Μ. Τρίτη Εσπέρας 

Τη Μ. Τρίτη την εσπέρα (απόγευμα) ψάλλεται ο Όρθρος της Μ. Τετάρτης. Η Μ. Τετάρτη είναι αφιερωμένη στη μνήμη της αμαρτωλής γυναίκας, που μετανόησε, πίστεψε στο Χριστό και άλειψε τα πόδια Του με μύρο. «Τῇ ἁγίᾳ καὶ μεγάλῃ Τετάρτῃ, τῆς ἀλειψάσης τὸν Κύριον μύρῳ πόρνης γυναικός, μνείαν ποιεῖσθαι οἱ θειότατοι Πατέρες ἐθέσπισαν,  ὅτι πρὸ τοῦ σωτηρίου πάθους μικρὸν τοῦτο γέγονε». Επίσης, ψάλλεται το ψάλλεται το περίφημο τροπάριο της Υμνογράφου Μοναχής Κασσιανής.

Το μύρο της αμαρτωλής

Το περιστατικό με το μύρο της αμαρτωλής, το οποίο περιγράφει ο Ευαγγελιστής Λουκάς (7, 36-50), έχει ως εξής: Ο Ιησούς προσκλήθηκε σε δείπνο στο σπίτι του Σίμωνος που ανήκε στην τάξη των Φαρισαίων. Μια αμαρτωλή γυναίκα, μια πόρνη μπήκε ξαφνικά στο σπίτι, κρατώντας στα χέρια της αλαβάστρινο δοχείο γεμάτο με μύρο. Γονάτισε μπροστά στον Ιησού και με γοερούς οδυρμούς και κλάματα άνοιξε το δοχείο, άλειψε τα πόδια Του με το μύρο, τα καταφίλησε  και τα σκούπισε με τα ξέπλεκα μαλλιά της, μετανιωμένη για τα αμαρτήματά της. Αμέσως ο Ιησούς γύρισε προς την γυναίκα και της είπε: «ἀφέωνταί σου αἱ ἁμαρτίαι. […] ἡ πίστις σου σέσωκέ σε· πορεύου εἰς εἰρήνην». Το γεγονός αυτό σκανδάλισε τους παρευρισκόμενους και ιδιαίτερα τον Ιούδα, ο οποίος  αργότερα πήγε στους Αρχιερείς με τους οποίους συμφώνησε τα τριάντα αργύρια, για να παραδώσει τον Χριστό.

Η παράδοση της Εκκλησίας με το περιστατικό της μετάνοιας της πόρνης και το ολίσθημα του Ιούδα, παραλληλίζει δύο ψυχικές καταστάσεις. Η πόρνη διείδε την παρουσία του Σωτήρα Χριστού, ελευθερώνεται από την αμαρτία και μετανοεί. Ο μαθητής του Ιησού, ο  Ιούδας, παρά την τριετή  εμπειρία του στο περιβάλλον του Θεανθρώπου, αιχμαλωτίζεται από τη φιλαργυρία και μελετά την εξαγορά του ατίμητου.

Η πόρνη επιστρέφει στο εν Χριστώ αρχαίο κάλλος. Ο Ιούδας προετοιμάζει την προδοσία του Διδασκάλου. Αιτείται 30 αργύρια ως αντιμισθία της προδοσίας του Διδασκάλου του και αποχωρίζεται από τον Θεό.

Το Τροπάριο της Κασσιανής

Η Κασσιανή ήταν βυζαντινή ποιήτρια που έζησε τον 9ο αιώνα μ.Χ. Επειδή δεν την επέλεξε ως σύζυγό του ο αυτοκράτωρ Θεόφιλος, έγινε μοναχή και αφιερώθηκε στη λατρεία του Θεού και την ποίηση.

Η ιστορία έχει ως εξής: Η Ευφροσύνη, στην προσπάθειά της να παντρέψει τον γιο της Θεόφιλο και ακολουθώντας την οικογενειακή παράδοση, διοργάνωσε στην Αυλή το 820 μ.Χ. συγκέντρωση με τις ωραιότερες και επιφανέστερες κόρες της αυτοκρατορίας. Δώδεκα «κάλλιστοι παρθέναι» ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση. Η Ευφροσύνη, αφού τις δεξιώθηκε, διαμήνυσε στον Θεόφιλο να προσέλθει και να δώσει το χρυσό μήλο σ’ εκείνη που θα επέλεγε για σύζυγό του. Ο νεαρός αυτοκράτορας θαμπώθηκε από την ομορφιά της Κασσιανής και θέλοντας να δοκιμάσει την ευφυΐα της, τη ρώτησε «ως άρα δια γυναικός ερρύη τα φαύλα» (δηλαδή «από τη γυναίκα ξεκινούν τα κακά πράγματα», υπονοώντας την Εύα). Εκείνη του απάντησε «αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττω» (δηλαδή «και από τη γυναίκα πηγάζουν τα καλύτερα, τα ευγενέστερα», υπονοώντας την Παναγία). Η απάντηση ενόχλησε τον αυτοκράτορα και έδωσε το μήλο της προτίμησής του στη Θεοδώρα.

Η Κασσιανή, απογοητευμένη από την αποτυχία της αποφάσισε να μονάσει. Λέγεται, μάλιστα, ότι είπε: «Επειδή δεν έγινα βασίλισσα του προσκαίρου τούτου κόσμου, θα γίνω υπήκοος της αιωνίας Βασιλείας του Χριστού». Έκτισε μοναστήρι όπου και εκδηλώθηκε και το έμφυτο καλλιτεχνικό της ταλέντο και το βαθύ θρησκευτικό της συναίσθημα, συνθέτοντας εκκλησιαστικούς ύμνους, τροπάρια, ιδιόμελα. Στην ήσυχη και υποβλητική ατμόσφαιρα του μοναστηριού συνέθεσε και το περίφημο ιδιόμελο «Τροπάριο της Κασσιανής». Φαίνεται ότι η Κασσιανή εμπνεύστηκε το τροπάριο αυτό από τα λόγια των Ευαγγελιστών, που αναφέρονται όχι στη Μαρία τη Μαγδαληνή, αλλά στην ανώνυμη αμαρτωλή γυναίκα, τη μοιχαλίδα, την οποία ο Χριστός έσωσε από τον βέβαιο λιθοβολισμό του έξαλλου πλήθους των Φαρισαίων. Είναι αυτή η αμαρτωλή γυναίκα, η οποία, εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη της, αγόρασε μύρα και με δάκρυα ελέους και συντριβής στα μάτια, έρχεται και πλένει τα πόδια του Ιησού και τα σκουπίζει με τα ξέπλεκα μαλλιά της.

Έννεπε Μούσα της Ποίησης

Η «Κασσιανή», βέβαια, δεν μπορούσε ν’ αφήσει ασυγκίνητους τους ανθρώπους των ελληνικών Γραμμάτων και των Μουσών, μείζονες ή ελάσσονες, του ποιητικού και του πεζού νεοελληνικού λόγου. Πολλές οι μεταφράσεις του τροπαρίου. Ενδεικτικά παραθέτουμε του Κωστή Παλαμά, του Φώτη Κόντογλου και του Στέλιου Σπεράντζα.

Το δραματικά λόγια του αριστουργηματικού και μεστού σε νοήματα και εκφραστικό πλούτο Τροπαρίου της Κασσιανής συγκίνησαν τον μεγάλο Έλληνα ποιητή Κωστή Παλαμά και μίλησαν στην ευαίσθητη και περιπαθή ψυχή του, που συχνά εμπνεύστηκε και ύμνησε με τόνους λυρικής μέθης το Θεία Δράμα και την Ανάσταση. Ο ποιητής παραφράζει το κείμενο και ταυτόχρονα αποτυπώνει τη δική του εσωτερική φωνή, το βάρος της δικής του αμαρτωλότητας, των τύψεων και της λαχτάρας του για συγχώρεση.

Είναι «η απόγνωση κάποιας συμφοράς. […] Η τύψις. Κάτι που δεν τον αφήνει να πατήσει ποτέ στέρεα. Μια φοβερή αδυναμία…». Είναι η συντριβή που, όπως ο ίδιος αναφέρει: «με βυθίζει σε μια εκστατική προσδοκία, με φτερώνει και μ’ εξαγνίζει, με κάνει να διαβλέπω το είναι μου σ’ έναν καθρέφτη μαγικό, μου φέρνει δάκρυα στα μάτια».

Κωστής Παλαμάς, «Κασσιανή»

Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις…

Κύριε, γυναίκα αμαρτωλή, πολλά

πολλά, θολά, βαριά τα κρίματά μου.

Μα Κύριε, πως η θεότης Σου μιλά,

μέσ’ στην καρδιά μου!

*

Κύριε, προτού σε κρύψ’ η εντάφια γη

από τη δροσαυγή λουλούδια πήρα

κι απ’ της λατρείας την τρίσβαθη πηγή

σου φέρνω μύρα.

*

Οίστρος με σέρνει ακολασίας… Νυχτιά

σκοτάδι, αφέγγαρο, ανάστερο με ζώνει,

το σκοτάδι της αμαρτίας, φωτιά

με καίει, με λιώνει.

*

Εσύ που από τα πέλαα τα νερά

τα υψώνεις νέφη, πάρε τα Έρωτά μου,

κυλάνε, είναι ποτάμια φλογερά

τα δάκρυά μου.

*

Γείρε σ’ εμέ. Η ψυχή μου πως πονεί!

Δέξου με Εσύ που δέχτηκες και γείραν

άφραστα ως εδώ κάτου οι ουρανοί

και σάρκα επήραν.

*

Στ’ άχραντά Σου πόδια, βασιλιά

μου Εσύ, θα πέσω και θα στα φιλήσω

και με της κεφαλής μου τα μαλλιά

θα στα σφουγγίσω.

*

Τ’ άκουσεν η Εύα μέσ’ στο αποσπερνό

της παράδεισος φως ν’ αντιχτυπάνε,

κι αλαφιασμένη κρύφτηκε… Πονώ,

σώσε, έλεος κάνε.

*

Ψυχοσώστ’ οι αμαρτίες μου λαός

τ’ αξεδιάλυτα ποιος θα ξεδιαλύσει;

Αμέτρητό Σου το έλεος, ο Θεός!

Άβυσσο η κρίση.

 

Φώτης Κόντογλου, «Το Τροπάριο της Κασσιανής» (μετάφραση)

Κύριε, η γυναίκα που έπεσε σε πολλές αμαρτίες,
σαν ένοιωσε τη θεότητά σου, γίνηκε μυροφόρα και σε άλειψε με μυρουδικά
πριν από τον ενταφιασμό σου κι έλεγε οδυρόμενη:
Αλλοίμονο σε μένα, γιατί μέσα μου είναι νύχτα κατασκότεινη και δίχως φεγγάρι,
η μανία της ασωτείας κι ο έρωτας της αμαρτίας.

*

Δέξου από μένα τις πηγές των δακρύων,
εσύ που μεταλλάζεις με τα σύννεφα το νερό της θάλασσας.
Λύγισε στ’ αναστενάγματα της καρδιάς μου,
εσύ που έγειρες τον ουρανό και κατέβηκες στη γης.

*

Θα καταφιλήσω τα άχραντα ποδάρια σου,
και θα τα σφουγγίσω πάλι με τα πλοκάμια της κεφαλής μουž
αυτά τα ποδάρια, που σαν η Εύα κατά το δειλινό, τ’ άκουσε να περπατάνε,
από το φόβο της κρύφτηκε.

*

Των αμαρτιών μου τα πλήθη
και των κριμάτων σου την άβυσσο, ποιος μπορεί να τα εξιχνιάση,
ψυχοσώστη Σωτήρα μου;
Μην καταφρονέσης τη δούλη σου,
εσύ που έχεις τ’ αμέτρητο έλεος

 

Στέλιος Σπεράντζας, «Κασσιανή»

Κύριε τα κρίματά μου, ξέρω, είναι πολλά.

Μα ως τόσο εγώ, πριν σ’ ενταφιάσουν, Θεέ μου, πήρα,

πήρα και σούφερα το δάκρυο που κυλά

Και της λατρείας μου ηλιoστάλαχτα τα μύρα.

*

Το ξέρω αλίμονο με ζώνει σκοτεινή

μια νύχτα κι έμειν’ η ζωή μου άχαρη, άδεια.

Ακολασίας με σέρνει ο οίστρος και πονεί,

πονεί η ψυχή μου μες στ’ αφέγγαρα σκοτάδια.

*

Συ, που απ’ του πέλαου τα νερά κι απ’ τις αυγές

τις δροσοστάλες ανυψώνει σύννεφά σου

δέξου μου, δέξου των δακρύων τις πηγές

και της καρδιάς μου το αναστέναγμα αφουγκράσου.

*

Γονατιστή θα σου γεμίσω με φιλιά

τ’ άχραντα πόδια, η συντριβή μου είναι μεγάλη

και με της κεφαλής μου πάλι τα μαλλιά

η αμαρτωλή θα στα σκουπίσω αγάλι-αγάλι.

*

Τα πόδια σου όταν η Εύα τ’ άκουσεν αργά,

στη σιγαλιά ν’ αντιχτυπούν του παραδείσου,

σαν ξαφνιασμένο ελάφι κρύφτηκε γοργά

μην αντικρίσει, Βασιλιά μου, τη μορφή σου.

*

Τα κρίματά μου, Ψυχοσώστα, είναι πολλά

κι άδηλη η κρίση σου βαθιά. Τάχα ποια νάναι;

Ταπεινωμένη όμως στα δάκρυα τα θολά

σώσε με κι άμετρη συμπόνια κι έλεος κάνε...

 

 

Ντίνος Χριστιανόπουλος, «Μαγδαληνή»

Τον ξεχώρισα μόλις τον είδα, ήμουνα ταχτική στα κηρύγματά του·

πούλησα κι ένα κτηματάκι της θείας μου για να τον ακολουθήσω.

Όμως όταν πια όλα τα ξόδεψα, αποφάσισα να πουλήσω και το κορμί μου,

στην αρχή στους ανθρώπους των καραβανιών, κατόπι στους τελώνες·

κοιμήθηκα με σκληροτράχηλους Ρωμαίους κι οι Φαρισαίοι δε μου είναι άγνωστοι.

Κι όμως μέσα σ’ αυτά δεν ξεχνούσα τα μάτια του.

Μήνες για χάρη του έτρεχα απ’ το Ναό στο λιμάνι

κι από την πόλη στο Όρος των Ελαιών.

*

Κύριε μυροπώλη, κάντε μου, σας παρακαλώ, μια μικρή έκπτωση.

Για ένα βάζο αλαβάστρου δε φτάνουν οι οικονομίες μου.

Κι όμως πρέπει να αποχτήσω αυτό το μύρο με τα σαράντα αρώματα.

Μ’ αυτό το μύρο θ’ αλείψω τα πόδια του,

μ’ αυτά τα μαλλιά θα σφουγγίσω τα πόδια του,

μ’ αυτά τα χείλη, τα πόδια του τα εξαίσια κι άχραντα θα φιλήσω.

Ξέρω, είναι πολύ αυτό το μύρο για τη μετάνοια,

ωστόσο για τον έρωτα είναι λίγο.

Κι αν μια μέρα ασπαστώ το χριστιανισμό, θα είναι για την αγάπη του·

κι αν μαρτυρήσω γι’ Αυτόν, θα ’ναι η αγάπη του που θα μ’ εμπνέει.

Γιατί, κύριε, ο έρωτας μου ανάβει την πίστη κι η αγάπη τη μετάνοια

κι ίσως μείνει αιώνια τ’ όνομά μου σα σύμβολο

εκείνων που σώθηκαν και λυτρώθηκαν ότι ηγάπησαν πολύ.

 

Γιώργος Σαραντάρης, «Σε μιαν αγάπη δίχως όρια»

Σε μιαν αγάπη δίχως όρια

Σ’ ένα αίσθημα δίχως φειδώ

τώρα που σύννεφα πεθαίνουν τα παιδιά

Και γεννιούνται

Οι γυναίκες αλλάζουν τα δάκρυα

Αφήνουν αμάραντη χλόη την ηδονή

Και φεύγουν

Τώρα που ο χρόνος δεν μεταβάλλει τον άνθρωπο

Αλλά η σιωπή

Ο απέραντος καρπός της γης

Αποκοιμιέται ο ουρανός.

Μ. Τρίτη

Κασσιανή, η Υμνογράφος

Η Αγία Κασσιανή, η ποιήτρια

O Χριστός στο σπίτι του Συμεών (περ. 1640)

Η αλείψασα τον Κύριο μύρω

Η αμαρτωλή που άλειψε με μύρο τα πόδια του Κυρίου

---

Η Μεταξούλα Μανικάρου είναι φιλόλογος, συγγραφέας, Διδάκτωρ «Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» και Μεταδιδάκτωρ «Παιδικής Λογοτεχνίας». Διδάσκει στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. εδώ