μόνιμα στην Σκαμνιά, ένα οικισμό που κάποτε έσφυζε από ζωή και τρόπον τινά αποτελεί την κοιτίδα πολλών κατοίκων του σημερινού χωριού Κρέντη που οικοδομήθηκε από την αρχή στα τέλη της δεκαετίας του ’60 για να στεγάσει τους σεισμόπληκτους κατοίκους όλης της περιοχής. Οι γείτονές του όλοι έχουν μεταφερθεί στο χωριό και μόνο αυτός μένει στον προγονικό οικισμό σε ένα χαμηλό σπίτι που έφτιαξε μετά το σεισμό και από το μπαλκόνι του αγναντεύει τη λίμνη Κρεμαστών.
Έτσι είναι ο μόνος άνθρωπος που κινείται καθημερινά και συστηματικά στην Σκαμνιά όπου διατηρεί ένα μικρό κοπάδι από πρόβατα τα οποία τον υποχρεώνουν να περπατάει τα μονοπάτια και να παραμένει στις βοσκές αρκετές ώρες και στις οποίες ασφαλώς και δεν μένει άπραγος αλλά κάνει τόσα πράγματα, κάθε ένα με ιδιαίτερη σημασία και οπωσδήποτε καταλυτικά για εικόνα και τη φυσική κατάσταση του τόπου. Πράγματα που είχε μάθει να κάνει κοντά στους προγόνους του και ακολούθησε κι αυτός στο δρόμο της ανάγκης.
Κατ’ αρχάς ο μπάρμπα Πάνος με το πριονάκι του κρατάει ανοιχτά τα μονοπάτια της μικρής επικράτειάς του καθώς κόβει κάθε κλαρί που φυτρώνει πάνω τους και το κλείνει. Είναι μια δουλειά που κανένας πια δεν ασχολείται γιατί δεν περνάνε από εκεί και αν περνάνε το κάνουν βιαστικά να πάνε κάπου και να επιστρέψουν χωρίς να δώσουν σημασία σε τίποτα άλλο δίπλα τους. Παλαιότερα, όταν σε όλη την περιοχή κυκλοφορούσαν άνθρωποι για να πάνε στα χωράφια τους που τα έσπερναν ακόμη έπρεπε να χωράνε σε αυτά τα μονοπάτια φορτωμένα με κλαριά και ξύλα μουλάρια κι όλοι είχαν το νου τους να τα κρατάνε ανοιχτά.
Την ενέργειά του αυτή ο μπάρμπα Πάνος τη θεωρεί αυτονόητη και έχει και μια φιλοσοφία, αυτή του ανθρώπου που νοιάζεται για τον τόπο γύρω του. «Άμα πάρει φωτιά κάπου», λέει «από πού θα τρέξουν οι άνθρωποι να τη σβήσουν; Όλος ο τόπος είναι ένας λόγγος που δεν μπορεί να περάσει ούτε φίδι πια.
Πριν από μερικά χρόνια πλήρωσε το Δασαρχείο κάποια μεροκάματα και καθάρισαν όλα τα βασικά μονοπάτια στις πλαγιές που ξεκινούμε από τις ράχες της Σκαμνιάς και καταλήγουν στο δρόμο πάνω από τη λίμνη Κρεμαστών αλλά άρχισαν να κλείνουν. Το γεγονός απασχολεί τον μπάρμπα Πάνο αλλά δεν έχει τις δυνάμεις να πάει με το πριονάκι του παραπέρα από τον τόπο που βοσκάει το κοπάδι του. «Αν η ανάγκη τους κάνει και χρειαστούν πάλι τα χωράφια» λέει με νόημα «μπορεί να τα ανοίξουν. Έχει νέο κόσμο το χωριό και μπορεί να το κάνουν, αλλά θέλει πολύ δουλειά πια».
Ο μπάρμπα Πάνος ανοίγοντας τα μονοπάτια της Σκαμνιάς «κλείνει» μια εποχή που ο άνθρωπος πάλευε ειλικρινά με τη φύση, όχι να τη δαμάσει όπως ξέρουμε με τεχνοκρατικό τρόπο αλλά να την ημερώσει και να την κάνει σύμμαχο και φίλο στη ζωή. Η δράση του δεν έχει μυστικά όπως πολλοί μπορεί να νομίζουν αλλά είναι φανερή και εύγλωττη αλλά το ζήτημα που προκύπτει είναι ότι αυτός μιλά μια παλιά γλώσσα που δεν την καταλαβαίνουν. Την αρχαία γλώσσα των ανθρώπων που ζούσαν αρμονικά με τη φύση γύρω τους...
O Πάνος Μάκας έφυγε από τη ζωή πριν από λίγα χρόνια και από τότε τα μονοπάτια έμειναν στη διάθεση του δάσους που σιγά - σιγά τα καταπίνει...
