Γράφει η ΕΛΕΝΑ ΜΠΑΤΣΟΥΛΗ, δικηγόρος παρ. Αρείω Πάγω, LILM.

Τα τελευταία χρόνια γίνεται μεγάλος λόγος για τη σταθερή και βαθμιαία αύξηση των δικών ιατρικού σφάλματος στη χώρα μας. Το ιατρικό σφάλμα μπορεί να επιφέρει είτε έκπτωση του επιπέδου υγείας του ασθενούς είτε μόνιμη απώλεια του αγαθού της υγείας του ασθενούς είτε τη μόνιμη αναπηρία του είτε ακόμη και το θάνατό του. Επισύρει ευθύνες για αποκατάσταση της υλικής και της ηθικής βλάβης που ο ασθενής υπέστη ή σε περίπτωση θανάτου του ασθενούς, για αποκατάσταση της ψυχικής οδύνης της οικογένειάς του. Επιπλέον, επιφυλάσσονται ποινικές και πειθαρχικές κυρώσεις για τα υπεύθυνα πρόσωπα.

Ομιλούμε περί ιατρικού σφάλματος, όταν πρόκειται για ιατρική πράξη που δεν εκτελέστηκε ορθά, δηλαδή εκτελέστηκε κατά παράβαση των κανόνων της ιατρικής επιστήμης και τέχνης, διότι η συμπεριφορά του ιατρού υπολείπεται έναντι των προτύπων που έπρεπε να τηρηθούν με βάση τα γενικώς παραδεδεγμένα από την επιστήμη της Ιατρικής πρότυπα επιμέλειας. Στην εσφαλμένη (non lege artis) ιατρική πράξη εμπίπτει η λανθασμένη διάγνωση, η μη ορθή θεραπεία, η μη έγκαιρη θεραπεία, η μη ορθή μετεγχειρητική παρακολούθηση του ασθενούς που υπεβλήθη σε επέμβαση, με αποτέλεσμα τις επιπλοκές της υγείας του, οι ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις του νοσηλευόμενου ασθενούς, η μη ορθή φαρμακευτική αγωγή, είτε ως προς την εκλογή του φαρμάκου είτε ως προς τη δοσολογία, οι παράνομες κλινικές δοκιμές κ.λπ. Ωστόσο, το ιατρικό σφάλμα μπορεί και να συνίσταται και σε παράλειψη οφειλόμενης ιατρικής πράξης.

Ιατρικό σφάλμα εν ευρεία εννοία νοείται και η παραβίαση άλλων παρεπόμενων υποχρεώσεων του ιατρού, εμπεριεχόμενων σε ειδικές διατάξεις, όπως στον κώδικα ιατρικής δεοντολογίας (π.χ. τήρηση ιατρικού απορρήτου), στην ειδική νομοθεσία για την προστασία των προσωπικών δεδομένων ή για την ορθή τήρηση του ιατρικού αρχείου του ασθενούς. Μία επίσης πολύ ιδιαίτερη περίπτωση ιατρικού σφάλματος είναι η περίπτωση της εσφαλμένης-μη ορθής διάγνωσης γενετικής ανωμαλίας στο έμβρυο, η οποία οδηγεί σε γέννηση βαρέως νοσούντος τέκνου (wrongful birth) περίπτωση ιατρικού σφάλματος, για το οποίο χωρεί ειδικότερη ανάλυση.

Βασική όμως υποχρέωση του ιατρού που συχνά στην πράξη παραβιάζεται και αναμένεται να αποτελέσει το βασικότερο αντικείμενο δικών ιατρικού σφάλματος στο μέλλον είναι η παραβίαση της υποχρέωσης του θεράποντος ιατρού να ενημερώνει πλήρως τον ασθενή και να λαμβάνει ορθά τη συναίνεσή του σχετικά με τις ιατρικές πράξεις που θα διενεργήσει. Κλασική περίπτωση τέτοιας παραβίασης είναι να υποβληθεί ο ασθενής σε μία μη επιβεβλημένη ιατρική πράξη, δηλαδή σε πράξη η οποία δεν εξυπηρετούσε τον θεραπευτικό σκοπό ή δεν ήταν η μόνη που εξυπηρετούσε τον θεραπευτικό σκοπό, ενώ δεν λείπουν από τη δικαστηριακή πράξη και αυθαίρετες ιατρικές πράξεις, δηλαδή πράξεις οι οποίες διενεργούνται με τη συναίνεση μεν του ασθενούς, η οποία συναίνεση όμως πάσχει, διότι ο ασθενής προέβη σε αυτήν χωρίς να έχει ενημερωθεί επαρκώς για τη διαδικασία, τις συνέπειες, τις τυχόν υπάρχουσες εναλλακτικές και τις πιθανότητες επιτυχίας της πράξης για την οποία συναίνεσε.

Σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη παρατηρείται στατιστικά βαθμιαία αύξηση των δικών αστικής ιατρικής ευθύνης, η οποία πυροδοτεί νομολογιακές εξελίξεις, τις οποίες όσοι ασχολούμαστε επιστημονικά με αυτόν τον κλάδο δικαίου παρακολουθούμε στενά, καθώς αποτελεί έναν δυναμικά εξελισσόμενο τομέα. Μία μεγάλη μερίδα των εν λόγω διαφορών ρυθμίζονται εξωδικαστικά. Έναν ρόλο σε αυτό παίζει και ο σχετικά νεοπαγής θεσμός της διαμεσολάβησης, ο οποίος φαίνεται ότι αποδίδει καρπούς. Εάν οι εν λόγω διαφορές δεν επιλυθούν εξωδικαστικά, η ελληνική έννονη τάξη δίνει στον ασθενή που έχει αποτελέσει θύμα ιατρικού σφάλματος τη δυνατότητα να ικανοποιήσει τα δικαιώματά του και να αποκαταστήσει την υλική και ηθική ζημία που υπέστη, ασκώντας αγωγή, είτε ενώπιον των πολιτικών δικαστηρίων της χώρας, όταν πρόκειται για ιατρικές υπηρεσίες που έλαβε από ιδιώτη ιατρό ή ιδιωτικό θεραπευτήριο, είτε ενώπιον των διοικητικών δικαστηρίων της χώρας, όταν πρόκειται για ιατρικές υπηρεσίες που έλαβε από δημόσιο νοσοκομείο. Στο πλαίσιο της αγωγής αυτής, διεκδικεί το σύνολο της υλικής ζημίας και της ηθικής βλάβης που υπέστη.

Η υλική και ηθική βλάβη του ασθενούς

Ομιλώντας περί υλικής ζημίας, εννοούμε τη ζημία που υπέστη ο ασθενής, λόγω της εσφαλμένης θεραπευτικής του αντιμετώπισης, η οποία διακρίνεται σε: α) θετική ζημία, ό,τι δηλαδή δαπάνησε ο ασθενής προκειμένου να αντεπεξέλθει στο πρόβλημα υγείας που αντιμετωπίστηκε ανεπαρκώς ή λανθασμένα (ιδίως τα νοσήλεια, τη συμμετοχή του στα φάρμακα, τα παραφαρμακευτικά προϊόντα, την πληρωμή αποκλειστικής νοσοκόμας, την πληρωμή βοηθού/θεραπαινίδας για τη φροντίδα του στο σπίτι ή ανάλογη αποζημίωση όταν τη φροντίδα αυτήν την έλαβε από τα συγγενικά του πρόσωπα, την πληρωμή ειδικών ψυχικής υγείας για την ψυχολογική του υποστήριξη, την πληρωμή επιπλέον εξετάσεων ή αποκαταστατικών ιατρικών πράξεων, την πληρωμή εξόδων μετακίνησης κ.λπ.) και β) την αποθετική ζημία ή διαφυγόν κέρδος, ό,τι δηλαδή θα είχε κερδίσει ο ασθενής από την εργασία του ή άλλη πηγή εισοδήματος, κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων, εάν το ιατρικό του πρόβήμα είχε αντιμετωπιστεί με τη δέουσα επιμέλεια και επάρκεια.

Ομιλώντας περί ηθικής βλάβης, εννοούμε την αποκατάσταση του ψυχικού πόνου που δοκίμασε ο ασθενής εξαιτίας του ιατρικού σφάλματος, από τη στιγμή που αυτό συνέβη και μέχρι την πλήρη αποκατάστασή του. Επιπροσθέτως, προβλέπεται και ένα είδος ειδικής αποζημίωσης για τα άτομα που έχουν υποστεί μόνιμη αναπηρία ή παραμόρφωση. Το ύψος της εν λόγω αποζημίωσης προσδιορίζεται από το δικαστήριο, λαμβανομένων υπόψη κάποιων βασικών κριτηρίων, όπως η ηλικία του ασθενούς, η οικογενειακή και κοινωνική του κατάσταση και το επάγγελμά του, σε συνδυασμό με το είδος της σωματικής βλάβης που υπέστη. Επί παραδείγματι, άλλη αποζημίωση θα λάβει για το ίδιο ιατρικό σφάλμα που οδηγεί σε απώλεια δυνατότητας τεκνοποίησης μία γυναίκα ηλικίας άνω των 60 ετών, που έχει κλείσει τον κύκλο της δημιουργίας οικογένειας, σε σχέση με μία νεαρή γυναίκα σε ηλικία τεκνοποίησης και χωρίς να έχει δημιουργήσει οικογένεια ακόμη. Οι δικαστηριακές αποφάσεις που έχουν εκδοθεί για τα ίδια ή παρόμοια περιστατικά με το εκάστοτε υπό κρίση περιστατικό αποτελούν επίσης οδηγό για την κρίση του δικαστή.

Πέρα από την αγωγή για αποκατάσταση της υλικής και ηθικής βλάβης που υπέστη ο ασθενής, αποτελεί δικαίωμά του να ζητήσει την τιμωρία του υπεύθυνου από την Πολιτεία, υποβάλλοντας έγκληση - μήνυση ενώπιον της αρμόδιας Εισαγγελίας. Στα ποινικά δικαστήρια ακολουθείται διαφορετική διάγνωση της διαφοράς απ’ ό,τι στα πολιτικά δικαστήρια και το θύμα δεν λαμβάνει καμία αποζημίωση, πέραν της ικανοποίησης ότι ο δράστης τιμωρείται από την Πολιτεία με φυλάκιση για την τυχόν άδικη και υπαίτια πράξη ή παράλειψή του.

Επιπροσθέτως, εφόσον το θύμα ιατρικού σφάλματος το επιλέξει, μπορεί να προβεί σε καταγγελία που απευθύνεται στον οικείο ιατρικό σύλλογο στον οποία είναι εγγγραμμένος ο υπαίτιος ιατρός, με σκοπό τον πειθαρχικό έλεγχο του ιατρού από τα αρμόδια πειθαρχικά όργανα του ιατρικού συλλόγου, προσκομίζοντας ταυτόχρονα όλα τα στοιχεία που καταδεικνύουν την παραβίαση του Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας.

Το νομικό οπλοστάσιο του Έλληνα νομικού για να υποστηρίξει τα δικαιώματα του ασθενούς είναι πλήρες και υπερτερεί ακόμη και του νομικού οπλοστασίου των περισσότερων ευρωπαϊκών νομικών τάξεων. Ωστόσο, η ιδιαιτερότητα των δικών ιατρικού σφάλματος έγγειται στο ακανθώδες ζήτημα της απόδειξης, για το λόγο αυτόν κρίσιμο ρόλο στις εν λόγω δίκες και στην έκβαση αυτών παίζει το ζήτημα της πραγματογνωμοσύνης, η ανάλυση των δυσχερειών της οποίας εκφεύγει του σκοπού του συγκεκριμένου άρθρου.

Όσο η ενημέρωση των ασθενών για τα δικαιώματά τους και τον τρόπο άσκησης αυτών εντείνεται τόσο θα αυξάνεται και η επαγρύπνηση των φορέων παροχής ιατρικών υπηρεσιών για την πρόληψη και την αποφυγή των ιατρικών λαθών, πολλά από τα οποία καταδεικνύουν όχι έλλειμμα επιστημοσύνης των εμπλεκόμενων θεραπόντων ιατρών, αλλά συχνά έλλειμμα αναγκαίων υποδομών, υποστελέχωση, μη εύρυθμη συνεργασία μεταξύ διαφορετικών εμπλεκόμενων ομάδων επαγγελματιών υγείας, υπερβολικό φόρτο εργασίας των ιατρών, ανάληψη ευθυνών και περιστατικών που δεν τους αναλογούν με βάση την ειδικότητά τους κ.λπ. προβλήματα σύμφυτα με τη δομή του συστήματος παροχής ιατρικής φροντίδας.

Βασικός τρόπος επίσης να μειωθούν έως εξαλείψεως τα ιατρικά σφάλματα είναι η επίσημη καταγραφή και ανοικτή μελέτη των σφαλμάτων από τους φορείς παροχής υγείας στο πλαίσιο λειτουργίας των οποίων έλαβαν χώρα, αντίθετα με την τάση στρουθοκαμηλισμού και αποσιώπησης αυτών που επικρατεί.

Αν δεν αναζητηθούν από διεπιστημονικές επιτροπές σε κάθε φορέα υγείας οι πραγματικές αιτίες κάθε σφάλματος και οι αδυναμίες του όλου συστήματος παροχής ιατρικής φροντίδας, δεν πρόκειται ποτέ ως κοινωνία να απαλλαγούμε από το φαινόμενο αυτό που επιβαρύνει όχι μόνον τον ασθενή και την οικογένειά του, αλλά και το ασφαλιστικό μας σύστημα, ενώ τα δικαστήρια θα συνεχίσουν να υπεραπασχολούνται με τέτοιας φύσεως υποθέσεις, γεγονός που δεν τιμά κανένα πολιτισμένο κράτος.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Η Έλενα Μπατσούλη ολοκλήρωσε τις προπτυχιακές της σπουδές στη Νομική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με ιδιαίτερη διάκριση στον τομέα του Αστικού και του Εμπορικού Δικαίου. Συνέχισε τις σπουδές της στο Μεταπτυχιακό πρόγραμμα Διεθνούς Εμπορικού Δικαίου (LLM) του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, μελετώντας το Δίκαιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO) και ειδικευόμενη στη Διεθνή Εμπορική Διαιτησία (Alternative Dispute Resolution- International Commercial Arbitration). Εξειδικεύτηκε στην εναλλακτική επίλυση διεθνών εμπορικών διαφορών και στο Συγκριτικό Δίκαιο του Αστικού Δικαίου και του Δικαίου των Διεθνών Εμπορικών Συμβάσεων. Στο πλαίσιο της καθημερινής της πρακτικής, εκτός από τους ανωτέρω τομείς εξειδίκευσής της, έχει εξειδικευτεί στον τομέα της Ιατρικής Ευθύνης και της Ευθύνης από Αδικοπραξία, ειδικότερη έκφανση της οποίας αποτελεί η ευθύνη από σωματικές βλάβες. Ασκεί συμβουλευτική και μάχιμη δικηγορία, διοικώντας το δικό της γραφείο και εκπροσωπώντας πλήθος εταιρικών και μη πελατών, από τον τομέα της Υγείας και του εμπορίου, ως επικεφαλής της δικής της ομάδας εξειδικευμένων νομικών (βλ. www.dikografo.gr).

Για μεγέθυνση πατήστε ΕΔΩ