Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας (α-ε. Ναυμαχία τῆς Σαλαμῖνος) που διεξήχθη στις 28 ή 29 Σεπτεμβρίου στα Στενά της Σαλαμίνας (στον Σαρωνικό Κόλπο, κοντά στην Αθήνα), έγινε μεταξύ των αρχαίων ελληνικών πόλεων-κρατών και της Περσικής Αυτοκρατορίας. Η ναυμαχία της Σαλαμίνας αποτέλεσε σημαντική μάχη της δεύτερης περσικής εισβολής στην Ελλάδα, η οποία άρχισε το 480 π.Χ.

Για να σταματήσουν την περσική πρόωθηση, μια μικρή δύναμη Ελλήνων έφραξε το πέρασμα των Θερμοπυλών, καθώς ο ελληνικός στόλος (κυρίως Αθηναίοι) αντιμετώπιζαν τον περσικό στόλο στα στενά του Αρτεμισίου. Στη μάχη των Θερμοπυλών, η οπισθοφυλακή των Ελλήνων εκμηδενίστηκε, ενώ στη ναυμαχία του Αρτεμισίου οι Έλληνες υπέστησαν βαριές απώλειες και υποχώρησαν μετά την ήττα στις Θερμοπύλες. Αυτό επέτρεψε στους Πέρσες να καταλάβουν τη Βοιωτία και την Αττική. Οι Σύμμαχοι ετοιμάστηκαν να υπερασπιστούν τον Ισθμό της Κορίνθου καθώς ο στόλος αποσύρθηκε στο κοντινό νησί της Σαλαμίνας.

Παρά την αριθμητική υπεροχή του αντιπάλου, ο Θεμιστοκλής έπεισε τους Έλληνες Σύμμαχους να ξαναντιμετωπίσουν σε μάχη τον περσικό στόλο, με την ελπίδα ότι μια νίκη θα απέτρεπε περαιτέρω θαλάσσιες επιχειρήσεις κατά της Πελοποννήσου. Ο Πέρσης βασιλιάς Ξέρξης Α' ήταν επίσης αποφασισμένος για αποφασιστική μάχη. Ως αποτέλεσμα του τεχνάσματος του Θεμιστοκλή, ο περσικός στόλος έπλευσε για τα Στενά της Σαλαμίνας και προσπάθησε να κλείσει και τις 2 εισόδους. Στον περιορισμένο χώρο των Στενών της Σαλαμίνας οι μεγάλοι αριθμοί των Περσών ήταν ενεργό πρόβλημα, καθώς τα πλοία ήταν ανοργάνωτα και δεν μπορούσαν να πολεμήσουν με ελιγμούς. Αξιοποιώντας την ευκαιρία, ο ελληνικός στόλος διαμορφώθηκε σε μια γραμμή και πέτυχε μια σημαντική νίκη, καταστρέφοντας 300 περσικά πλοία.

Ως αποτέλεσμα ο Ξέρξης υποχώρησε στην Ασία με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του, αφήνοντας τον Μαρδόνιο να ολοκληρώσει την κατάκτηση της Ελλάδας. Ωστόσο, τον επόμενο χρόνο, τα απομεινάρια του περσικού στρατού ηττήθηκαν αποφασιστικά στη μάχη των Πλαταιών και ο περσικός στόλος ηττήθηκε στη μάχη της Μυκάλης. Μετά από αυτές τις μάχες, οι Πέρσες δεν ξαναπροσπάθησαν να καταλάβουν την ηπειρωτική Ελλάδα. Οι μάχες στη Σαλαμίνα και στις Πλαταιές σηματοδότησαν την αρχή της νέας φάσης των Ελληνο-Περσικών Πολέμων - οι ελληνικές πόλεις άρχισαν την επίθεση. Μερικοί ιστορικοί πιστεύουν ότι σε περίπτωση περσικής νίκης θα σταματούσε η ανάπτυξη της Αρχαίας Ελλάδας, καθώς και του δυτικού πολιτισμού, και οδηγούνται στο συμπέρασμα ότι η Σαλαμίνα ήταν μια από τις πιο σημαντικές μάχες στην ανθρώπινη ιστορία.

Η κύρια πηγή για τους Περσικούς πολέμους αποτελεί ο Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος. Ο Ηρόδοτος, ο οποίος είναι γνωστός ως «Πατέρας της Ιστορίας», γεννήθηκε το 484 π.Χ. στην Αλικαρνασσό της Μικράς Ασίας (τότε ήταν υπό περσική κατοχή). Έγραψε τις Ιστορίες γύρω στα 440-430 π.Χ, προσπαθώντας να ανακαλύψει τις πραγματικές αιτίες των Περσικών πολέμων, οι οποίοι τελείωσαν το 450 π.Χ. Η προσέγγιση του Ηρόδοτου ήταν εντελώς νέα και τουλάχιστον στη δυτική κοινωνία, αυτός φαίνεται να έχει εφεύρει την «ιστορία» που ξέρουμε. Όπως έγραψε ο Χόλλαντ (αγγ. Holland): «Για πρώτη φορά, ένας ιστορικός αποφάσισε να ανακαλύψει τα αίτια ενός πολέμου, ο οποίος είχε λήξει πρόσφατα, έτσι ώστε να μην αποτελεί μύθος, χωρίς να περιγράφει επιθυμίες θεών, την ισχυρή δύναμη των πολιτών, αλλά να καταγράψει εξηγήσεις, τις οποίες θα μπορούσε να ελέγξουμε προσωπικά»

Μερικοί αρχαίοι ιστορικοί, με πρώτο τον Θουκυδίδη, άρχισαν να επικρίνουν την αφήγηση του Ηροδότου. Παρόλο αυτά, ο Θουκυδίδης αποφάσισε να ξεκινήσει τη δική του Ιστορία, στο σημείο όπου ο Ηρόδοτος σταμάτησε (στην πολιορκία της Σηστού), αλλά τα παράτησε λέγοντας πώς η ιστορία του Ηρόδοτου ήταν ακριβής και δεν χρειαζόταν επαναγραφή ή διόρθωση. Ο Πλούταρχος επικρίνει τον Ηρόδοτο στο βιβλίο του Περί της Ήροδότου κακοηθείας περιγράφοντάς τον ως «φιλοβάρβαρο», γιατί δεν ήταν υποστηρικτής των Ελλήνων. Αυτό το γεγονός υποδηλώνει την αξιοπιστία της εξιστόρησης του Ηροδότου. Στην Ευρώπη της Αναγέννησης, διαδόθηκε αρνητική άποψη για τον Ηρόδοτο, αν και οι άνθρωποι συνέχιζαν να διαβάζουν τα έργα του. Αλλά, μέχρι τον 19ο αιώνα μ.Χ., η φήμη του αποκαταστάθηκε μετά από αρχαιολογικά ευρήματα, τα οποία επιβεβαίωσαν τα γραφόμενα του Ηροδότου. Σήμερα, σύμφωνα με πολλούς ιστορικούς, η δουλειά του στην Ιστορία θεωρείται αξιόπιστη, αλλά μερικά σημεία (όπως οι αριθμοί νεκρών και ημερομηνίες γεγονότων) πρέπει να αντιμετωπίζονται με σκεπτικισμό.

Ο ιστορικός Διόδωρος Σικελιώτης έγραψε τον 1ο αιώνα π.Χ, την Ιστορική Βιβλιοθήκη, όπου κάνει αναφορά και στη μάχη του Μαραθώνα. Πιστεύεται, πως ο Διόδωρος επηρεάστηκε από την ιστορία του Έφορου και του Ηρόδοτου. Η μάχη περιγράφεται με λιγότερες λεπτομέρειες από σειρά αρχαίων ιστορικών, όπως ο Πλούταρχος, ο Κτησίας, ενώ αναφέρεται και από τον Αισχύλο. Αρχαιολογικά ευρήματα, όπως η δελφική Στήλη των Όφεων, υποστηρίζουν τη θεωρία του Ηροδότου.

 

• Προϊστορία-Ελληνο-Περσικοί Πόλεμοι, Δεύτερη περσική εισβολή στην Ελλάδα, Μάχη των Θερμοπυλών και Ναυμαχία του Αρτεμισίου

Οι ελληνικές πόλεις-κράτη της Αθήνας και της Ερέτριας είχαν υποστηρίξει την αποτυχημένη Ιωνική Επανάσταση κατά της Περσικής Αυτοκρατορίας του Δαρείου Α' το 499-494 π.Χ. Η Περσική Αυτοκρατορία ήταν ακόμα νέα, και κατέπνιγε όλες τις επαναστάσεις των υποτελών λαών της. Επιπλέον, ο Δαρείος ήταν σφετεριστής, και πέρασε τον μεγαλύτερο χρόνο της ζωής του στο να καταπνίγει επαναστάσεις κατά της κυριαρχία τους. Η Ιωνική Επανάσταση απείλησε τη σταθερότητα της αυτοκρατορίας του, και ο Δαρείος αποφάσισε να τιμωρήσει αυτούς που συμμετείχαν (ειδικά αυτούς που δεν ήταν μέρη της αυτοκρατορίας). Ο Δαρείος είδε επίσης την ευκαιρία να επεκτείνει την αυτοκρατορία του στον εριστικό κόσμο της Αρχαίας Ελλάδας. Το 492 π.Χ, οι Πέρσες, υπό την ηγεσία του στρατηγού Μαρδονίου ανακατέλαβαν τη Θράκη και ανάγκασαν τη Μακεδονία να γίνει σύμμαχος της Περσίας.

Το 491 π.Χ, ο Δαρείος έστειλε πρεσβείες σε όλες τις ελληνικές πόλεις, ζητώντας «γη και ύδωρ» (δηλ. υποταγή). Αφού είδαν τη δύναμη του Δαρείου τον προηγούμενο χρόνο, οι περισσότερες ελληνικές πόλεις δέχθηκαν την προσφορά του. Στην Αθήνα, ωστόσο, οι πρεσβευτές πέρασαν μια δοκιμασία και μετά εκτελέστηκαν, στη Σπάρτη, απλά τους έριξαν στο πηγάδι. Αυτό σήμαινε ότι η Σπάρτη είχε επίσης κηρύξει τον πόλεμο στην Περσία.

Τότε, ο Δαρείος ξεκίνησε νέα αμφίβια εκστρατεία με αρχηγούς τον Δάτη και τον Αρταφέρνη το 490 π.Χ, κατά τη διάρκεια της οποίας, οι Πέρσες κατέλαβαν τη Νάξο, καθώς και όλα τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων. Οι Πέρσες τότε κινήθηκαν στην Ερέτρια, την οποία πολιόρκησαν και κατέστρεψαν. Τελικά, κινήθηκαν για να επιτεθούν στην Αθήνα, στρατοπεδεύοντας στα στενά του Μαραθώνα, όπου συνάντησαν τον αθηναϊκό στρατό. Στη μάχη του Μαραθώνα, οι Αθηναίοι πέτυχαν μια αξιοσημείωτη νίκη, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την υποχώρηση των Περσών στην Ασία.

Ο Δαρείος άρχισε να ετοιμάζει ένα νέο μεγάλο στρατό κάτι που σήμαινε πως σχεδίαζε να καταλάβει ολοκληρωτικά την Ελλάδα - ωστόσο, το 486 π.Χ, οι Αιγύπτιοι επαναστάτησαν, και αναβλήθηκε επ' αορίστον οποιαδήποτε εκστρατεία στην Ελλάδα. Τότε, ο Δαρείος πέθανε καθώς βάδιζε στην Αίγυπτο, και βασιλιάς της Περσίας έγινε ο γιός του, Ξέρξης Α'. Ο Ξέρξης κατέπνιξε την αιγυπτιακή επανάσταση, και πολύ γρήγορα ξανάρχισε τις προετοιμασίες για εισβολή στην Ελλάδα. Καθώς αποτελούσε, σε πλήρη κλίμακα, εισβολή, χρειαζόταν μακροπόθεσμο σχεδιασμό, συγκέντρωση στρατού και υλικών. Ο Ξέρξης αποφάσισε ότι ο Ελλήσποντος πρέπει να γεφυρωθεί για να επιτρέψει στον στρατό του να διασχίσει την Ευρώπη, και ότι ένα κανάλι πρέπει να περνά διαμέσου του ισθμού του Όρους Άθως (όπου, λόγω καταιγίδας το 492 π.Χ, καταστράφηκε ο περσικός στόλος).  Η εκπλήρωση αυτών των στόχων ήταν πάρα πολύ δύσκολο, και για τα σύγχρονα κράτη. Στις αρχές του 480 π.Χ, οι ετοιμασίες τελείωσαν, και ο στρατός που συγκέντρωσε ο Ξέρξης στις Σάρδεις βάδισε στην Ευρώπη, περνώντας από τον Ελλήσποντο σε 2 σχέδιες γέφυρες.

Οι Αθηναίοι ετοιμάστηκαν επίσης για πόλεμο με τους Πέρσες από τα μέσα της δεκαετίας του 480 π.Χ, και το 482 π.Χ η αποφάση λήφθηκε, υπό την καθοδήγηση του Αθηναίου πολιτικού Θεμιστοκλή, να ετοιμάσουν ένα μεγάλο στόλο από τριήρεις για να αντιμετωπίσουν οι Έλληνες τους Πέρσες. Ωστόσο, οι Αθηναίοι δεν είχαν τον απαραίτητο αριθμό ανδρών για μάχες στη ξηρά και στη θάλασσα - συνεπώς η καταπολέμηση των Περσών ήθελε μια συμμαχία από ελληνικές πόλεις-κράτη. Το 481 π.Χ, ο Ξέρξης έστειλε πρεσβευτές σε όλη την Ελλάδα για να ζητήσει γη και ύδωρ, αλλά παρέλειψε να στείλει πρεσβευτές στην Αθήνα και στη Σπάρτη. Αυτή τη στιγμή η Σπάρτη και η Αθήνα έλαβαν την υποστήριξη κάποιων ελληνικών πόλεων. Το φθινόπωρο του 481 π.Χ, στη Κόρινθο συναντήθηκαν οι εκπρόσωποι των ελληνικών πόλεων,[29] και δημιουργήθηκε μια ελληνική συμμαχία. Είχε τη δύναμη να στείλει απεσταλμένους ζητώντας για βοήθεια και παροχή στρατευμάτων από κάθε πόλη-μέλος για αμυντικούς σκοπούς. Αυτό είναι αξιοσημειώτο για τον χωρισμένο ελληνικό κόσμο, ειδικά καθώς οι ελληνικές πόλεις συμμετείχαν ακόμα σε εμφυλίους πολέμους.

Το 480 π.Χ, συγκλήθηκε νέο συνέδριο. Μια αντιπροσωπεία από τη Θεσσαλία πρότεινε ότι οι σύμμαχοι πρέπει να επιστρατεύσουν στα στενά των Τέμπιων, στα σύνορα της Θεσσαλίας, για να ανακόψουν την πρόωθηση του Ξέρξη. Ωστόσο, εκεί, είχαν προειδοποιηθεί από τον Αλέξανδρο Α' της Μακεδονίας ότι η κοιλάδα θα μπορούσε να παρακαμφθεί μέσω του Περάσματος Σαραντόπορου, και καθώς ο στρατός του Ξέρξη ήταν σαφώς μεγαλύτερος, οι Έλληνες οπισθοχώρησαν. Λίγο αργότερα, έμαθαν ότι ο Ξέρξης διέσχισε τον Ελλήσποντο. Μια δεύτερη στρατηγική υιοθετήθηκε τότε από τους Σύμμαχους. Ο Θεμιστοκλής πρότεινε μια δεύτερη στρατηγική στους συμμάχους. Η διαδρομή στη νότια Ελλάδα (Βοιωτία, Αττική και Πελοπόννησος) θα απαιτούσει από τον στρατό του Ξέρξη να περάσει από το στενό πέρασμα στις Θερμοπύλες. Το στενό θα μπορούσε εύκολα να κλείσει από τους Έλληνες οπλίτες, παρά την αριθμητική υπεροχή των Περσών. Επιπλέον, για να αποτρέψει την παράκαμψη των Θερμοπυλών από τη θάλασσα, ο αθηναϊκός και οι συμμαχικοί στόλοι θα έκλειναν τα στενά του Αρτεμισίου. Αυτή η τακτική έγινε δεκτή στο συνέδριο. Ωστόσο, οι πελοποννησιακές πόλεις σχεδίαζαν να υπερασπιστούν τον Ισθμό της Κορίνθου σε περίπτωση που το σχέδιο αποτύχει, ενώ οι γυναίκες και τα παιδιά των Αθηναίων έφευγαν μαζικά από τη Τροιζήνα.

Όπως είναι γνωστό, ο σαφώς λιγότερος ελληνικός στρατός αντιστάθηκε στο πέρασμα των Θερμοπυλών κατά των Περσών για 3 μέρες πριν υπερκηρηθεί από ένα μονοποτάτι στο βουνό. Το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού στρατού υποχώρησε, πριν οι Σπαρτιάτες και οι Θεσπιείς, που συνέχιζαν τη μάχη, να παραδωθούν και να σκοτωθούν. Η ναυμαχία του Αρτεμισίου, σε αυτό το σημείο, βρισκόταν σε αδιέξοδο - ωστόσο, όταν έγιναν γνωστά τα νέα της μάχης των Θερμοπυλών, ο συμμαχικός στόλος επίσης υποχώρησε, καθώς η υπεράσπιση του Αρτεμισίου δεν είχε πλέον νόημα.

• Πρελούδιο

Μετά τη μάχη στις Θερμοπύλες, ο Θεμιστοκλής προσπάθησε να πείσει τους συμπολίτες του να εγκαταλείψουν την Αθήνα, γιατί προέβλεπε ότι θα καταστρέφονταν η πόλη και οι κάτοικοί της. Έφυγαν λοιπόν οι Αθηναίοι για να σωθούν και πήγαν άλλοι στη Σαλαμίνα, άλλοι στην Αίγινα και άλλοι στην Τροιζήνα, όπου οι κάτοικοι δέχθηκαν τους πρόσφυγες. Στο σχέδιο του Θεμιστοκλή βοήθησε πολύ και ο χρησμός της Πυθίας, που έλεγε ότι οι Αθηναίοι θα σωθούν με το "ξύλινο τείχος", δηλαδή με τα ξύλινα πλοία, όπως τον εξήγησε ο Θεμιστοκλής. Όλοι οι άνδρες που μπορούσαν να πολεμήσουν μπήκαν στα πολεμικά τους πλοία. Στην Αθήνα έμειναν μόνο 500 γέροι και άρρωστοι.

Ο συμμαχικός στόλος έπλευσε στη Σαλαμίνα, στα ανοικτά των ακτών της Αττικής, για να βοηθήσει στην εκκένωση της Αθήνας. Στη διαδρομή, ο Θεμιστοκλής άφησε επιγραφές που απευθύνονταν στα ελληνικά πληρώματα των Ιώνων στον περσικό στόλο με στόχο να τους πείσει να μην πολεμήσουν κατά των Ελλήνων:

"Άνδρες της Ιωνίας, αυτό που κάνετε δεν είναι σωστό, να εκστρατεύετε κατά των πατέρων σας και να θέλετε να υποδουλώσετε την Ελλάδα. Θα ήταν καλύτερο για εσάς να πολεμάτε στο πλευρό μας. Αλλά αν αυτό δεν είναι δυνατό, τουλάχιστον κατά τη διάρκεια της μάχης να μείνετε στην άκρη και να πείσετε τους Κάρες να κάνουν το ίδιο. Αλλά αν δεν μπορείτε να κάνετε ούτε το ένα ούτε το άλλο, αν αποφασίσετε να μείνετε με το πλευρό της μεγαλύτερης δύναμης, όταν θα έρθουμε στα χέρια, να ενεργήσετε ως δειλοί και να θυμάστε ότι είμαστε το ίδιο αίμα και ότι η αιτία της εχθρότητας προήλθε από εσάς".

Μετά τις Θερμοπύλες, ο περσικός στρατός έκαψε τις πόλεις της Βοιωτίας που δεν παραδώθηκαν, τις Πλαταιές και τις Θεσπιές - πριν βαδίσει για να καταλάβει την άδεια πλέον Αθήνα. Ωστόσο, στη Σαλαμίνα, ο Ευρυβιάδης και οι σύμμαχοί του (στην πλειοψηφία Πελοποννήσιοι) σκέπτονταν να εγκαταλείψουν τα στενά και να πάνε με τον στόλο τους στον κόλπο των Κεχριών για να υπερασπιστούν τον Ισθμό της Κορίνθου, καταστρέφοντας τον μοναδικό δρόμο που οδηγούσε εκεί, και χτίζοντας ένα τείχος γύρω του.

Ο Θεμιστοκλής όμως υποστήριζε ότι ο στόλος έπρεπε να μείνει στη Σαλαμίνα και στα στενά της, μπροστά στα σημερινά Αμπελάκια, για να ναυμαχήσει. Όταν στο συμβούλιο που έγινε στη Σαλαμίνα, ο Θεμιστοκλής μέσα στην ορμή του μίλησε πριν από τον Ευρυβιάδη, ο Κορίνθιος ναύαρχος Αδείμαντος τού είπε ότι αυτούς που στους αγώνες ξεκινούν πριν δοθεί το σύνθημα, τους ραπίζουν. Ο Θεμιστοκλής τού αποκρίθηκε αμέσως ότι και αυτοί που ξεκινούν πολύ μετά το σύνθημα δεν παίρνουν βραβείο. Τότε, ο Ευρυβιάδης θύμωσε και σήκωσε το ραβδί του για να χτυπήσει τον Θεμιστοκλή. Ο Θεμιστοκλής όμως αντί να οργισθεί, είπε τη διάσημη φράση: "Πάταξον μεν, άκουσον δε". Ο θυμός του Ευρυβιάδη τού πέρασε αμέσως κι έτσι διατηρήθηκε η ψυχραιμία που ήταν απαραίτητη.

Ο Αδείμαντος επέμενε ότι ο στόλος πρέπει να συγκεντρωθεί στις ακτές του Ισθμού για να μπορούν να σταματήσουν τους Πέρσες. Ωστόσο, ο Θεμιστοκλής ισχυρίστηκε ότι πρέπει να επιτεθούν, με στόχο την απόλυτη καταστροφή της ναυτικής υπεροχής του περσικού στόλου. Αναφέρθηκε δε στη ναυμαχία του Αρτεμισίου, λέγοντας ότι «η μάχη σε κλειστό χώρο θα λειτουργήσει προς όφελος μας». Όταν όμως ο Αδείμαντος αποκάλεσε μέσα στο συμβούλιο τον Θεμιστοκλή άπατρι, επειδή ο Ξέρξης είχε κυριεύσει την Αθήνα, ο Θεμιστοκλής αγανακτισμένος του είπε ότι οι Αθηναίοι έχουν πατρίδα τους τις 200 τριήρεις τους και αν μπουν σ' αυτές και πάνε στην Ιταλία μπορούν να αποκτήσουν καλύτερη πατρίδα από την Κόρινθο και οι Έλληνες θα θυμηθούν τα λόγια του γιατί θα μείνουν χωρίς στόλο. Τότε ο Ευρυβιάδης υποχώρησε αλλά οι άλλοι στρατηγοί βλέποντας την Αθήνα να καίγεται και τον εχθρικό στόλο να βρίσκεται στο Φάληρο, ετοιμάζονταν να μπουν στα πλοία και να πλεύσουν στον Ισθμό.

Τότε ο Θεμιστοκλής έστειλε κρυφά στο εχθρικό στρατόπεδο τον παιδαγωγό των παιδιών του, τον Σίκινο, ο οποίος ήξερε περσικά γιατί ήταν από τους Έλληνες της Ασίας, να αναγγείλει στους Πέρσες στρατηγούς ότι οι Έλληνες που ήταν στη Σαλαμίνα σκοπεύουν να φύγουν και ότι ο περσικός στόλος έπρεπε αμέσως να τους περικυκλώσει και να τους επιτεθεί, για να τους καταστρέψει όλους μαζί. Παράλληλα με μήνυμα στον Ξέρξη ο Θεμιστοκλής διακήρυσσε ότι «είναι με την πλευρά του βασιλιά και ότι πιστεύει ότι ο βασιλιάς θα επικρατήσει, και όχι οι Έλληνες».

Αυτά ήταν τα νέα που ήθελε να ακούσει ο Ξέρξης - ότι οι Αθηναίοι ίσως ήθελαν να υποταχθούν σε αυτόν και ότι ήταν ικανοί να καταστρέψουν τον υπόλοιπο συμμαχικό στόλο. Έτσι, ο περσικός στόλος στάλθηκε για να περικυκλώσει τον ελληνικό στόλο. Ο Ξέρξης διέταξε να στηθεί ένας θρόνος στο Αιγάλεω Όρος (κοντά στα Στενά) για να παρακολουθεί και να καταγράφει τα ονόματα των διοικητών που εκτέλεσαν σωστά τις διαταγές του.

 

• Δυνάμεις

Ελληνικός στόλος

Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο συμμαχικός στόλος είχε 378 τριήρεις, και αναφέρει τον αριθμό των πλοίων που έστειλε κάθε πόλη-κράτος. Ωστόσο, οι αριθμοί του αν προστεθούν βγάζουν σύνολο 366. Δεν διευκρινίζει ρητά ότι και οι 378 τριήρεις πολέμησαν στη Σαλαμίνα («Όλες αυτές ήρθαν στις πολεμικά χορηγημένες τριήρεις...Ο συνολικός αριθμός των πλοίων...ήταν τριακόσια εβδομήντα-οκτώ») και επίσης λέει ότι οι Αιγινήτες «είχαν άλλα επανδρωμένα πλοία, αλλά φρουρούσαν τη γη τους με αυτά και πολέμησαν στη Σαλαμίνα με τα 30 πιο αξιόπλοα». Έτσι υποτίθεται ότι η διαφορά μεταξύ του αριθμού που αντιπροσωπεύει για μια φρουρά 12 πλοίων που έπλευσαν από την Αίγινα. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, 2 περισσότερα πλοία αποστάτησαν από τους Πέρσες στους Έλληνες, 1 πριν το Αρτεμίσιο και 1 πριν τη Σαλαμίνα, έτσι ο συνολικός αριθμός των πλοίων στη Σαλαμίνα πρέπει να ήταν 368 πλοία (ή 380).

Σύμφωνα με τον Αισχύλο, ο οποίος συμμετείχε στη ναυμαχία, ο ελληνικός στόλος είχε 310 τριήρεις (η διαφορά ήταν ο αριθμός των πλοίων του αθηναϊκού στόλου). Ο Κτησίας ισχυρίζεται ότι ο αθηναϊκός στόλος είχε μόνο 110 τριήρεις, αριθμός ο οποίος συνδέεται με τον αριθμό του Αισχύλου. Σύμφωνα με τον Υπερείδη, ο ελληνικός στόλος είχε μόνο 220 πλοία. Ο στόλος ήταν, στην πραγματικοτήτα, υπό την ηγεσία του Θεμιστοκλή, αλλά νομικά ήταν υπό τη διοίκηση του Σπαρτιάτη Ευρυβιάδη, όπως είχε συμφωνηθεί στο συμβούλιο του 481 π.Χ..Αν και ο Θεμιστοκλής προσπάθησε να διεκδικήσει την αρχηγία του στόλου, οι άλλες πόλεις-κράτη όμως είχαν αντίρρηση, και για συμβιβαστική λύση, η ηγεσία του στόλου δόθηκε στη Σπάρτη (η οποία δεν είχε ναυτική παράδοση).

• Στρατηγική και τακτική

 

Η στρατηγική των Περσών για την εισβολή του 480 π.Χ ήταν να συντρίψει τους Έλληνες με μαζική εκστρατευτική δύναμη, και να ολοκληρώσει την κατάληψη της Ελλάδας σε μόνο μια εκστρατευτική χρονιά. Αντίθετα, οι Έλληνες προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν σωστά τους αριθμούς τους υπερασπίζοντας την Ελλάδα σε στενούς χώρους, όπου θα κρατούσαν για αρκετό καιρό τους Πέρσες. Ο Ξέρξης, προφανώς, δεν προεξόφηλσε τέτοια αντίσταση, ή θα είχε φθάσει νωρίτερα αυτή την εκστρατευτική χρονιά (και δεν περίμενε 4 μέρες στις Θερμοπύλες για τους Έλληνες να διασκορπηστούν). Ο χρόνος ήταν τώρα η ουσία για τους Πέρσες - η μεγάλη εκστρατευτική δύναμη δεν θα μπορούσε εύλογα να υποστηριχθεί επ' άπειρον, ούτε ο Ξέρξης επιθυμούσε να είναι στο περιθώριο της αυτοκρατορίας του για πολύ καιρό. Οι Θερμοπύλες έδειξαν ότι μια μετωπική επίθεση απέντανιτ σε μια καλά αμυνόμενη ελληνική θέση ήταν άχρηστη - με τους Σύμμαχους να βρίσκονται στον Ισθμό, υπήρχαν λίγες πιθανότες κατάληψης της Ελλάδας από τη ξηρά. Ωστόσο, όπως επίσης έδειξαν οι Θερμοπύλες, αν οι Έλληνες μπορούν να υπερκερηθούν, οι μικρότερες δυνάμεις τους θα καταστραφούν. Μια τέτοια καταστροφή στον Ισθμό απαιτούσε τη χρήση του περσικού στόλου, και την καταστροφή του συμμαχικού στόλου. Εν ολίγοις, αν ο Ξέρξης κατάφερνε να καταστρέψει τον συμμαχικό στόλο, θα ήταν σε ισχυρή θέση για να αναγκάσει τους Έλληνες να παραδωθούν - αυτή φαίνεται να ήταν η μόνη ελπίδα για λήξη της εισβολής αυτό το έτος.[79] Αντίθετα θα απέφευγαν την καταστροφή, ή όπως ήλπιζε ο Θεμιστοκλής, με το να περικυκλώσουν τον περσικό στόλο, έτσι ώστε οι Έλληνες να αποτρέψουν την κατάληψη τους.

Ωστόσο, ήταν στρατηγικά άχρηστο για τους Πέρσες να πολεμήσουν στη Σαλαμίνα. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, η Αρτεμισία Α' επεσήμανε αυτό το γεγονός στον Ξέρξη πριν την πορεία προς τη Σαλαμίνα. Η Αρτεμισία φαίνεται να είπε:

Αν δεν βιαστείς να πολεμήσεις στη θάλασσα, αλλά να κρατήσεις τα πλοία σου εδώ και να μείνεις κοντά στη ξηρά, ή ακόμα να προωηθηθείς στην Πελοπόννησο, τότε, κύριε μου, θα μπορέσεις να ολοκληρώσεις εύκολα αυτό που σχεδίασες. Οι Έλληνες δεν είναι ικανοί να αντισταθούν απέναντι σου για πολύ καιρό, αλλά θα διαφωνήσουν μεταξύ τους, και ο καθένας θα φύγει για την πόλη του.

Ο περσικός στόλος ήταν ακόμα αρκετά μεγάλος για να αντιμετωπίσει τους Σύμμαχους στη Σαλαμίνα, και να στείλει πλοία στο πεζικό στην Πελοπόννησο. Ωστόσο, στη τελική αναμέτρηση, και οι 2 πλευρές ήταν προετοιμασμένες να χρηματοδοτήσουν μια ναυμαχία, με την ελπίδα να αλλοιώσουν αποφασιστικά τη διάρκεια του πολέμου.

Οι Πέρσες είχαν μεγάλη τακτική υπεροχή, αφού είχαν περισσότερες δυνάμεις από ότι οι Σύμμαχοι, καθώς επίσης και «καλύτερα αξιόπλοα» πλοία. Τα «καλύτερα αξιόπλοα» που αναφέρει ο Ηρόδοτος πιθανώς οφείλονται στην ανώτερη ναυτοσύνη των πληρωμάτων - τα περισσότερα αθηναϊκά πλοία (και κατ' επέκταση το μεγαλύτερο μέρος του στόλου) είχαν δημιουργηθεί πρόσφατα, και είχαν άπειρα πληρώματα. Η πιο κοινή θαλάσσια τακτική στην περιοχή της Μεσογείου αυτό τον καιρό ήταν η επιγόμωση (οι τριήρεις εξοπλισμένες με ένα έμβολο), ή η επιβίβαση με πεζοναύτες (η οποία μετατράπηκε σε ναυμαχία στη γη). Οι Πέρσες και οι Έλληνες της Μικράς Ασίας είχαν αρχίσει να χρησιμοποιούν ένα έλιγμα γνωστό ως «δίεκπλο». Δεν είναι απόλυτα σαφές τι έλιγμα ήταν αυτό, αλλά πιθανώς είχε στόχο να μπεί στα κενά του εχθρού και να εμβολίσει τα εχθρικά πλοία από τα άκρα. Αυτό το έλιγμα χρειαζόταν εξειδικευμένο στόλο, και οι Πέρσες είχαν τη δυνατότα να το χρησιμοποιήσουν. Οι Σύμμαχοι ωστόσο, ανέπτυξαν τακτική ειδικά για την αντιμετωπίση αυτού του ελίγματος.

Υπήρξε μεγάλη συζήτηση ως προς τη φύση του συμμαχικού στόλου σε σύγκριση με τον περσικό στόλο. Πολλά από αυτά τα κέντρα γύρω από την πρόταση, από τον Ηρόδοτο, ότι τα συμμαχικά πλοία ήταν πιο βαριά, και κατ' επέκταση λιγότερα ευέλικτα. Η πηγή αυτής της βαρύτητας είναι αβέβαια - πιθανώς τα συμμαχικά πλοία ήταν ακόμα υπό κατασκευή, ή ήταν πλημμυρισμένα καθώς δεν είχαν στεγνώσει τον χειμώνα (αν και δεν υπάρχει πραγματική απόδειξη για εκάτερη πρόταση). Άλλη πρόταση είναι ότι η βαρύτητα οφείλεται στο βάρος των θωρακισμένων οπλιτών (πεζοναύτες) (20 απόλυτα θωρακισμένοι οπλίτες είχαν βάρος 2 τόνους). Αυτή η βαρύτητα, όποια και να είναι η αιτία της, θα μειώνε περαιτέρω τις πιθανότητες να απασχολήσουν το «διέκπλο». Οι Σύμμαχοι ίσως είχαν περισσότερους πεζοναύτες στα πληρώματα αν τα πλοία τους ήταν λιγότερα ευέλικτα, δεδομένου ότι η επιβίβαση ήταν η κύρια τακτική στη διάθεση τους (με το κόστος να κάνουν πιο βαριά τα πλοία). Πράγματι, ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι Έλληνες κατέλαβαν πλοία, αντί να ναυαγήζουν πλοία. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το βάρος των συμμαχικών πλοίων μπορεί να τα έκανε πιο σταθερά απέναντι στους ανέμους στις ακτές της Σαλαμίνας, και τα έκανε λιγότερα ευάλωτα στον εμβολιασμό (ή μάλλον, μείωσε τις πιθανότητες ζημιάς τους).

Μιλώντας τακτικά τότε, μια μάχη σε ανοικτή θάλασσα, όπου η ανώτερη ναυτική τέχνη και αριθμοί θα είχαν μεγάλη σημασία θα ήταν προτιμότερη για τους Πέρσες. Για τους Έλληνες, η μόνη ρεαλιστική ελπίδα για αποφασιστική νίκη ήταν να φέρουν τους Πέρσες σε στενή περιοχή, όπου οι αριθμητική τους υπεροχή θα ήταν ασήμαντη. Η μάχη στο Αρτεμίσιο έδειξε ότι μπορεί να αναιρεθεί η αριθμητική υπεροχή των Περσών, αλλά οι Σύμμαχοι συνειδητοποίησαν ότι χρειάζονται πιο στενό χώρο για να νικήσουν τους Πέρσες. Επιπλέον, με τον πλεύσουν στα Στενά της Σαλαμίνας για να επιτεθούν στους Έλληνες, οι Πέρσες παίζονταν στα χέρια των Συμμάχων. Φαίνεται πιθανόν ότι οι Πέρσες δεν θα το επιχειρήσουν αυτό εάν δεν ήταν βέβαιοι για την καταστροφή του συμμαχικού στόλου, και η υπεκφυγή του Θεμιστοκλή έπαιξε βασικό ρόλο στη νίκη των Ελλήνων. Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας ήταν για τους Πέρσες μία άσκοπη μάχη και στρατηγικό λάθος.

• Μάχη

Η μάχη της Σαλαμίνας δεν περιγράφεται καλά από τις αρχαίες πηγές, και είναι απίθανο κάποιος (εκτός ίσως από τον Ξέρξη) που συμμετείχε στη μάχη να είχε πλήρη εικόνα για το τι συνέβηκε σε όλο το πλάτος των στενών.

• Παρατάξεις

Στον συμμαχικό στόλο, οι Αθηναίοι ήταν στα αριστερά, και στα δεξιά ήταν πιθανώς οι Σπαρτιάτες (αν και ο Διόδωρος λέει ότι ήταν οι Μεγαρείς και οι Αιγινήτες) - τα άλλα σώματα ήταν στο κέντρο. Ο συμμαχικός στόλος πιθανώς διαμορφώθηκε σε 2 τάξεις, καθώς ο χώρος ήταν πολύ στενός για μια ενιαία γραμμή των πλοίων. Ο Ηρόδοτος έχει τον συμμαχικό στόλο σε μια γραμμή από τον βορρά εως τον νότο, πιθανώς με την βόρεια πτέρυγα στις ακτές του σύγχρονου Αγίου Γεωργίου, και τη νοτιότερη πτέρυγα στις ακτές του Ακρωτηρίου Βαβάρι (μέρος της Σαλαμίνας). Ο Διόδωρος θεωρεί ότι ο συμμαχικός στόλος ευθυγραμμήστηκε από την ανατολή εώς τη δύση, στα στενά μεταξύ της Σαλαμίνας και του Αιγάλεου Όρους - ωστόσο, είναι απίθανο ότι ο συμμαχικός στόλος είχε στηρίξει μια από τις πτέρυγες τους κατά της κατεχόμενης, από τους Πέρσες, περιοχής.

Φαίνεται αρκετά βέβαιο ότι ο περσικός στόλος στάλθηκε για να κλείσει την έξοδο από τα Στενά το απόγευμα πριν τη μάχη. Ο Ηρόδοτος σαφώς πιστεύει ότι ο περσικός στόλος μπήκε, στην πραγματικότητα, στα Στενά κατά το σούρουπο, σχεδιάζοντας να καταστρέψουν τον συμμαχικό στόλο καθώς θα έφευγε.. Ωστόσο, οι σύγχρονοι ιστορικοί συζήτησαν αυτό το σημείο σε μεγάλο βαθμό, με ορισμένους να επισημαίνουν τις δυσκολίες των ελιγμών σε αυτό τον περιορισμένο χώρο από τη νύχτα, ενώ άλλοι αποδέχονται την εκδοχή του Ηρόδοτου. Υπάρχουν 2 πιθανότητες - ότι κατά τη διάρκεια της νύχτας οι Πέρσες απλώς έκλεισαν την έξοδο των Στενών, και ότι εισήλθαν στα στενά με την ανατολή του ήλιου - ή ότι εισήλθαν στα στενά και παρατάχθηκαν για μάχη κατά τη νύχτα. Ανεξάρτητα από το πότε το επιχείρησαν, φαίνεται πιθανό ότι οι Πέρσες περίστρεψαν τον στόλο τους από την άκρη του Ακρωτηρίου Βαβάρι, έτσι ώστε από μια αρχική προσέγγιση ανατολής-δύσης (εμποδίζοντας την έξοδο), ήρθαν γύρω από μια ευθυγράμμιση βορρά-νότου (δείτε το διάγραμμα). Ο περσικός στόλος φαίνεται να διαμορφώθηκε σε 3 τάξεις των πλοίων (σύμφωνα με τον Αισχύλο) - με τον φοινικικό στόλο στη δεξιά πτέρυγα κοντά στο Αιγαλέω Όρος, τα σώματα από την Ιωνία στην αριστερή πτέρυγα και τα υπόλοιπα σώματα στο κέντρο.

Ο Διόδωρος λέει ότι ο αιγυπτιακός στόλος στάλθηκε για να περιπλεύσει τη Σαλαμίνα, και να κλείσει τη βόρεια έξοδο από τα Στενά. Αν ο Ξέρξης ήθελε να παγιδεύσει ολοκληρωτικά τους Σύμμαχους, αυτός ο ελιγμός θα προκαλούσε αίσθηση (ειδικά αν αυτός δεν περίμενε να αντιμετωπίσει τους Σύμμαχους σε μάχη). Ωστόσο, ο Ηρόδοτος δεν αναφέρει αυτό (και πιθανώς παραπέμπει στην αιγυπτιακή παρουσία στην κύρια μάχη), οδηγώντας μερικούς σύγχρονους ιστορικούς να την απορρίψουν - αν και μερικοί αποδέχονται αυτό ως πιθανότητα. Ο Ξέρξης επίσης τοποθέτησε περίπου 400 στρατεύματα στο νησί γνωστό ως Ψυττάλεια, στη μέση της εξόδου από τα στενά, προκειμένου να σκοτώσουν ή να αιχμαλωτίσουν όποιους Έλληνες που κατέληγαν εκεί (ως αποτέλεσμα ναυαγίου ή προσάραξης).

• Πρώτη φάση

 

Ανεξάρτητα από τη στιγμή που εισήλθαν στα στενά, οι Πέρσες δεν κινήθηκαν για να επιτεθούν στους Συμμάχους μέχρι την ανατολή του ήλιου. Οι Σύμμαχοι, δεδομένου ότι δεν σχεδίαζαν να διαφύγουν, μπορούσαν να προετοιμαστούν τη νύχτα. Μετά από έναν λόγο του Θεμιστοκλή, οι ναύτες επιβιβάστηκαν και τα πλοία ήταν έτοιμα να πλεύσουν. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, την αυγή, οι Σύμμαχοι «έβαλαν τους βάρβαρους στη θάλασσα και τους επιτέθηκαν αμέσως». Αν οι Πέρσες εισήλθαν στα στενά τα ξημερώματα, τότε οι Σύμμαχοι θα είχαν τον χρόνο να πάρουν τις θέσεις τους με πιο τακτικό τρόπο.

Ο Αισχύλος ισχυρίζεται ότι όπως οι Πέρσες πλησίαζαν (ενδεχομένως υπονοώντας ότι οι Πέρσες ήταν ήδη στα στενά τα ξημερώματα), άκουσαν τους Έλληνες να τραγουδούν τον μαχητικό τους ύμνο (παιάνας) πριν δούν τον συμμαχικό στόλο:

Ὦ παῖδες Ἑλλήνων ἴτε,
ἐλευθεροῦτε πατρίδ', ἐλευθεροῦτε δὲ
παῖδας, γυναῖκας, θεῶν τέ πατρῴων ἕδη,
θήκας τε προγόνων:
νῦν ὑπὲρ πάντων ἀγών.

(Εμπρός, γιοί των Ελλήνων,
Ελευθερώστε την πατρίδα,
Ελευθερώστε τα παιδιά σας, τις γυναίκες σας,
Τους βωμούς των θεών των πατέρων σας
Και τους τάφους των προγόνων σας:
Τώρα είναι η μάχη για τα πάντα).

Ο Ηρόδοτος εξιστορεί ότι σύμφωνα με τους Αθηναίους, όταν άρχισε η μάχη οι Κορίνθιοι ύψωσαν τα πανιά τους και άρχισαν να πλέουν μακριά από τη μάχη, στα βόρεια από τα στενά. Επίσης λέει ότι οι άλλοι Έλληνες αρνήθηκαν αυτή την ιστορία. Αν αυτό έγινε στην πραγματικότητα, μια πιθανή ερμηνεία είναι ότι αυτά τα πλοία στάλθηκαν στο βόρειο μέρος των στενών, για να ελέξουν αν έφθασαν εκεί οι Αιγύπτιοι (αν ήρθαν στην πραγματικότητα). Άλλη πιθανότητα είναι ότι η αποχώρηση των Κορίνθιων προκάλεσε τη τελική προσέγγιση των Περσών, προτείνοντας ο συμμαχικός στόλος ήταν σε αποσύνθεση. Σε κάποιο σημείο, αν έφυγαν στην πραγματικότητα, οι Κορίνθιο γρήγορα επέστρεψαν στη μάχη.

Προσεγγίζοντας τον συμμαχικό στόλο στα κατάμεστα Στενά της Σαλαμίνας, οι Πέρσες φαίνεται να αποδιοργανώθηκαν. Επιπλέον, θα είχε γίνει φανερό πως ο ελληνικός στόλος παρατάχθηκε έτοιμος για να επιτεθεί. Ωστόσο, αντί να επιτεθούν αμέσως, οι Σύμμαχοι αρχικά φαίνεται πως υποχωρούσαν, σαν από φόβο. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, αυτό έγινε για να παραταχθούν σε καλύτερη θέση και για να κερδίσουν χρόνο. Ο Ηρόδοτος εξιστορεί τον θρύλο ότι καθώς ο στόλος υποχωρούσε προς τα πίσω, είχαν δει μια γυναίκα, η οποία τους είπε «Τρελοί, πόσο μακριά σκοπεύετε να πάτε με τα πλοία σας;».

Ο Ευρυβιάδης έδωσε με τη σάλπιγγα το σήμα για την επίθεση. Ένα πλοίο με ένα απλό χτύπημα προς τα εμπρός διέλυσε το πιο κοντινό περσικό πλοίο. Οι Αθηναίοι ισχυρίστηκαν ότι αυτό ήταν το πλοίο του Αθηναίου Αμεινία από την Παλλήνη - οι Αιγινήτες ισχυρίστηκαν ότι ήταν ένα από τα δικά τους πλοία. Η ελληνική γραμμή τότε κατευθύνθηκε προς τα εμπρός, κατά της διαταραγμένης περσικής γραμμής.

• Η κύρια μάχη-Η Ναυμαχία στη Σαλαμίνα, του Γερμανού Βίλχελμ φον Κάουλμπαχ

Οι λεπτομέρειες για το υπόλοιπο της μάχης είναι γενικά πρόχειρες, και κανένας που συμμετείχε δεν θα μπορούσε να δει τι έγινε σε όλο το πλάτος του πεδίου της μάχης. Οι τριήρεις ήταν γενικά θωρακισμένες με μεγάλο έμβολο στο μπροστινό μέρος, με το οποίο τα ελληνικά πλοία μπορούσαν να βυθίσουν ένα εχθρικό πλοίο ή τουλάχιστον να το απενεργοποιήσουν. Αν ο αρχικός εμβολισμός δεν είχε επιτυχία, θα ακολουθούσε κάτι παρόμοιο με μάχη στη ξηρά. Και οι 2 πλευρές είχαν στρατιώτες στα πλοία τους για αυτό το ενδεχόμενο - οι Έλληνες είχαν απόλυτα θωρακισμένους οπλίτες - οι Πέρσες ίσως είχαν πιο ελαφρύ θωρακισμένο ιρανικό πεζικό.

Στο πεδίο της μάχης, καθώς η πρώτη γραμμή των περσικών πλοίων απωθήθηκε από τους Έλληνες, μπλόκαρε την προώθηση της δεύτερης και της τρίτης γραμμής των περσικών πλοίων]. Εν τω μεταξύ ο Θεμιστοκλής κατόρθωσε να χωρίσει στα δύο το δεξιό και ισχυρότερο μέρος από την παράταξη των Φοινίκων. Ο Πέρσης ναύαρχος Αριαβίγνης (αδερφός του Ξέρξη[107]) σκοτώθηκε στην αρχή της μάχης. Στο κέντρο, μια σφήνα των ελληνικών πλοίων είχε ωθηθεί στις περσικές γραμμές, χωρίζοντας τον περσικό στόλο στα δύο.

Ο Ηρόδοτος εξιστορεί ότι η Αρτεμισία, βασίλισσα της Αλικαρνασσού, και διοικητής του σώματων των Κάρων, βρέθηκε πιεσμένη από το πλοίο του Αμεινία. Στην προσπάθεια της να ξεφύγει, επιτέθηκε και εμβόλισε ένα άλλο περσικό πλοίο, και με αυτό τον τρόπο έπεισε τον Αθηναίο καπετάνιο ότι είναι σύμμαχός του - τότε ο Αμείνιας σταμάτησε την πίεση. Ωστόσο, ο Ξέρξης, βλέποντας τη μαχη, νομίζοντας ότι η Αρτεμισία επιτέθηκε με επιτυχία σε ένα συμμαχικό πλοίο, και βλέποντας τις δυσκολίες των άλλων αρχηγών του σχολίασε ότι «Οι άνδρες μου έγιναν γυναίκες, και οι γυναίκες μου άνδρες». Ορισμένοι Φοίνικες προσπάθησαν να κατηγορήσουν τους Ίωνες για δειλεία πριν το τέλος της μάχης. Ο Ξέρξης, με αποκρουστική διάθεση, και βλέποντας ένα ιωνικό πλοίο να καταστρέφεται από ένα ελληνικό πλοίο, έδωσε την εντολή να αποκεφαλιστούν οι Φοίνικες για «δυσφήμιση πιο ευγενών ανδρών».

Επακολούθησε η καταδίωξη και η καταστροφή του περσικού στόλου, που ο Ξέρξης την παρακολουθούσε εξαγριωμένος και αγανακτισμένος. Ο περσικός στόλος άρχισε να υποχωρεί στο Φάληρο, αλλά σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Αιγινήτες τούς έστησαν ενέδρα καθώς προσπαθούσαν να βγούν από τα Στενά. Τα υπόλοιπα περσικά πλοία κατευθύνθηκαν στο λιμάνι της Φάληρου, όπου βρισκόταν το καταφύγιο του περσικού στρατού. Τότε ο Αθηναίος στρατηγός Αριστείδης πήρε ένα σώμα απέναντι στη Ψυττάλεια για να σφάξει τη φρουρά που άφησε εκεί ο Ξέρξης.

Οι Έλληνες έχασαν μόνο 40 τριήρεις ενώ υπολογίζεται ότι καταστράφηκαν 200 περσικά πλοία. Οι ακριβείς περσικές απώλειες δεν αναφέρονται από τον Ηρόδοτο. Ωστόσο, θεωρεί ότι τον επόμενο χρόνο ο περσικός στόλος είχε 300 τριήρεις. Ο αριθμός των απωλειών εξαρτάται τότε από τον αριθμό των πλοίων που είχαν οι Πέρσες στην αρχή της μάχης και γι' αυτό οι απώλειες υπολογίζονται σε 200-300 πλοία. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Πέρσες είχαν υποστεί μεγαλύτερες απώλειες από ότι οι Έλληνες επειδή οι περισσότεροι Πέρσες δεν ήξεραν να κολυμπούν.

• Αποτελέσματα-Δεύτερη περσική εισβολή στην Ελλάδα

Αμέσως μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, ο Ξέρξης προσπάθησε να χτίσει μία γέφυρα απέναντι από τα στενά ώστε ο στρατός του να επιτεθεί στους Αθηναίους - ωστόσο ο ελληνικός στόλος φρουρούσε τα στενά και απέδειξε μάταια αυτή την προσπάθεια. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο Ξέρξης συγκάλεσε συνέδριο πολέμου, όπου ο Πέρσης στρατηγός Μαρδόνιος προσπάθησε να εξηγήσει τον λόγο της ήττας στη Σαλαμίνα:

Μεγαλειότατε, δεν πρέπει να θρηνείτε ή να είσαστε στεναχωρημένος εξαιτίας αυτού που μας συνέβη. Δεν είναι στα πράγματα από ξύλο που κολλά το θέμα για εμάς, αλλά στους άνδρες και στα άλογα...Αν λοιπόν το επιθυμείτε, ας επιτεθούμε ευθέως στην Πελοπόννησο, αν προτιμάτε να περιμένετε, και αυτό μπορούμε να το κάνουμε...Είναι καλύτερα στη συνέχεια, να κάνετε ότι πρέπει, όπως είπα πριν, αλλά αν επιθυμείτε να οδηγήσετε τον στρατό μας μακριά, τότε έχω ένα άλλο σχέδιο. Όμως, βασιλιά μου, μην γελοποιήσετε τους Πέρσες στους Έλληνες, γιατί αν υποστήκατε ζημιά, δεν είναι υπαίτιοι οι Πέρσες. Επίσης, δεν μπορούμε να σας πούμε ότι δεν κάναμε ό,τι κάνει ένας γενναίος άνδρας, και αν οι Φοίνικες και οι Αιγύπτιοι και οι Κύπριοι και οι Κίλικες έκαναν αυτό το πράγμα, οι Πέρσες δεν φταίνε σε τίποτα για αυτή την καταστροφή. Ως εκ τούτου, δεδομένου ότι οι Πέρσες δεν φταίνει σε τίποτα, καθοδηγηθείτε από εμένα - αν αποφασίσετε να μην μείνετε στην Ελλάδα, επιστρέψτε με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού σας. Αφήστε με να υποδουλώσω και να παραδώσω την Ελλάδα σε εσάς με 300.000 στρατιώτες, τους οποίους θα διαλέξω εγώ.

Φοβούμενος ότι οι Έλληνες μπορούν να επιτεθούν στις γέφυρες του Ελλησπόντου και να παγιδεύσουν τον στρατό του στην Ευρώπη, ο Ξέρξης αποφάσισε να υποχωρήσει με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του. Ο Μαρδόνιος επέλεξε τα σώματα που θα έμεναν μαζί του στην Ελλάδα, διαλέγοντας τα επίλεκτα σώματα πεζικού και ιππικού, για να ολοκληρώσει την κατάληψη της Ελλάδας. Όλες οι περσικές δυνάμεις εγκατέλειψαν την Αττική και με τον Μαρδόνιο να περνά τον χειμώνα στη Βοιωτία και στη Θεσσαλία, οι Αθηναίοι μπορούσαν πλέον να επιστρέψουν στην καμμένη τους πόλη και να περάσουν τον χειμώνα.

Οι Έλληνες, όπως ήταν το θρησκευτικό τους καθήκον, πρόσφεραν στους θεούς τους περσικά λάφυρα και τίμησαν αυτούς που είχαν αγωνιστεί. Έδωσαν βραβείο ανδρείας στους Αιγινήτες και στους Αθηναίους, όταν όμως έγινε ψηφοφορία για το ποιος θα έπαιρνε το βραβείο για τη σύνεσή του, κάθε στρατηγός έβαλε πρώτα το δικό του όνομα και έπειτα του Θεμιστοκλή, δείχνοντας μ' αυτό τον τρόπο τη φιλαυτία τους. Ο Θεμιστοκλής όμως αναγνωρίστηκε και δοξάστηκε απ' όλους ως ο σοφότερος Έλληνας. Ακόμα και η πόλη της Σπάρτης τού έδωσε στεφάνι από ελιά, σαν βραβείο για την ωριμότητά του και την επιδεξιότητά του.

Τον επόμενο χρόνο, το 479 π.Χ, ο Μαρδόνιος ανακατέλαβε την Αθήνα (ο συμμαχικός στρατός επίμενε στο να προστατέψει τον Ισθμό). Ωστόσο, οι Σύμμαχοι, με αρχηγό τη Σπάρτη, δέχθηκαν να προσπαθήσουν να αντιμετωπίσουν τον Μαρδόνιο σε μάχη, και βάδισαν για την Αττική. Ο Μαρδόνιος υποχώρησε στη Βοιωτία για να δελεάσει τους Έλληνες σε ανοιχτή μάχη και οι 2 πλευρές συναντήθηκαν στις Πλαταιές (οι οποίες είχαν ισοπεδωθεί τον προηγούμενο χρόνο). Εκεί, στη μάχη των Πλαταιών, ο ελληνικός στρατός πέτυχε μια αποφασιστική νίκη, καταστρέφοντας το μεγαλύτερο μέρος του περσικού στρατού και λήγοντας την εισβολή στην Ελλάδα - στη μάχη της Μυκάλης (η οποία διεξήχθη ταυτόχρονα με αυτή των Πλαταιών), ο συμμαχικός στόλος κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος του περσικού στόλου.

*Πηγή: Βικιπαιδεία