Σύμφωνα με το χριστιανικό εορτολόγιο καθιερώθηκε να ονομάζεται Κυριακή των Βαΐων (ή Κυριακή του Λαζάρου ή Κυριακή Βαϊοφόρος) η προηγούμενη Κυριακή της εορτής της Ανάστασης.

Από την Κυριακή των Βαΐων αρχίζει ουσιαστικά η λεγόμενη Μεγάλη Εβδομάδα ή Εβδομάδα των Παθών. Κατά την ημέρα αυτή εορτάζεται η ανάμνηση της θριαμβευτικής εισόδου Tου Ιησού Χριστού στα Ιεροσόλυμα όπου, κατά τους συγγραφείς των Ιερών Ευαγγελίων, οι Ιουδαίοι Tον υποδέχθηκαν κρατώντας βάια ή βάγια (κλάδους φοινίκων) και απλώνοντας στο έδαφος τα ρούχα τους ζητωκραύγαζαν «Ὡσαννά, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου».

Εορτασμός

Κατά τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού η εορτή της ανάμνησης αυτής τελούνταν μαζί με την ανάσταση του Λαζάρου. Αργότερα η δεύτερη μετατέθηκε κατά μία ημέρα πριν, το λεγόμενο Σάββατο του Λαζάρου.

Σήμερα, η Κυριακή αυτή τόσο στην Ανατολική όσο και στη Δυτική Εκκλησία θεωρείται ως αρχή των Αγίων Παθών. Παρά το χαρμόσυνο χαρακτήρα της, αρχικά η κατάλυση ψαριών, λαδιού και κρασιού την ημέρα αυτή θεωρήθηκαν ασυμβίβαστα προς την ιερότητα της Μεγάλης Εβδομάδας και της ακολουθούμενης νηστείας, προσαρμόζοντας αυτή ανάλογα.

Η παραπάνω ανάμνηση τιμάται ιδιαίτερα με εξέχουσα υμνολογία και μεγαλοπρεπή λειτουργία, στο τέλος της οποίας διανέμονται βάγια που έχουν προηγουμένως ευλογηθεί κατά την ακολουθία του όρθρου.

Έθιμα αναπαράστασης

Σημειώνεται ότι στις πρώτες εκκλησίες εορταζόταν η μνήμη αυτή με αναπαράσταση του γεγονότος. Συγκεκριμένα, στους Αγίους Τόπους κατά τον 4ο αιώνα ο επίσκοπος ξεκινώντας με πομπή από το Όρος των Ελαιών εισερχόταν στα Ιεροσόλυμα επί «πώλου όνου» περιστοιχιζόμενος από τον κλήρο, ενώ οι πιστοί προπορεύονταν κρατώντας κλάδους φοινίκων.

Στους δε βυζαντινούς χρόνους τελούνταν ο λεγόμενος «περίπατος του Αυτοκράτορα», όπου η πομπή ξεκινούσε από τα ανάκτορα στην οποία συμμετείχε ο αυτοκράτορας κρατώντας την εικόνα του Χριστού πλαισιωμένος από το ιερατείο, όπου και κατέληγε στην Αγιά Σοφιά. Της αυτοκρατορικής αυτής πομπής ηγούνταν ο λαμπαδάριος ο οποίος έψελνε «Ἐξέλθατε ἔθνη καὶ θεώσασθε σήμερον τὸν βασιλέα τῶν οὐρανῶν…».

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Βαλσαμώνα, στο τέλος της εορτής αυτής ο μεν Αυτοκράτορας διένεμε ιδιόχειρα βάγια και σταυρούς, ο δε Πατριάρχης κεριά για τη Μεγάλη Εβδομάδα.

Το βυζαντινό αυτό έθιμο παρέλαβαν και τηρούσαν με ευλάβεια και οι Τσάροι της Ρωσίας, τους οποίους ακολουθούσε ο κλήρος ξεκινώντας από το Κρεμλίνο και καταλήγοντας στο μητροπολιτικό ναό.

Στην Ελλάδα αντ' αυτών διατηρείται μόνο η διανομή των βαγιών από τους ιερουργούς των εκκλησιών.

Κατά το Μεσαίωνα στη Δυτική Εκκλησία υπήρξε ένα περίεργο έθιμο όπου μέσα στην εκκλησία περιαγόταν όνος επί του οποίου φερόταν ομοίωμα του Χριστού.

Έθιμα ανά τηνΕλλάδα

• Στο χωριό Πετροκέρασα Χαλκιδικής φιλοξενείται κάθε χρόνο (τουλάχιστον από το 1768) τμήμα του Τιμίου Σταυρού που έρχεται από τη Μονή Ξηροποτάμου του Αγίου Όρους. Το Τίμιο Ξύλο φυλάσσεται στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία την Κυριακή των Βαΐων και τη Μεγάλη Δευτέρα, προσελκύοντας πλήθος πιστών. Το έθιμο γίνεται σε ανάμνηση της σωτηρίας του χωριού από θανατηφόρα αρρώστια, πιθανώς πανώλη.
• Την Κυριακή των Βαΐων, στην Κέρκυρα, γίνεται η μεγάλη λιτανεία του σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνα με τη συνοδεία των φιλαρμονικών της πόλης, σε ανάμνηση της απαλλαγής του νησιού από τη φοβερή πανώλη που το 1629 χτύπησε αλύπητα τους Κερκυραίους.
• Στα βάγια, που μοιράζονται στην εκκλησία, ο λαός αποδίδει μαγική δύναμη, γι' αυτό τα φυλάσσει στο εικονοστάσι του σπιτιού ως πρόχειρο μέσο κατά της βασκανίας.
• Την ημέρα αυτή συνηθίζονται τα βαγιοχτυπήματα, να χτυπά δηλαδή ο ένας τον άλλο με βάγια, στη βάση της αρχέγονης αντίληψης για τη μετάδοση με τον τρόπο αυτό της δύναμης του χλωρού κλαδιού σε αυτόν που δέχεται το χτύπημα.
• Παλαιότερα άδονταν κάλαντα και την Κυριακή των Βαίων.

Νηστεία

Αναφορικά με τη νηστεία της ημέρας αυτής υπάρχει μια διαφοροποίηση στο ζήτημα του αν καταλύεται ψάρι ή όχι. Η γνώμη του Θεόδωρου του Στουδίτη είναι ότι την Κυριακή των Βαΐων «τρώγεται ψάρι», επειδή θεωρείται Δεσποτική εορτή. Για τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη μόνο μία ημέρα της Μεγάλης Σαρακοστής τρώγεται ψάρι, δηλαδή την ημέρα του Ευαγγελισμού. Είναι χαρακτηριστική η θέση των Aποστολικών Διαταγών όταν λένε: «Μετά από αυτές (δηλαδή τις εορτές των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων), να τηρείτε τη νηστεία της Τεσσαρακοστής, η οποία περιλαμβάνει ανάμνηση της ζωής του Κυρίου και της νομοθεσίας. Να κρατιέται αυτή η νηστεία πριν από το Πάσχα, αρχίζοντας από τη Δευτέρα και συμπληρούμενη την Παρασκευή. Μετά από αυτές αφού σταματήσετε τη νηστεία, να αρχίζετε την αγία εβδομάδα του Πάσχα, νηστεύοντες κατ' αυτήν όλοι με φόβο...» Είναι ενδεικτικοί οι όροι "αφού σταματήσετε τη νηστεία" και "να αρχίζετε", οι οποίοι δείχνουν ότι μια νηστεία τελειώνει και μία άλλη αρχίζει. Αυτή που τελειώνει είναι η νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής και αυτή που αρχίζει είναι η νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδας. άρα η εορτή αυτή βρίσκεται ανεξάρτητα ανάμεσα σε δύο νηστείες. Η θέση της λοιπόν δίνει το δικαίωμα να ομιλούν περί καταλύσεως κατ' αυτήν την ημέρα ψαριού ή ακόμα και αυγού.

Τελετουργία

Κατά τη λειτουργική τελετουργία, την Κυριακή των Βαΐων τελείται η Θεία Λειτουργία του Χρυσοστόμου.

Το βράδυ στις εκκλησίες ψάλλεται κατ’ οικονομίαν ο όρθρος της Μεγάλης Δευτέρας, όπου τιμάται ο Ιωσήφ ο Πάγκαλος και γίνεται αναφορά στο γεγονός της ξηρανθείσης συκής.

Ο Ιωσήφ ο Πάγκαλος ήταν δισέγγονος του Αβραάμ και υιός του Ιακώβ. Ιδιαίτερα αγαπητός στον πατέρα του, φθονήθηκε από τον αδελφό του, έπεσε σε δυσμένεια και πωλήθηκε ως σκλάβος στην Αίγυπτο. Ύστερα από πολλές περιπέτειες, βρίσκεται κάποτε γενικός άρχοντας στην Αυλή του Φαραώ. Θεωρήθηκε από την εκκλησία ως προεικόνιση του Χριστού, αφού πέρασε περιπέτειες, που θυμίζουν ανάλογα το Θείο Μαρτύριο.

Η υμνογραφία της ημέρας είναι αφιερωμένη στον Ιωσήφ και την παραβολή της ξηρανθείσης συκής. Οι δυο πιο γνωστοί ύμνοι, που αποδίδονται στον Ρωμανό τον Μελωδό, είναι το τροπάριο Ιδού ο Νυμφίος και το εξαποστειλάριο Τον νυμφώνα σου βλέπω.

Υμνολογία

Η ελληνορθόδοξη χριστιανική υμνολογία ειδικά για την Κυριακή των Βαΐων περιλαμβάνει τρία θριαμβικά αναστάσιμα απολυτίκια και ένα κοντάκιο της ημέρας. Τα οποία και είναι:

1ο απολυτίκιο (Ήχος α΄)
Τὴν κοινὴν ἀνάστασιν πρὸ τοῦ σου πάθους πιστούμενος,
ἐκ νεκρῶν ἤγειρας τὸν Λάζαρον, Χριστὲ ὁ Θεός·
ὅθεν καὶ ἡμεῖς ὡς οἱ παῖδες, τὰ τῆς νίκης σύμβολα φέροντες,
σοὶ τῷ νικητῇ τοῦ θανάτου βοῶμεν: «Ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις,
εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου».

2ο απολυτίκιο (Ήχος δ΄)
Συνταφέντες σοι διὰ τοῦ βαπτίσματος, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν,
τῆς ἀθανάτου ζωῆς ἠξιώθημεν τῇ Ἀναστάσει σου
καὶ ἀνυμνοῦντες κράζομεν: «Ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις,
εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου».

3ο απολυτίκιο (Ήχος πλαγιος β΄)
Μετὰ κλάδων ὑμνήσαντες πρότερον,
μετὰ ξύλων συνέλαβον ύστερον,
οἱ ἀγνώμονες Χριστόν, Ἰουδαῖοι τὸν Θεόν.
Ἡμεῖς δὲ πίστει ἀμεταθέτῳ,
ἀεὶ τιμῶντες ὡς εὐεργέτην,
διὰ παντὸς βοήσωμεν αὐτῷ:
«Εὐλογημένος εἶ ὁ ἐρχόμενος
τὸν Ἀδὰμ ἀνακαλέσασθαι».

Κοντάκιο (αυτόμελο= ψάλλεται με δική του μουσικότητα, κατ' ίδιον μέλος), (Ήχος πλάγιος β΄)
Τῷ θρόνῳ ἐν οὐρανῷ,
τῷ πώλῳ ἐπὶ τῆς γῆς
ἐποχούμενος Χριστὲ ὁ Θεός.
Τῶν ἀγγέλων τὴν αἴνεσιν
καὶ τῶν παίδων ἀνύμνησιν
προσεδέξω βοῶντός σοι:
«Εὐλογημένος εἶ ὁ ἐρχόμενος,
τὸν Ἀδὰμ ἀνακαλέσασθαι».

Φωτογραφία: Η είσοδος του Ιησού στα Ιεροσόλυμα (1320) έργο του Πιέτρο Λορεντζέτι

Με πληροφορίες απο wikipedia και sansimera.gr