Ομολογώ με κάποιο θάμβος ατενίζω την Κύπρο, ένδοξη και πολύπαθη ακραία περιοχή του Ελληνισμού. Αρχαιόθεν άλλωστε η επέσχατη αυτή προς Ανατολάς Μεγαλόνησος της Μεσογείου ασκούσε γοητεία προς τους άλλους Έλληνες.
Η γοητεία της Κύπρου φαίνεται ήδη από το θελκτικό προνόμιό της να θεωρείται γενέτειρα της πιο γοητευτικής θέας, της δοξαστικής ακριβώς των θέλγητρων, της ενσαρκωτικής της γοητείας. Και το προνόμιο αυτό προβάλλεται όχι μόνο στη σφαίρα της μυθολογίας. Ακόμη και ο ύπατος φιλόσοφος, Αθηναίος και όχι Κύπριος, φέρεται να το απονέμει στην Κύπρο, καθώς ονομάζει την Αφροδίτη «Κύπριν» και «Παφίαν»: «Α Κύπρις τάν Κύπριν ενί Κνίδω ποτ’ ίδουσα», «Τη Παφίη το κάτοπτρον».

Και ίσως δεν ήταν άσχετη και προς την ιδιαίτερη αυτή γοητεία η αναμφίβολα υπαγορευμένη και από συναισθήματα συγγένειας και αλληλεγγύης προς τους Έλληνες της Κύπρου τολμηρή απόφαση των Αθηναίων το 450 π.Χ. να στείλουν ναυτικές δυνάμεις στην ακριτική Μεγαλόνησο, και μάλιστα υπό τον Κίμωνα, ευπατρίδη Αθηναίο στρατηγό με γνήσιο πανελλήνιο φρόνημα.

Άλλο στοιχείο, καταξιωτικό της Κύπρου στη συνείδηση των άλλων Ελλήνων, δημιουργικό της αίγλης της προς αυτούς, υπήρξε, εικάζω, η ηθική φυσιογνωμία των Κυπρίων Ελλήνων. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι ο Ισοκράτης εξαίρει, στο εγκώμιο του Ευαγόρου, του μεγάλου αυτού πολιτικού της Κύπρου, την ηθική προπάντων αριστεία του. Και είναι χαρακτηριστικό, επίσης, ότι ως οικιστής, θρυλικός, της Σαλαμίνας της Κύπρου φέρεται ο Τεύκρος, εγγονός του ευσεβέστατου μεταξύ των Ελλήνων Διογένους Αιακού.

Η ηθική αυτή ευγένεια των Κυπρίων Ελλήνων, ενδυναμωμένη στα βυζαντινά χρόνια με την άχραντη χριστιανική ηθικότητα, πηγή καρτερίας και παραμυθίας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, καθώς και στις προηγούμενες περιπέτειες και δοκιμασίες, εξηγεί και την ιστορική αντοχή του Ελληνισμού της Κύπρου, στην ακριτική αυτή θέση και αποστολή, πλάι και αντίκρυ σε ξενικές χώρες και σε λαούς ξένους, άλλοτε φίλια γειτονικούς, άλλοτε πιεστικά επίβουλους.
Την εθνική αυτοσυνείδηση των Ελλήνων της Κύπρου και την επίγνωση των άλλων Ελλήνων για τη σύμφυση του Ελληνισμού εθνολογικά, πολιτισμικά, συνειδησιακά με την Κύπρο μαρτυρούν διάτορα πολλά κείμενα ιστορίας είτε λογοτεχνίας και βεβαιώνουν υποβλητικά πολλά μνημεία καλλιτεχνίας. Ας μου επιτραπεί να υπενθυμίσω μόνο μια φράση από τον Λόγο του Ισοκράτους Νικοκλής (35): «Φανήσομαι γαρ ουδένα μεν πώποτ’ αδικήσας, πλείους δε και πολιτών και των άλλων Ελλήνων ευ πεποιηκώς...» Ιδού, λοιπόν, από τον 4ο αιώνα π.Χ. έρχεται η εγκαύχηση του Κύπριου ηγεμόνα για τις ευεργεσίες του προς πολλούς Έλληνες, είτε αυτοί είναι συμπολίτες του, κάτοικοι της Κύπρου, είτε είναι άλλοι Έλληνες των συμπολιτών του κατοίκων της Κύπρου.

Συγκλίνει εξάλλου η επίσης ισοκράτεια έκφραση από το εγκώμιο του Ευαγόρου στον ομώνυμο Λόγο:  «Ούτως ηύξησε την πόλιν (δηλαδή, τη Σαλαμίνα της Κύπρου), ώστε μηδεμιάς των Ελληνίδων απολελείφθαι» (47).

Η εκτίμηση και η εμπιστοσύνη των Ελλήνων της κλασικής εποχής προς τον Ελληνισμό της Κύπρου βρίσκουν πράγματι έκφραση αυθεντική στη συνείδηση του Ισοκράτους, εκπροσώπου της πανελλήνιας ιδέας κατ’ εξοχήν. Και σε άλλους Έλληνες ηγεμόνες απευθύνθηκε ο Ισοκράτης και φιλοτέχνησε το εγκώμιό τους, αλλά τον ιδεώδη τύπο του άριστου πολιτικού ηγέτη περιέγραψε με αναφορά στον Κύπριο Ευαγόρα. Στην Κύπρο διαβλέπει ο Ισοκράτης να έχει πραγματωθεί, ακριβώς με τη δράση του Ευαγόρα, η άριστη από κάθε άποψη διακυβέρνηση. Γράφει γι’ αυτόν (43): «ούτω θεοφιλώς και φιλανθρώπως διώκει την πόλιν ώστε τους εισαφικνουμένους μη μάλλον Ευαγόραν της αρχής ζηλούν ή τους άλλους της υπ’ εκείνου βασιλείας» και ειδικότερα, εκτός από άλλα: (44) «ουδέν μεν συμβούλων δεόμενος, όμως δε τοις φίλοις συμβουλευόμενος... σεμνός ως ου ταις του προσώπου συναγωγαίς, αλλά ταις του βίου κατασκευαίς» α (46) «δημοτικός μεν ων τη του πλήθους θεραπεία, ολιτικός δε τη της πόλεως όλης διοικήσει, στρατηγικός δε τη προς τους κινδύνους εύβουλία, μεγαλόφρων δε τω πάσι τούτοις διαφέρειν». Πραγματικά, ο Κύπριος Ευαγόρας, με το έξοχο αυτό σύνολο ηθικών χαρισμάτων και πολιτικών επιδόσεων, όπως εμφανίζεται από τον Ισοκράτη, μοιάζει σαν να είναι ο ιστορικά υπαρκτός «βασιλικός ανήρ» του Πλάτωνος, στον ίδιο βαθμό προς τον δημοκρατικό ηγεμόνα του Ιταλιωτικού Ελληνισμού, φίλο του Πλάτωνος, Ταραντίνο Αρχύτα.

Και είναι συγκινητική για μας τους σημερινούς Έλληνες η παραλληλία των βλέψεων του Ισοκράτους προς την Κύπρο με τις βλέψεις του Πλάτωνος προς τη μεγαλόνησο της Κεντρικής Μεσογείου, τη Σικελία. Όπως ο Πλάτων αποθέτει ελπίδες στον υιό του πολεμικώτατου Διονυσίου του Πρεσβυτέρου, ηγεμόνα ήδη των Συρακουσών της Σικελίας, Διονύσιο τον Νεώτερο, ότι θα επιδοθεί στη γνήσια φιλοσοφία και με βάση αυτή σε πολιτική δράση άριστη, προς εμπέδωση της ελευθερίας και πραγμάτωση της δικαιοσύνης, παρόμοια ο Ισοκράτης αποθέτει ελπίδες στον υιό τού πολεμικότατου επίσης, αλλά προπάντων χρηστού Ευαγόρα, ηγεμόνα ήδη της Σαλαμίνας της Κύπρου, Νικοκλέα.
Η περιωπή όμως της Κύπρου στην Ιστορία της Ελλάδος υπάρχει πολλαπλά και δεν εξαντλείται με την ανάδειξη μεγάλων προσωπικοτήτων. Ο πολιτισμός της, ο αρχαίος και ο νεότερος, στα ήθη και στα έθιμα του λαού, στους τρόπους του καθημερινού μόχθου, στα γράμματα και στην καλλιτεχνία έχει αναρίθμητους, ονομαστούς και ταπεινούς, σκαπανείς.
Αλλά και στο κεφάλαιο των μεγάλων προσωπικοτήτων η Κύπρος δοξάσθηκε όχι μόνο με τον κορυφαίο πολιτικό αρχηγό, τον Ευαγόρα. Σε χρόνο μικρότερο από αιώνα, ύστερ’ από τη μεγαλουργία του Ευαγόρου, η Κύπρος χορηγεί στην Ελλάδα, και στην ανθρωπότητα, έναν κορυφαίο επίσης φιλόσοφο και ηθικό νομοθέτη, κάπως με ριζική, αυστηρή, διδαχή, και ίσως όχι άσχετη προς την ηθικότητα και την ευσέβεια του λαού της. Εννοώ τον Ζήνωνα τον Κιτιέα.
Ο Ζήνων, αρχηγέτης γεραρός της Στωικής φιλοσοφίας, συναιρεί στη διδασκαλία του πολλές τάσεις της προγενέστερής του ελληνικής φιλοσοφίας, ηρακλείτεια, κυνική, μεγαρική, πλατωνική, τονίζει όμως ό,τι χρειάζονταν ίσως η εποχή του, αναστυλώνει το κύρος της φιλοσοφίας και όσο κανείς τότε άλλος εξυψώνει το γόητρό της.
Η φιλοσοφία ταυτίζεται σχεδόν, στην κοινή γνώμη, προς τη φιλοσοφική στάση ζωής, την προβεβλημένη από τον Ζήνωνα. Όταν λέγεται, ακόμη σήμερα, και λέγεται συχνά, ότι κάποιος άνθρωπος φιλοσοφεί αντίκρυ στη ζωή, εννοείται ή λέγεται ότι ο άνθρωπος αυτός συμπεριφέρεται αντίκρυ στις περιστάσεις του βίου του με στωικότητα, δηλαδή σύμφωνα με τη στάση ζωής, τη διακηρυγμένη ως μόνη ορθή από τον Ζήνωνα τον Κιτιέα, ή και τους επιγόνους του. Η ευρύτατη λοιπόν ανταύγεια της φιλοσοφίας, η πιο αναπεπταμένη κοινωνική απήχηση της, είναι συνυφασμένη με την ειδική διάπλασή της από τον Κύπριο φιλόσοφο. Με τη διδασκαλία του Ζήνωνος η Κύπρος έστειλε μήνυμα τρόπου ζωής στους λαούς της Οικουμένης ή στους εκλεκτούς έστω ανθρώπους της.

Η ένταξη της Κύπρου, στον γεωγραφικό χώρο του Ελληνισμού, ήδη στην αρχαιότητα, υπήρξε ισότιμη προς την ένταξη της Σικελίας σ’ αυτόν, είχε όμως και ακόμη έχει, μεγαλύτερη ανθεκτικότητα σε παντοίες αντιξοότητες, και παρουσιάζει διάρκεια ιστορική ακατάλυτη. Μαρτυρούν έκπαγλα και τραγικά οι περασμένοι αιώνες του βίου γενεών Ελλήνων στη Μεγαλόνησο και όσα διαδραματίσθηκαν στον αιώνα μας επί του εδάφους της. Υπάρχουν αναρίθμητες μαρτυρίες από τα βιώματα και τα έργα του κυπριακού λαού και των Κυπρίων ηρώων, ποιητών, καλλιτεχνών, επιστημόνων. Και αποτελεί ολοζώντανη μαρτυρία η ίδια μελωδική γλώσσα όσων γεννήθηκαν, έζησαν και ζουν από την αρχαιότητα έως σήμερα στη γη της Κύπρου, Έλληνες από γενεά σε γενεά.

Βρίσκονται ακόμη και σε διπλωματικά έγγραφα μαρτυρίες ρητές.
Ας μου επιτραπεί να επικαλεσθώ δύο μόνο διπλωματικά έγγραφα, συνταγμένα και τα δύο από τον Ιωάννη Καποδίστρια, μέγιστον πολιτικόν της Ευρώπης και της Ελλάδος: το ένα της 3ης Οκτωβρίου 1827 προς εκπρόσωπο του Αγγλικού Υπουργείου Εξωτερικών, το άλλο του Οκτωβρίου 1828 προς τους εκπροσώπους των τριών Συμμάχων Δυνάμεων στη Διάσκεψη του Πόρου για τον διακαθορισμό των συνόρων της Ελλάδος. Στο δεύτερο αναγράφεται: «Όσον δε περί των νήσων, και η Ιστορία και τα μνημεία της Αρχαιότητος, όλα εν ενί λόγω επιμαρτυρούσιν, ότι η Ρόδος, Κύπρος και τόσαι άλλαι ακόμη είναι της Ελλάδος διαμελίσματα». Και στο πρώτο αναγράφεται παρόμοια: «Τα όρια της Ελλάδος από τεσσάρων μεν αιώνων διεγράφησαν υπό δικαιωμάτων, τα οποία τότε ο χρόνος ούτε αι πολύμορφοι συμφοραί ούτε η δορυκτησία ουδέποτε ίσχυσαν να παραγράψωσι, διεγράφησαν δε από του 1821 διά του αίματος του χυθέντος εις τα σφαγάς των Κυδώνων, της Κύπρου, της Χίου, της Κρήτης του Μεσολογγίου». Ιδού λοιπόν, σε διπλωματικά έγγραφα, πριν από εκατόν εξήντα χρόνια, παρουσιάζονται ως τίτλοι άφθιτης ελληνικότητας υπέρ της Κύπρου όχι μόνο η από αιώνων Ιστορία της και τα αρχαία μνημεία της, αλλά και το αίμα των σφαγιασθέντων από τους Τούρκους το 1821 τέκνων της.

Δεν τολμώ να συνεχίσω το εγκώμιο της Κύπρου, με αναδρομή στην Ιστορία της και με έξαρση των αρχαίων και σύγχρονων αρετών, όσες εκόσμησαν και ώς σήμερα κοσμούν τον αγνό λαό της, με την ελληνική συνείδησή του και τον οικουμενικό ανθρωπισμό του.
Τολμώ να εκφρασθώ όμως για τον προβληματικό χαρακτήρα των σημερινών πεπρωμένων της, καθώς εξάλλου και των σημερινών πεπρωμένων της άλλη Ελλάδος.

Και η Κύπρος και η άλλη Ελλάς σήμερα βρίσκονται, είτε κινδυνεύουν να βρεθούν, ανάμεσα, όπως ο Οδυσσέας του θρύλου, στη Σκύλλα και στη Χάρυβδη.
Ας μην ομιλήσουμε για τη Σκύλλα, και ας ελπίσομε ότι θα εξημερωθεί από μόνη της και θα παύσει ν’ αποτελεί πηγή άγριου κινδύνου για την Κύπρο και για την άλλη Ελλάδα.
Θα ομιλήσουμε, όμως, για τη Χάρυβδη. Είναι η απορροφητική τεράστια χοάνη πολιτισμού της Ευρώπης και της Αμερικής.