*της Σόφης Λούκα,

Οι ζημιές ακινήτων από την ξηρασία που επιφέρει η καθίζηση του εδάφους έχουν αυξηθεί δραματικά στην Ευρώπη. Μόνο στη Γαλλία οι απώλειες που σχετίζονται με την καθίζηση του εδάφους αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 50% μέσα στις δύο τελευταίες δεκαετίες κοστίζοντας στις πληττόμενες περιοχές κατά μέσο όρο 340 εκατ. ευρώ τον χρόνο. Αυτό ήταν το εκπληκτικό συμπέρασμα ενός νέου μοντέλου υπολογισμού των απωλειών που ανέπτυξε η Swiss Re μαζί με το ινστιτούτο Swiss Federal Institute of Technology (ETH Zurich).


Οι κλιματικές αλλαγές όπως είναι επόμενο μεγιστοποιούν το συγκεκριμένο ρίσκο. Καθώς οι μετακινήσεις του εδάφους γίνονται πιο συχνές και πιο έντονες οι κοινότητες θα πρέπει να προσαρμοστούν υπέρ της προστασίας της ανθρώπινης περιουσίας και του περιορισμού των οικονομικών απωλειών. Η ασφαλιστική βιομηχανία τούς προσφέρει ένα σημαντικό εργαλείο προς αυτήν τη κατεύθυνση.
Παρά την αύξηση των ζημιών στα ακίνητα λόγω της καθίζησης του εδάφους την τελευταία εικοσαετία και τα κόστη με τα οποία αυτή έχει βαρύνει τους ιδιοκτήτες τους, τις ασφαλιστικές εταιρείες και την κοινωνία γενικότερα, η καθίζηση του εδάφους και οι συνέπειες της δεν έχουν προσελκύσει τη προσοχή των μέσων μαζικής ενημέρωσης ή της κλιματικής επιστήμης.


Η απουσία του ζητήματος αυτού από την καταγραφή της επικαιρότητας έχει να κάνει πιθανότατα με το γεγονός ότι η καθίζηση του εδάφους δεν είναι ένα καταστροφικό συμβάν σαν τις υπόλοιπες φυσικές καταστροφές. Παρότι το αποτέλεσμα του αποδεικνύει ότι οι ζημιές που επιφέρει είναι σημαντικότατες πρόκειται για μια αργή και σταδιακή διαδικασία. Με την κάθετη κίνηση του εδάφους να μετριέται σε μερικά χιλιοστά ή εκατοστά είναι ένα φαινόμενο διόλου εντυπωσιακό στην όψη που δύσκολα μπορεί να οπτικοποιηθεί.


Τα περιστατικά της καθίζησης του εδάφους προέρχονται από μια διαδικασία που κανονίζει τη ποσότητα του νερού στο έδαφος. Καθώς η λάσπη στο έδαφος διογκώνεται και συρρικνώνεται στον ξηρό και τον υγρό καιρό το έδαφος ανυψώνεται και κάθεται ανάλογα. Όταν οι διακυμάνσεις της υγρασίας στο έδαφος γίνονται έντονες αυτές οι κάθετες κινήσεις της γης μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές ζημιές στα κτίρια και τις υποδομές τους. Από όλα αυτά γίνεται κατανοητό ότι η μετεωρολογία αποτελεί τον βασικό παράγοντα στην ισορροπία εδάφους και νερού και εξηγείται γιατί οι αλλαγές στο κλίμα επηρεάζουν τις εκάστοτε καθιζήσεις με τις προαναφερόμενες συνέπειες.


Οι κίνδυνοι όμως που σχετίζονται με τη καθίζηση του εδάφους δεν αποτελούν μόνο το ατυχές αποτέλεσμα μιας φυσικής διαδικασίας. Εξαρτώνται επίσης έως ένα μεγάλο βαθμό από τη σταθερότητα της κατασκευής των ακινήτων, γεγονός που σημαίνει ότι δεν επηρεάζονται όλα τα κτίρια με τον ίδιο τρόπο από τη καθίζηση του εδάφους. Μια έρευνα που διεξήχθη στα κατεστραμμένα κτήρια του Ηνωμένου Βασιλείου έδειξε ότι τα ξεκομμένα κτήρια είναι ιδιαίτερα ευάλωτα απέναντι στις συνέπειες που επιφέρει η καθίζηση του εδάφους και ότι η ηλικία τους αλλά και το βάθος των θεμελίων τους διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο αποτέλεσμα. Στη Γαλλία η καθίζηση του εδάφους παρατηρήθηκε για πρώτη φορά μετά τη ξηρασία του 1976 όταν σημειώθηκαν μαζικές καταστροφικές αποτυχίες. Το 1989 δεκάδες χιλιάδες σπίτια επηρεάστηκαν από το ίδιο φαινόμενο, με αποτέλεσμα η καθίζηση του εδάφους να ενσωματωθεί στο ασφαλιστικό σύστημα υπολογισμού των φυσικών καταστροφών της χώρας (Cat-Nat).


Το πρόβλημα με τον ορισμό της ξηρασίας που σαφώς έχει να κάνει και με τη γεωλογία και μορφολογία του εδάφους ως φυσική καταστροφή για ασφαλιστικούς λόγους είναι ότι δεν αποτελεί μια συγκεκριμένη τέτοιου είδους καταστροφή όπως είναι η χιονοθύελλα ή ο σεισμός. Με δεδομένο ότι πρόκειται για μια διαδικασία που απαιτεί χρόνο να εξελιχθεί η προσπάθεια υπολογισμού των απωλειών αλλά και των σχετικών αποζημιώσεων που θα πρέπει να δοθούν αξιώνει τη μελέτη δεδομένων μια ολόκληρης εποχής ή ενός χρόνου. Για παράδειγμα στη Γαλλία οι τοπικές αρχές έχουν την εξουσία να ανακηρύσσουν έναν χρόνο ως αυτόν στη διάρκεια του οποίου οι οικογένειες μπορούν να τοποθετήσουν χρονικά την αξίωση για την καταβολή αποζημιώσεων λόγω τοπικών συνθηκών χωρίς ωστόσο να υπάρχει αναφορά σε συγκεκριμένο συμβάν.


Με σκοπό την κατά το δυνατόν ακριβότερη εκτίμηση του ρίσκου που αποτελεί η καθίζηση εδάφους σε διάφορα σημεία της Ευρώπης οι ερευνητές της Swiss Re μαζί με τους συναδέλφους τους από το ETH Zurich ανέπτυξαν ένα νέο μοντέλο υπολογισμού των απωλειών που παντρεύει την εξειδίκευση και την εμπειρία των πρώτων με τα στοιχεία για την ξηρασία που έχουν συγκεντρώσει οι δεύτεροι. Το νέο αυτό μοντέλο αποτελεί μια περισσότερο ολοκληρωμένη προσέγγιση στην ανάλυση των τοπικών κινδύνων και χρησιμοποιήθηκε ήδη σε ένα πρόσφατο ερευνητικό πρόγραμμα με σκοπό τον καθορισμό της επίδρασης που έχουν οι κλιματικές αλλαγές στις τοπικές συνθήκες εδάφους της Γαλλίας και της προσομοίωσης των αναμενόμενων απωλειών με βάση διαφορετικά κλιματικά σενάρια. Προκειμένου να καταλήξει σε συμπεράσματα η μελέτη αυτή συνέκρινε δεδομένα που συγκεντρώθηκαν μεταξύ 1987-2006 με παλαιότερα δεδομένα από το 1951-70 αλλά και δεδομένα που αφορούν μελλοντικά κλιματικά σενάρια που καλύπτουν τη χρονική περίοδο 2021–2040. Τα χρόνια 1987–2006 χρησιμοποιήθηκαν σαν σημείο αναφοράς του σημερινού κλίματος.


Για παράδειγμα, λαμβάνοντας υπόψη τη γεωλογία της Γαλλίας αλλά και τη χρήση της γης και τα κατασκευαστικά στάνταρτ το προαναφερόμενο μοντέλο υπολογίζει τις πιθανές απώλειες μιας περιοχής όσον αφορά την καθίζηση του εδάφους σε σχέση με τις κάθετες κινήσεις της γης (σε χιλιοστά) ή τις ετήσιες απώλειες σε αναλογία με τη συνολική ασφαλισμένη αξία (TIV) των ακινήτων της περιοχής. Με βάση τις σημερινές κλιματικές συνθήκες (1987–2006), οι τοποθεσίες στη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Μεσόγειο, τη Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη που χρησιμοποιήθηκαν στη μελέτη αυτή κρίνονται εξαιρετικά εκτεθειμένες στον κίνδυνο υπό συζήτηση. Στο παρελθόν οι κοινότητες σε αυτές τις περιοχές κατέβαλαν μεγάλες προσπάθειες να μειώσουν την έκθεση τους αυτή στις απώλειες που επιφέρει η καθίζηση του εδάφους λαμβάνοντας υπόψη τους τις κινήσεις της γης στον σχεδιασμό της ανέγερσης κτιρίων. Τις τελευταίες δεκαετίες ωστόσο οι κλιματικές αλλαγές οδήγησαν σε μια δραματική και συχνά απρόβλεπτη αύξηση του κινδύνου που σχετίζεται με τη καθίζηση του εδάφους.
Τα αποτελέσματα της μελέτης κατέδειξαν ότι εκτός από τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο κοινότητες της Γερμανίας, της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Ανατολικής Ευρώπης αντιμετωπίζουν ανάλογο κίνδυνο και αρκετές εξ αυτών μάλιστα δεν έχουν ακόμα προσαρμοστεί στις μεγαλύτερες δυνατές σχετικές απώλειες τους. Μόνο τα κτίρια που ανεγέρθηκαν σε αυτές τις τελευταίες δύο δεκαετίες αποτελούν την πιθανή εξαίρεση σε αυτόν τον δυσάρεστο κανόνα. Όπως είναι επόμενο οι κλιματικές αλλαγές θα αυξήσουν την συχνότητα και την ένταση των καθιζήσεων του εδάφους που προκαλούνται από τις ξηρασίες μεγιστοποιώντας ανάλογα τις μελλοντικές ζημίες στα κτίρια. Σύμφωνα άλλωστε με το νέο μοντέλο υπολογισμού των απωλειών των Swiss Re-ETH μεγάλα τμήματα της Ευρώπης πρόκειται να βιώσουν περισσότερες σποραδικές βροχοπτώσεις και να έχουν πιο ξηρά εδάφη στο μέλλον αντιμετωπίζοντας μοιραία τη πιθανότητα μεγαλύτερων απωλειών από το φαινόμενο της καθίζησης του εδάφους.


Αξίζει να σημειωθεί ότι το καλοκαίρι του 2003, ένα από τα ζεστότερα στην Ευρώπη, δεν χάθηκαν μόνο χιλιάδες άνθρωποι και τόνοι αγροτικής παραγωγής εξαιτίας των υψηλών θερμοκρασιών αλλά σημειώθηκαν και μεγάλες απώλειες στα ακίνητα εξαιτίας της καθίζησης του εδάφους. Συγκεκριμένα για τη χρονιά αυτή το κέντρο Caisse Centrale de Rιassurance (CCR) ανέφερε ζημιές της τάξεως του 1.1δις ευρώ.
Η καθίζηση του εδάφους είναι ένας ασφαλίσιμος κίνδυνος. Επειδή όμως οι κλιματικές αλλαγές και οι συνεχείς εναλλαγές στα καιρικά δεδομένα καθιστούν περισσότερες περιοχές της Ευρώπης ευάλωτες στις μετακινήσεις του εδάφους οι κοινότητες τους θα πρέπει να αναπτύξουν νέους τρόπους προστασίας των ακινήτων τους και περιορισμού των οικονομικών απωλειών. Τέτοιες προσπάθειες είναι περισσότερο αποτελεσματικές όταν εντάσσονται σε μια ευρύτερη στρατηγική κλιματικής προσαρμογής η οποία λαμβάνει υπόψη της τις μακροχρόνιες επιδράσεις του κλίματος ενώ σχεδιάζεται με τη βοήθεια των τοπικών αρχών, των κατασκευαστών, των ρυθμιστικών αρχών, των ασφαλιστών και των αντασφαλιστών.


Όσον αφορά τους δύο τελευταίους όποια λύση κι αν επιλέξουν παραδοσιακή ή καινοτόμα θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους εάν και μέχρι ποιου σημείου καλύπτουν ήδη τις ζημιές από τη καθίζηση του εδάφους, αποφασίζοντας ταυτόχρονα εάν θα προσαρμόσουν τις υπάρχουσες προσφορές τους ή θα αναπτύξουν εντελώς νέες λύσεις πριν παρουσιάσουν ένα καινούργιο εμπορικό βιώσιμο προϊόν που θα αντιμετωπίζει άκρως αποτελεσματικά το φαινόμενο της καθίζησης του εδάφους και των συνεπειών του. Λαμβάνοντας επιπλέον υπόψη τους την προβλεπόμενη αύξηση των σχετικών ζημιών λόγω της εκτιμώμενης επέκτασης του φαινομένου όσον αφορά τις σχετικές τιμές, αλλά και την πιθανή συσσώρευση των ιδιωτικών αξιώσεων για καταβολή αποζημιώσεων στη διάρκεια των περιόδων ξηρασίας σε συνάρτηση με τη συνακόλουθη μεταβλητότητα στα ετήσια έσοδα, η ασφαλιστική βιομηχανία μπορεί να προσφέρει την απαιτούμενη και προσδοκώμενη λύση στο πρόβλημα, αρκεί –όπως συμβαίνει και με όλους τους άλλους κινδύνους– αυτός που έχει να κάνει με την καθίζηση του εδάφους να μπορεί να είναι ασφαλίσιμος σε ανεκτά επίπεδα μόνο εάν μέτρα πρόληψής του τεθούν σε εφαρμογή.

Αναδημοσίευση από το περιοδικό "Ασφαλιστικό ΝΑΙ", τεύχος 132, Ιούλιος-Αύγουστος 2011 που κυκλοφορεί στα περίπτερα όλης της χώρας