Γράφει η Μεταξούλα Μανικάρου

Εισαγωγικά

Οι πανελλαδικές εξετάσεις είναι ένα από τα πιο απαιτητικά και φορτισμένα στάδια στη μαθητική πορεία. Δεν είναι απλώς εξετάσεις γνώσεων. Είναι ένα προσωπικό στοίχημα, μια δοκιμασία αντοχής, υπομονής και πειθαρχίας. Είναι μια περίοδος έντονου άγχους και σκληρής δουλειάς για χιλιάδες μαθητές στην Ελλάδα.

Για πολλούς μήνες και ίσως και για χρόνια, οι μαθητές αφιέρωναν αμέτρητες ώρες στο διάβασμα και πορεύονταν μέσα σε ένα τοπίο απαιτήσεων και προσδοκιών. Θυσίαζαν προσωπικό χρόνο, διασκέδαση και ύπνο. Έβαζαν στην άκρη τη χαρά της ανεμελιάς, τη συντροφιά των φίλων. Παρέκαμπαν στιγμές ξεκούρασης, προσωπικής χαλάρωσης και κοινωνικών δραστηριοτήτων. Οι καθημερινές σιωπηλές μάχες, η ψυχολογική φόρτιση, η πίεση και η προσδοκία για την επιτυχία, το άγχος για την έκβαση της προσπάθειας, η αγωνία για το αποτέλεσμα, ο φόβος της αποτυχίας αποτελούν τα κυρίαρχα συναισθήματά τους.

Στο κυνήγι, λοιπόν, ενός στόχου: Να διεκδικήσουν μια θέση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Να ανοίξουν την πόρτα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Και όμως, μαζί με όλα αυτά, γεννιόταν και η δύναμη –η δύναμη του ανθρώπου που παλεύει για το μέλλον του.

Ανοικτή επιστολή προς τους υποψηφίους 

Αγαπητοί μαθητές και αγαπητές μαθήτριες

• Αξίζετε σεβασμό και αναγνώριση για την αξιοθαύμαστη επιμονή σας στην προσπάθεια που καταβάλατε, αλλά και στην ψυχική δύναμη που χρειάστηκε να επιδείξετε.
• Διαχειριστήκατε την πίεση και, επιμένοντας σε πράγματα που σας δυσκόλεψαν, σταθήκατε όρθιοι στις δυσκολίες.
• Κάθε βαθμολογία, είτε υψηλή είτε χαμηλή, αποτυπώνει ένα και μόνο στιγμιότυπο της ζωής σας. Μια και μόνη διαδρομή από τις πολλές στη ζωή σας. Δεν ορίζει την αξία σας. Γιατί η αξία σας δεν μετριέται με έναν βαθμό. Κανένα γραπτό δεν μπορεί να χωρέσει εσάς και τα όνειρά σας.
• Δώσατε τον καλύτερο εαυτό σας, με πείσμα, υπομονή και συνεχή αγώνα. Και αυτό είναι νίκη από μόνο του. Τώρα επιτρέψτε στον εαυτό σας να ξεκουραστεί, να χαλαρώσει. Έχετε δικαίωμα να ξαναβρείτε τον εαυτό σας.
•  Η ζωή δεν καθορίζεται από μία εξέταση, όσο σημαντική κι αν φαίνεται τώρα. Υπάρχουν πολλοί δρόμοι για την επιτυχία και την ευτυχία. Ο δρόμος προς την τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι ένας από αυτούς, αλλά όχι ο μοναδικός. Τον πορευτήκατε και ανεξάρτητα από την έκβασή του -αίσια ή μη- οι δεξιότητες, οι γνώσεις, οι εμπειρίες που αποκτήσατε και όσα μάθατε για τον εαυτό σας θα είναι τα πολύτιμα εφόδια σε όποια διαδρομή και αν επιλέξετε.
• Να θυμάστε ότι, όποιοι και αν είναι οι βαθμοί, η προσπάθεια αξίζει πάντα περισσότερο από το αποτέλεσμα. Και κάποτε ανοίγουν νέοι δρόμοι  στη ζωή σας, εκεί που ίσως δεν τους περιμένατε ποτέ. 
• Οι Πανελλαδικές Εξετάσεις σηματοδοτούν για εσάς ένα τέλος και μια νέα αρχή. Ένα νέο κεφάλαιο ανοίγεται για εσάς που μπορεί να περιλαμβάνει είτε πανεπιστημιακές σπουδές, είτε επαγγελματική κατάρτιση, είτε αναζήτηση εργασίας, είτε ακόμα και ένα διάλειμμα, για να ανακαλύψετε τι πραγματικά θέλετε.

Ο ρόλος των γονέων: Στήριγμα στη σιωπή και τη δοκιμασία

Ο ρόλος των γονέων κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας των παιδιών τους για τις πανελλαδικές  εξετάσεις είναι ιδιαίτερα σημαντικός και κρίσιμος. Οι γονείς είναι στήριγμα, αποφορτίζουν την πίεση, προκειμένου τα παιδιά τους να διαχειριστούν αυτή την απαιτητική περίοδο με ψυχραιμία και αυτοπεποίθηση. Στην απαιτητική διαδρομή των πανελλαδικών εξετάσεων οι γονείς πρέπει να στέκονται δίπλα τους -άλλοτε διακριτικά, άλλοτε φανερά. Συνεπώς, σε αυτή τη στρεσογόνο περίοδο της ζωής των νέων ανθρώπων ο ρόλος των γονέων είναι πολυδιάστατος και καθοριστικός. Συγκεκριμένα, οι γονείς οφείλουν:

• Να είναι ψύχραιμοι και ακλόνητοι, χωρίς υπερβολική ανησυχία και συνεχείς επισημάνσεις για τη σπουδαιότητα των εξετάσεων, αλλά να λειτουργούν ως άγκυρα σταθερότητας.
• Να υποστηρίζουν πρακτικά τα παιδιά τους με το να δημιουργούν ένα ήσυχο περιβάλλον μελέτης, να φροντίζουν για τον επαρκή ύπνο και την ποιοτική διατροφή τους. Το ήρεμο οικογενειακό κλίμα, η υγιεινή διατροφή και ξεκούραση, ένα σταθερό πρόγραμμα διαβάσματος προσφέρουν ασφάλεια και συνδέονται με την πνευματική απόδοση.
• Να στηρίζουν συναισθηματικά το παιδί τους, να επικοινωνούν μαζί του, να το ενθαρρύνουν, να το κατανοούν και να υπομένουν στις δύσκολες στιγμές του. Η συναισθηματική ενίσχυση είναι ανεκτίμητη.
• Να εστιάζουν όχι στο αποτέλεσμα, αλλά στην προσπάθεια που καταβάλλει κάθε παιδί. Να επαινούν τον αγώνα του και να του τονίζουν ότι η διαδικασία είναι εξίσου σημαντική με τον στόχο. Παράλληλα, να συζητούν και για εναλλακτικές λύσεις στην περίπτωση που το αρχικό όνειρο δεν πραγματοποιηθεί.
• Να έχουν ρεαλιστικές προσδοκίες για την απόδοση του παιδιού τους, αναγνωρίζοντας τις δυνατότητές και τα όριά του. Να διαχειρίζονται αυτές τις προσδοκίες, χωρίς να πέσουν στην παγίδα της προβολής των δικών τους ονείρων και φιλοδοξιών. Να θυμούνται ότι κάθε άνθρωπος έχει τη δική του προσωπικότητα, τις δικές του κλίσεις και ταλέντα. Να φροντίζουν για την προσωπική ικανοποίηση και την ανάπτυξη των δυνατοτήτων του παιδιού τους.
• Να παρέχουν ψυχολογική υποστήριξη, μειώνοντας το άγχος του παιδιού τους, να αποδέχονται και να κατανοούν τις περιπτώσεις που το παιδί τους νιώθει απογοήτευση, ανασφάλεια ή φόβο. Να αποτελούν σταθερή πηγή εμπιστοσύνης. Ακόμη, πρέπει να αναγνωρίσουν και να διαχειριστούν το δικό τους άγχος και τη νευρικότητα, καθόσον το παιδί είναι εξαιρετικά ευαίσθητο στις συναισθηματικές καταστάσεις των γονέων του.
• Να διατηρούν μια ισορροπία και να μην συνδέουν την επιτυχία στις εξετάσεις με την ευτυχία και την αξία του παιδιού τους. Να προτείνουν στο παιδί τους προσωπικό χρόνο για διάλειμμα, διασκέδαση, επικοινωνία με φίλους. Και αν αντιμετωπίζουν δυσκολίες που δεν μπορούν να τις ρυθμίσουν, να μην διστάσουν  να ζητήσουν τη βοήθεια ειδικών ψυχολόγων ή συμβούλων.
• Καταληκτικά, οι πανελλαδικές εξετάσεις, εκτός από δοκιμασία για τα παιδιά, αποτελούν μια σπουδαία στιγμή ωρίμανσης για τους γονείς. Ως εκ τούτου, οι γονείς καλούνται να λειτουργήσουν ως σταθερό σημείο αναφοράς, όχι ως «συνεξεταζόμενοι», αλλά ως καταφύγιο. Γιατί στο τέλος της διαδρομής, όποια και αν είναι αυτή -είτε με επιτυχία, είτε με απογοήτευση- αυτό που θα κρατήσει χαραγμένο στο μυαλό του το κάθε παιδί δεν θα είναι η βαθμολογία, αλλά το βλέμμα και η αγάπη του γονιού.

Όταν η Νοημοσύνη έχει πολλές φωνές. Η Θεωρία του Howard Gardner σε ένα μονοδιάστατο παραδοσιακό εκπαιδευτικό σύστημα

Το εκπαιδευτικό σύστημα που κατευθύνει τους μαθητές προς τις πανελλήνιες δοκιμασίες στηρίζεται σε μια αμετακίνητη, άκαμπτη, μονολιθική και σχεδόν συμπαγή μέθοδο αξιολόγησης. Πρόκειται για τις έγραφες εξετάσεις σε ένα στενό και ιδιαίτερο περιορισμένο πεδίο γνωστικών τομέων. Συγκεκριμένα, η επιτυχία συσχετίζεται σχεδόν απόλυτα με τη γλωσσική και τη λογικο-μαθηματική ευφυΐα. Με άλλα λόγια, δίνεται έμφαση στην ικανότητα απομνημόνευσης, ανάλυσης και επίλυσης προβλημάτων με τη χρήση λογικών και γλωσσικών διαρθρώσεων.

Ωστόσο, σύμφωνα με τη Θεωρία της Πολλαπλής Νοημοσύνης του Howard Gardner, η ανθρώπινη ευφυΐα δεν περιορίζεται σε αυτές τις δύο διαστάσεις. Ο Gardner ανέδειξε ότι υπάρχουν τουλάχιστον οκτώ διαφορετικά είδη νοημοσύνης. Οι οκτώ τύποι νοημοσύνης (Τ/Ν) είναι οι εξής:

1. Γλωσσική/Λεκτική Νοημοσύνη (Verbal–Linguistic Intelligence, language/word smart)
2. Λογικομαθηματική Νοημοσύνη (Logical Mathematical Intelligence, number/reasoning/logic smart)
3. Μουσική Νοημοσύνη (Musical Rhythmic Harmonic Intelligence, music smart)
4. Κιναισθητική / Σωματική Νοημοσύνη (Bodily Kinesthetic Intelligence body smart)
5. Χωρική / Χωροαντιληπτική / Οπτική Νοημοσύνη (Spatial Visual Intelligence, picture/space smart)
6. Διαπροσωπική Νοημοσύνη (Interpersonal Intelligence, people smart)
7. Ενδοπροσωπική Νοημοσύνη (Intrapersonal Intelligence, self smart)
8. Νατουραλιστική / Οικολογική / Φυσιογνωστική / Φυσιοδιφική Νοημοσύνη (Naturalistic Intelligence, nature smart)

Η προσέγγιση «ένα μέγεθος για όλους» που κυριαρχεί στην ελληνική εκπαίδευση προκαλεί μια εσφαλμένη διαστρωμάτωση και μια ψευδή ιεραρχία μεταξύ των μαθητών. Δημιουργείται ένα βαθύ χάσμα ανάμεσα στις πραγματικές δυνατότητες των μαθητών και στα ταλέντα τους που το σύστημα αγνοεί. Περιορίζονται οι δυνατότητες εφαρμογής πιο ολιστικών προσεγγίσεων. Συνεπώς, πολλοί νέοι νιώθουν ότι «αποτυγχάνουν», ότι είναι «ανεπαρκείς» και «αδύναμοι», όχι επειδή δεν έχουν ικανότητες, αλλά επειδή δεν αποδίδουν στις παραδοσιακές μορφές αξιολόγησης και το εκπαιδευτικό πλαίσιο δεν αναγνωρίζει τις δικές τους ικανότητες, αλλά κυρίως δεν τις καλλιεργεί. Η εκπαίδευση δεν βλέπει, δηλαδή, τον μοναδικό τρόπο και το ξεχωριστό μείγμα ικανοτήτων με βάση τα οποία κάθε παιδί κατανοεί, εκφράζεται και αλληλεπιδρά μέσα στον κόσμο.

Το μοντέλο αυτό έχει αντίκτυπο και στην κοινωνία, στερώντας την από την πολύτιμη συνεισφορά ατόμων με εναλλακτικούς τρόπους σκέψης. Η κοινωνική πρόοδος είναι απόρροια πολυμορφίας για καινοτομία και συνδημιουργία και όχι ισοπεδωτικής ομοιομορφίας.

Πέρα από τον έναν Δρόμο: Η Πολλαπλή Νοημοσύνη του Gardner και η Αναδόμηση της Εκπαίδευσης

Ένα εκπαιδευτικό σύστημα που σέβεται την πολυμορφία των τρόπων σκέψης και την πολλαπλότητα των νοητικών δρόμων δεν θα στηρίζεται αποκλειστικά στην αποστήθιση, στις κοινές εξετάσεις και στην τυποποιημένη αξιολόγηση. Θα διαμορφώνει ανθρώπους, όχι απλώς υποψήφιους.

Κάποιες ενδεικτικές προτάσεις για εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, βασισμένες στη Θεωρία της Πολλαπλής Νοημοσύνης του Gardner, προκειμένου να διαμορφωθεί ένα πιο ανθρώπινο, ευέλικτο και ολιστικό σύστημα είναι οι ακόλουθες:

Αναδιαμόρφωση και εμπλουτισμός του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών: Ενδυνάμωση των μαθημάτων που αναπτύσσουν τη μουσική έκφραση, τη σωματική κίνηση, τη συναισθηματική αντίληψη, τη δημιουργική σκέψη και το πνεύμα συνεργασίας. Εισαγωγή της διαθεματικής προσέγγισης, ώστε οι μαθητές να προσεγγίζουν και να εξετάζουν ένα θέμα μέσα από διαφορετικές οπτικές γωνίες, γνωστικές περιοχές και προσωπικές βιωματικές εμπειρίες.

Διευρυμένη προσέγγιση του τρόπου αξιολόγησης: Εφαρμογή εναλλακτικών μεθόδων αξιολόγησης (π.χ. προφορικές εισηγήσεις, ομαδικά ή ατομικά projects, δημιουργικές κατασκευές, καλλιτεχνικές ή κοινωνικές πρωτοβουλίες και δράσεις). Αναγνώριση και κατοχύρωση της ποικιλομορφίας στη νοημοσύνη των μαθητών μέσω πολυτροπικών εξεταστικών διαδικασιών που αξιοποιούν διαφορετικά μέσα και δεν περιορίζονται στη γραπτή επίδοση και απόδοση.

Κατάρτιση και εκπαίδευση των Εκπαιδευτικών στη Θεωρία των Πολλαπλών Τύπων Νοημοσύνης: Επαγγελματική ανάπτυξη και εξοπλισμός των εκπαιδευτικών ώστε να σέβονται τα διαφορετικά μαθησιακά προφίλ, να υποστηρίζουν τη διαφοροποιημένη διδασκαλία και αξιολόγηση και να αναδεικνύουν τη μοναδικότητα κάθε μαθητή.

Προώθηση και αναβάθμιση της Συμβουλευτικής και του Επαγγελματικού Προσανατολισμού: Παρουσία εξειδικευμένων συμβούλων που θα βοηθήσουν τους μαθητές να εξερευνήσουν τα προσωπικά τους ταλέντα και ενδιαφέροντα. Οργάνωση πρακτικών εργαστηρίων μέσω των οποίων οι μαθητές θα εξοικειωθούν με ποικίλα επαγγέλματα.

Αναμόρφωση του Συστήματος Πανελλαδικών Εξετάσεων: Μετασχηματισμός και καθιέρωση των εξετάσεων, ώστε να αποτελούν τον έναν από τους ποικίλους τρόπους αξιολόγησης του μαθητή για την πρόσβασή του στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Δημιουργία προσωπικού αρχείου ικανοτήτων και επιδόσεων, δηλαδή φακέλου δεξιοτήτων (portfolio) για κάθε μαθητή που θα παρακολουθεί τις εργασίες, τη συμμετοχή σε δραστηριότητες, τις πρωτοβουλίες και τα ατομικά κατορθώματά του.

Καταληκτικές σκέψεις

Στους μαθητές που πέτυχαν τον στόχο τους, θερμά συγχαρητήρια. Σε όσους δεν τα κατάφεραν, ίσως είναι μια ευκαιρία για επαναπροσδιορισμό, για νέες επιλογές και νέες διαδρομές. Σε κάθε περίπτωση, η ζωή δεν ξεκινά ούτε τελειώνει με τις Πανελλαδικές. Είναι πολλοί οι δρόμοι, πολλές οι εκπλήξεις και οι ευκαιρίες έξω από τα σκαλοπάτια των πανελλαδικών. Καμία πόρτα δεν είναι κλειστή για πάντα.  Κάποτε, οι διαδρομές, που αρχικά φαίνονται ως «δεύτερες» ή «παράπλευρες», είναι οι πιο όμορφες και δημιουργικές. Η κοινωνία χρειάζεται ανθρώπους με όραμα, δύναμη ψυχής και αγωνιστικό φρόνημα.

Και ως προς το εξεταστικό σύστημα και γενικότερα το εκπαιδευτικό μοντέλο θα πρέπει να αναρωτηθούμε τι είδους κοινωνία θέλουμε να δημιουργήσουμε. Η όποια μεταρρύθμιση συνεπάγεται πρωτίστως αλλαγή νοοτροπίας και όχι μόνο αλλαγή δομών.

Η Μεταξούλα Μανικάρου είναι φιλόλογος, συγγραφέας, Διδάκτωρ «Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» και Μεταδιδάκτωρ «Παιδικής Λογοτεχνίας». Διδάσκει στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Για περισσότερες πληροφορίες,

βλ. εδώ