Την τελευταία δεκαετία, η Ελλάδα έχει επιτύχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά μείωσης των θανάσιμων τροχαίων ατυχημάτων σε όλη την Ευρώπη, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στη πρόσφατη διάλεξη του Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος, στο πλαίσιο του Δ’ Κύκλου Διαλέξεων για θέματα Δημόσιας Υγείας. Παρόλα αυτά, όπως τονίστηκε, εξακολουθεί να κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Τα κύρια θέματα που συζητήθηκαν στη διάλεξη ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά της οδικής συμπεριφοράς, οι μέθοδοι που καθορίζουν την ασφάλεια σε περίπτωση τροχαίων ατυχημάτων, καθώς και η ιατρική αντιμετώπιση των τραυματιών. Ο Καθηγητής και Διευθυντής του Τομέα Μεταφορών και Συγκοινωνιακής Υποδομής, ΕΜΠ, κύριος Γιώργος Γιαννής και ο Ομότιμος Καθηγητής Ιατρικής, κύριος Γεώργιος Μπαλτόπουλος παρουσίασαν, ο καθένας από τον τομέα του, τη σημασία της πρόληψης για μείωση του αριθμού των θανάτων και τραυματισμών από τροχαία ατυχήματα.

Η οδική ασφάλεια αποτελεί ένα σημαντικό θέμα Δημόσιας Υγείας παγκοσμίως. Τα οδικά ατυχήματα είναι η πρώτη αιτία θανάτου σε ηλικίες 15-29 ετών, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και η 8η αιτία θανάτου συνολικά, με αριθμό μεγαλύτερο από εκείνον που οφείλεται σε ασθένειες, χρήση ναρκωτικών, αυτοκτονίες και γεγονότα που σχετίζονται με πόλεμο. Σύμφωνα με τα στοιχεία που πα-ρουσίασαν οι ομιλητές, η Ελλάδα καταλαμβάνει την τελευταία δεκαετία, σταθερά, μία από τις τελευταίες θέσεις στην Ε.Ε. σε αριθμό θανάτων από οδικά ατυχήματα, με συνολική μείωση 52% για το διάστημα 2007-2017. Παρόλα αυτά όμως το οικονομικό και κοινωνικό κόστος που προκύπτει από τους θανάτους, τους τραυματισμούς και τις υλικές ζημιές των καταγεγραμμένων ατυχημάτων ξεπερνάει τα 3 δις ετησίως.
Η σημαντική μείωση των οδικών ατυχημάτων που καταγράφεται τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας ο-φείλεται κυρίως στην οικονομική κρίση, λόγω της οποίας μειώθηκε ο αριθμός των οχημάτων που κυκλοφορούν, στα χαρακτηριστικά της οδηγικής συμπεριφοράς καθώς οι Έλληνες οδηγούν πλέον πιο αργά και προσεκτικά για εξοικονόμηση καυσίμων αλλά και για αποφυγή πιθανών εξόδων για αποκατά-σταση του οχήματος σε περίπτωση ατυχήματος. Η αναβάθμιση του οδικού δικτύου είναι άλλος ένας λόγος που συμβάλλει στη μείωση των ατυχημάτων, όπως επίσης και η εξέλιξη της τεχνολογίας των οχημάτων.  

Με βάση τα δημοσιευμένα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, ο κύριος Γεώργιος Μπαλτόπουλος ανέφερε ότι έχουν καταγραφεί 944 ατυχήματα στη χώρα κατά τη διάρκεια του τρέχοντος έτους (Αύγουστος 2018), με το 4% των τραυματισμένων να χάνουν τελικά τη ζωή τους, ενώ το 7% να έχει τραυματιστεί βαριά. Τα αντίστοιχα στοιχεία για όλο το 2016 ήταν 1.022 ατυχήματα, με το 7% να κατα-λήγουν και το 9% να είναι βαριά τραυματισμένοι.

Με την ιατρική προσέγγιση του θέματος, ο κύριος Μπαλτόπουλος επισήμανε ότι τα στοιχεία που καταδεικνύουν τους θανάτους από τροχαία ατυχήματα ακολουθούν τριφασική κατανομή. Το 50% των θανάτων επέρχονται τη στιγμή ή μέσα στην πρώτη ώρα από το συμβάν με βασικότερες αιτίες τις κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις και τους τραυματισμούς σπονδυλικής στήλης, αορτής και καρδιάς. Το 30% των θανάτων, που οφείλεται κυρίως σε υποσκληρίδια και επισκληρίδια αιματώματα, κακώσεις της λεκάνης, της κοιλιακής χώρας και της θωρακικής κοιλότητας, σημειώνονται μέσα στις επόμενες 48 ώρες από το ατύχημα, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό καταλήγει 1-4 εβδομάδες αργότερα, κυρίως από επιπλοκές των αρχικών κακώσεων.

Το υψηλό ποσοστό μείωσης των θανάτων που προκαλούνται από οδικά ατυχήματα όμως δεν ήταν αρκετό για να βελτιώσει την κατάταξη της χώρας μας και στον κατάλογο με τον αριθμό των θανάτων ανά εκατομμύριο κατοίκους, βρισκόμαστε 23οι στην Ε.Ε. των 28 κρατών μελών. (2017, Εθνικό Παρατηρητήριο Οδικής Ασφάλειας, ΕΜΠ). 

Οι πιο κρίσιμοι παράγοντες πρόκλησης οδικών ατυχημάτων στην Ελλάδα, κατά σειρά σημασίας είναι:

• Υψηλές ταχύτητες και επιθετική οδήγηση
• Υψηλά ποσοστά κυκλοφορίας μοτοσικλετιστών
• Χαμηλά ποσοστά χρήσης ζώνης και κράνους, ιδίως από τους συνεπιβάτες
• Ανοργάνωτη και απροστάτευτη κυκλοφορία ευάλωτων χρηστών της οδού
• Οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ και ταυτόχρονη χρήση κινητού τηλεφώνου

Η αντιληπτή ικανότητα οδήγησης, η ταχύτητα, η χρήση ζώνης και κράνους, η απόσπαση προσοχής και η κατανάλωση αλκοόλ είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες κινδύνου που επηρεάζουν την πιθανότητα ατυχήματος αλλά και τη σοβαρότητα των ατυχημάτων. 

Ο κύριος Γιώργος Γιαννής επεσήμανε ιδιαιτέρως τη σημασία της ταχύτητας στην οδική ασφάλεια, αναφέροντας μεταξύ άλλων ότι η αύξηση κατά 1km από τη μέση ταχύτητα οδηγεί σε αύξηση της πιθανό-τητας εμπλοκής σε ατύχημα κατά 3%! Μετά την ταχύτητα, η μη χρήση ζώνης ασφαλείας αποτελεί τη δεύτερη σημαντικότερη αιτία θανάτου στα οδικά ατυχήματα, ενώ με την εφαρμογή των κατάλληλων μέτρων θα μπορούσαν να σωθούν 2.700 ζωές ετησίως στην Ε.Ε. Όσο αφορά στους οδηγούς, στην Ελ-λάδα 1 στους 4 δεν φοράει ζώνη ασφαλείας, ενώ μόνο το 19% των επιβατών στα πίσω καθίσματα του αυτοκινήτου την φορούν σε αστικές περιοχές. Η χρήση των ζωνών ασφαλείας μειώνει τον κίνδυνο θα-νάτου του οδηγού και συνοδηγού κατά 40-65%, ενώ των επιβατών των πίσω καθισμάτων κατά 25-75%. Αρκετά περιθώρια βελτίωσης υπάρχουν και για την ασφάλεια των μικρών παιδιών, αφού μόνο το 57% χρησιμοποιεί τα ειδικά καθίσματα για τη μεταφορά τους, η χρήση των οποίων μπορεί να μειώσει τους θανάτους κατά 54-80% στις παιδικές ηλικίες. Στην Ελλάδα, κατά τη διάρκεια του 2017 η Διεύθυνση Τροχαίας κατέγραψε 32.500 παραβάσεις σχετικά με τη μη χρήση ζώνης ασφαλείας και 876 για μη χρήση παιδικών καθισμάτων. Αντίστοιχα, την ίδια χρονική περίοδο καταγράφηκαν 60.142 παραβάσεις μοτοσικλετιστών για μη χρήση κράνους, το οποίο μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο θανατηφόρων τραυματισμών κατά περίπου 44%!

Οι συνθήκες για την πρόκληση ενός οδικού ατυχήματος επηρεάζονται από το τρίπτυχο χρήστης-όχημα-οδικό περιβάλλον, σε διάφορους συνδυασμούς συνυπαιτιότητας ανά περίπτωση. Η συμπεριφορά του οδηγού, χωρίς κάποιον άλλον παράγοντα, είναι η κύρια αιτία πρόκλησης για το 65-95% των οδικών ατυχημάτων, η οποία πρέπει να αντιμετωπιστεί από τις αρχές κατά προτεραιότητα. Χαρακτηριστικές είναι οι ενδείξεις για υπερεκτίμηση της προσωπικής ικανότητας για οδήγηση, η οποία είναι τόσο μεγαλύτερη όσο μικρότερη είναι η ηλικία των οδηγών και ειδικά τα τρία πρώτα έτη μετά την απόκτηση του διπλώματος οδήγησης. Οι οδηγοί που υπερεκτιμούν τις ικανότητές τους, οδηγούν συχνά με ταχύτητα μεγαλύτερη από τη μέση επιτρεπόμενη ταχύτητα, με αποτέλεσμα την αύξηση του δείκτη ατυχημάτων.
Έχοντας ως προτεραιότητα τη βελτίωση της οδηγικής συμπεριφοράς των πολιτών για τη μείωση του αριθμού των ατυχημάτων, επιβάλλεται η εφαρμογή ειδικού προγράμματος για την εντατικοποίηση της επιτήρησης οδικής ασφάλειας από τις αρχές, με έμφαση στις περισσότερο επικίνδυνες παραβάσεις, που αφορούν την ταχύτητα, τη χρήση ζώνης και κράνους, την οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ και τη χρήση κινητού τηλεφώνου. Αντίστοιχα, συνιστάται η συστηματική οργάνωση, συντήρηση και λειτουρ-γία της οδικής υποδομής για την ασφαλή κίνηση οχημάτων, μοτοσικλετών, πεζών και ποδηλάτων, σε συνδυασμό με τις απαραίτητες διορθωτικές επεμβάσεις και αξιολόγησή τους.

Ο κύριος Γιαννής δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στις νέες τεχνολογίες που αφορούν στην αυτοματοποίηση της κυκλοφορίας, της παρακολούθησης της οδηγικής συμπεριφοράς αλλά και της διάγνωσης τεχνικών προβλημάτων των οχημάτων. Τα αυτόνομα οχήματα και η συνεισφορά τους στη βελτίωση της οδικής ασφάλειας εξετάζονται από τους επιστήμονες, τα τελευταία χρόνια, για τα πλεονεκτήματα που θα επιφέρουν, ενδεχομένως, στην ασφάλεια και την άνεση των επιβατών, την οικονομία στα καύσιμα και στην προστασία του περιβάλλοντος. Όπως όλες οι σύγχρονες εφαρμογές, έτσι και η χρήση των αυτόνομων οχημάτων εμφανίζει ακόμα δυσκολίες ως προς τη θέσπισή τους, με βασικότερα το υψηλό κόστος, τα θέματα ηλεκτρονικής ασφάλειας λόγω κακόβουλων ηλεκτρονικών επιθέσεων και αστοχίες συστημάτων, την αλληλεπίδραση με τους πεζούς και τους δικυκλιστές, την ευθύνη σε περίπτωση ατυχήματος, αλλά και την ηθική διάσταση της ιδιωτικότητας και των προσωπικών δεδομένων.

Οι διαπιστώσεις που προκύπτουν από την καταγραφή των τροχαίων ατυχημάτων και την νοσηλεία των τραυματισμένων είναι ότι:

• Τα ατυχήματα εμφανίζουν εποχικότητα, που εστιάζεται μεταξύ Ιουλίου και Οκτωβρίου
• Με βάση τα στοιχεία των Τμημάτων Επειγόντων Περιστατικών, περισσότεροι τραυματίες εισάγονται τις απογευματινές ώρες και τα Σαββατοκύριακα
• Στην Ελλάδα η πλειοψηφία των θανόντων από οδικά ατυχήματα αφορά σε άντρες, νεαρές ηλικίες, οδηγούς οχημάτων και ταξιδιώτες

«Το επίπεδο οδικής ασφάλειας μιας χώρας είναι δείκτης πολιτισμού και οι σημερινές επιδόσεις της Ελλάδας δεν συνάδουν με την ιστορία και τον πολιτισμό της» ανέφερε ο κύριος Γιαννής, ενώ υπογράμμισε στα συμπεράσματά του ότι η αποτελεσματικότητα των δράσεων για την παρακολούθηση και βελτίωση της οδηγικής συμπεριφοράς βασίζεται στον συνδυασμό των προτεινόμενων μέτρων και όχι στην αποσπασματική εφαρμογή τους.

Η επόμενη προγραμματισμένη διάλεξη του Δ΄ Κύκλου θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 12 Δεκεμβρίου 2018, ώρα 19:00 με εισηγητή τον Καθηγητή Ψυχιατρικής του ΕΚΠΑ, κύριο Παύλο Σακκά, με θέμα «Κατάθλιψη: Μία νόσος της σύγχρονης κοινωνίας».