247 χρόνια από τον θάνατο του στοχαστή που δίδαξε την ελευθερία, την αυθεντικότητα και την επιστροφή στο φυσικό μας είναι.

Σαν σήμερα, στις 2 Ιουλίου 1778, έσβησε ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ, ο φιλόσοφος που ίσως περισσότερο από κάθε άλλον σημάδεψε την ιδέα της συμφιλίωσης του ανθρώπου με τη φύση. Γαλλοελβετός στην καταγωγή, αυτοδίδακτος και αμφιλεγόμενος, ο Ρουσσώ τόλμησε να σταθεί απέναντι στο κυρίαρχο πνεύμα του Διαφωτισμού, βλέποντας πίσω από την πρόοδο και την τεχνολογία τη ρίζα της ανθρώπινης αλλοτρίωσης.

Η διάσημη φράση του «ο άνθρωπος γεννιέται ελεύθερος κι όμως παντού είναι αλυσοδεμένος» συνοψίζει την πίστη του ότι η κοινωνία αποξενώνει τον άνθρωπο από την αληθινή του φύση. Για τον Ρουσσώ, η επιστροφή στη φύση δεν σήμαινε μια ουτοπική επιστροφή σε μια πρωτόγονη κατάσταση, αλλά έναν επαναπροσδιορισμό της σχέσης μας με το περιβάλλον, με το σώμα μας και με τα συναισθήματά μας. Η φύση ήταν για εκείνον σχολείο αρετής, αυθεντικότητας και ελευθερίας — ένας χώρος όπου ο άνθρωπος μπορεί να ξαναβρεί τον εαυτό του.

Το έργο του, από τον «Αιμίλιο ή Περί Αγωγής» μέχρι το «Κοινωνικό Συμβόλαιο», αρθρώνει μια βαθιά πίστη στον φυσικό άνθρωπο και στη δυνατότητα της κοινότητας να ζει αρμονικά με τον κόσμο που την περιβάλλει. Ο «Αιμίλιος» ειδικά αποτέλεσε επανάσταση στην παιδαγωγική: πρότεινε μια εκπαίδευση κοντά στη φύση, όπου το παιδί μεγαλώνει ελεύθερο, ακολουθώντας τον ρυθμό του, χωρίς καταπίεση από τεχνητούς κανόνες και αφύσικες αυστηρότητες.

Στην πολιτική του σκέψη, η έννοια της «γενικής βούλησης» συνδέεται βαθύτερα με την οργανική ενότητα της κοινότητας και το όραμα μιας κοινωνίας που θα σέβεται τη φυσική ισότητα όλων των ανθρώπων. Οι ιδέες αυτές τροφοδότησαν τη Γαλλική Επανάσταση και διαμόρφωσαν τον σύγχρονο στοχασμό γύρω από τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Ο Ρουσσώ, όμως, δεν είναι μόνο οι θεωρίες του. Στις «Εξομολογήσεις» του, πρωτοπορεί στον αυτοβιογραφικό λόγο, αποκαλύπτοντας έναν άνθρωπο εύθραυστο, τρωτό, βαθιά συνδεδεμένο με τις αισθήσεις του. Η σχέση του με το φυσικό τοπίο δεν ήταν αφηρημένη ιδέα αλλά βιωμένη εμπειρία. Οι περιπλανήσεις του στη γαλλική ύπαιθρο, οι ώρες μοναξιάς και στοχασμού στους λόφους και στα δάση, γίνονται κομμάτι της φιλοσοφίας του: να επιστρέψουμε στον άνεμο, στο φως, στο τραγούδι των πουλιών.

Σήμερα, σε μια εποχή που η αποξένωση από τη φύση γίνεται όλο και πιο απειλητική, ο Ρουσσώ μας θυμίζει ότι η ελευθερία και η αυθεντικότητα δεν βρίσκονται στα δεσμά του πολιτισμού, αλλά στο άνοιγμα προς το φυσικό μας περιβάλλον. Ίσως το δικό μας «κοινωνικό συμβόλαιο» του 21ου αιώνα να είναι ακριβώς αυτό: να συμφιλιωθούμε ξανά με τη γη που μας έπλασε.