Η επιστημονική έρευνα μέχρι σήμερα δείχνει ότι το κόστος των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής θα είναι ιδιαίτερα υψηλό, εάν δεν μετριαστεί η μεταβολή του κλίματος. Για το λόγο αυτό, η παγκόσμια κοινότητα και η ΕΕ έχουν αναλάβει σειρά δράσεων τόσο για την ενίσχυση της προστασίας των οικονομικών μονάδων όσο και για την υποστήριξη της προσπάθειας μετριασμού της κλιματικής αλλαγής.

Στο πλαίσιο αυτό, οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις αναμένεται να συμβάλουν σημαντικά, τόσο ως θεσμικοί επενδυτές, αναλαμβάνοντας πιο ενεργό ρόλο, όσο και ως πάροχοι ασφαλιστικών καλύψεων έναντι καταστροφών από φυσικά γεγονότα που επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή.

Οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις μπορούν να συμβάλουν στις προσπάθειες για μετριασμό των επιπτώσεων από την κλιματική αλλαγή, ταυτόχρονα όμως υφίστανται και οι ίδιες τις επιπτώσεις από αυτήν.

Ειδικότερα:

Οι κίνδυνοι των ασφαλιστικών επιχειρήσεων από την κλιματική αλλαγή

Οι κίνδυνοι από την κλιματική αλλαγή μπορούν να ταξινομηθούν σε: α) φυσικούς κινδύνους, β) κινδύνους από την προσπάθεια μετάβασης σε ένα οικονομικό περιβάλλον ουδέτερο ως προς τις εκπομπές ρύπων που σχετίζονται με τα αέρια του θερμοκηπίου και γ) κινδύνους αστικής ευθύνης.

Το επιχειρηματικό μοντέλο των ασφαλιστικών επιχειρήσεων έχει εκ φύσεως σημαντικές ιδιαιτερότητες σε σχέση με αυτό των λοιπών επιχειρήσεων, καθώς εδράζεται σε έναν ανεστραμμένο παραγωγικό κύκλο. Σύμφωνα με αυτό, ο ασφαλισμένος καταβάλλει το ασφάλιστρο (συνήθως άμεσα στην έναρξη της ασφάλισης) και σε μεταγενέστερο χρόνο (ενδεχομένως και μετά από πολλά έτη) λαμβάνει την υπεσχημένη παροχή. Το ιδιαίτερο αυτό επιχειρηματικό μοντέλο δημιουργεί ιδιαιτερότητες στη λειτουργία τους, βασικότερες εκ των οποίων είναι ο σχηματισμός προβλέψεων (καλούμενων τεχνικών προβλέψεων) ώστε να είναι σε θέση να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους, οι επενδύσεις σε περιουσιακά στοιχεία, συνήθως με μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα, με σκοπό κατά βάση την κάλυψη, σε ποσό και σε χρόνο, των αναγκαίων πληρωμών τους και, τέλος, η διατήρηση επιπρόσθετων κεφαλαίων φερεγγυότητας, ως περιθώριο για την κάλυψη τυχόν αποκλίσεων στις προβλέψεις τους. Οι κίνδυνοι από την κλιματική αλλαγή επηρεάζουν όλα τα ως άνω στοιχεία του επιχειρηματικού τους μοντέλου, δηλαδή τα ασφάλιστρα που λαμβάνουν, τις τεχνικές προβλέψεις για μελλοντικές πληρωμές αποζημιώσεων, τις επενδύσεις τους και, τέλος, τα αναγκαία κεφάλαιά τους.

Φυσικοί κίνδυνοι

Οι φυσικοί κίνδυνοι που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή ταξινομούνται σε δύο κατηγορίες: οξείς (acute) κίνδυνοι, ή κίνδυνοι εμφάνισης συγκεκριμένων γεγονότων, και χρόνιοι (chronic). Οι οξείς φυσικοί κίνδυνοι σχετίζονται
κυρίως με καταστροφικά γεγονότα, όπως πλημμύρες, πυρκαγιές, καύσωνες. Οι χρόνιοι φυσικοί κίνδυνοι σχετίζονται με μακροχρόνιες μεταβολές του κλίματος, όπως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας ή η αύξηση της συχνότητας, της σφοδρότητας ή και της διάρκειας των έντονων καιρικών φαινομένων όπως είναι οι καταιγίδες, οι περίοδοι ξηρασίας και οι πλημμύρες.

Οι κίνδυνοι αυτοί επηρεάζουν αρνητικά τις ασφαλιστικές επιχειρήσεις με άμεσο τρόπο, εξαιτίας της μείωσης της αξίας των περιουσιακών τους στοιχείων, κυρίως των ακινήτων που διαθέτουν για ιδία χρήση και για επενδυτικούς σκοπούς, και της αύξησης των τεχνικών προβλέψεων λόγω αύξησης των αναμενόμενων ασφαλιστικών αποζημιώσεων. Στις ασφαλίσεις κατά ζημιών οι κίνδυνοι αυτοί αφορούν κυρίως τους κλάδους ασφαλίσεων περιουσίας και τους κλάδους μεταφορών (θαλάσσιων και εναέριων μεταφορών, καθώς και των μεταφερόμενων εμπορευμάτων). Στις ασφαλίσεις ζωής αφορούν κυρίως τους κλάδους ασθένειας και ασφαλίσεων ζωής, κατά βάση ως αποτέλεσμα της πιθανής αύξησης της θνησιμότητας και νοσηρότητας με τις οποίες μπορεί να συνδέονται οι εν λόγω φυσικοί κίνδυνοι.

Οι φυσικοί κίνδυνοι έχουν και έμμεσες επιπτώσεις, οι οποίες σχετίζονται κυρίως με προβλήματα στα δίκτυα διανομής ή στη διασφάλιση των αναγκαίων πόρων (υλικών και ανθρώπινων) για τη λειτουργία των ασφαλιστικών επιχειρήσεων ή ακόμη και με μείωση της ζήτησης για ασφάλιση, που μπορεί να προκύψει ως αποτέλεσμα πολιτικών κινδύνων, μετατοπίσεων πληθυσμών, ασφάλειας τροφίμων κ.λπ.

Οι συνέπειες από τους φυσικούς κινδύνους εντείνονται όχι μόνο από την αύξηση της συχνότητας και σφοδρότητας των φυσικών φαινομένων λόγω της κλιματικής αλλαγής, αλλά και από τη συνεχή αύξηση των προσώπων και περιουσιακών στοιχείων που εκτίθενται σε τέτοιους κινδύνους, καθώς και από την υψηλότερη συσχέτιση των κινδύνων, στο βαθμό που η κλιματική αλλαγή λειτουργεί ως κοινός παράγοντας θεωρητικώς ασυσχέτιστων κινδύνων.

Ωστόσο, οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις διαθέτουν μηχανισμούς αντιμετώπισης των φυσικών κινδύνων. Ο βασικότερος εξ αυτών σχετίζεται με τη φύση της εργασίας τους, η οποία συνίσταται στην ανάληψη διαφορετικών κινδύνων, από διάφορες γεωγραφικές περιοχές, επιτυγχάνοντας έτσι διαφοροποίηση, οπότε περιορίζεται η πιθανότητα να υποστούν μεγάλες ζημίες σε επίπεδο συνολικού χαρτοφυλακίου ασφαλίσεων. Επιπλέον, οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις κάνουν εκτεταμένη χρήση της αντασφάλισης, μεταφέροντας έτσι μέρος ή και το σύνολο του κινδύνου που έχουν αναλάβει.

Ένας δεύτερος μηχανισμός αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής συνδέεται με το επιχειρηματικό μοντέλο λειτουργίας τους. Σύμφωνα με αυτό, η κάλυψη των κινδύνων που αναλαμβάνουν είναι για μικρό χρονικό διάστημα (κατά βάση μικρότερο του έτους), οπότε έχουν τη δυνατότητα να επανεκτιμούν τον κίνδυνο τουλάχιστον ετησίως, λαμβάνοντας υπόψη τα νέα δεδομένα, και να αναπροσαρμόζουν αναλόγως τα ασφάλιστρά τους, χρησιμοποιώντας μαθηματικά υποδείγματα για την ποσοτικοποίηση ή και την πρόβλεψη καταστροφικών κινδύνων.

Τέλος, οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις είναι υποχρεωμένες από το εποπτικό πλαίσιο να διατηρούν, πέραν των τεχνικών προβλέψεων, εποπτικά κεφάλαια ανάλογα των κινδύνων που αναλαμβάνουν, ενώ στο πλαίσιο του Πυλώνα ΙΙ της Φερεγγυότητας ΙΙ εξετάζουν το βαθμό στον οποίο είναι ευάλωτες σε αναδυόμενους κινδύνους, όπως είναι αυτοί της κλιματικής αλλαγής.

Επισημαίνεται ωστόσο ότι, παρά το γεγονός ότι οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν επαρκώς κινδύνους προερχόμενους από φυσικά φαινόμενα, τόσο οι μακροχρόνιες μεταβολές του κλίματος όσο και συγκεκριμένα καιρικά φαινόμενα που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή οδηγούν σε αύξηση του απαιτούμενου ασφαλίστρου για την ανάληψη των αντίστοιχων ασφαλιστικών κινδύνων ή ακόμη και καθιστούν, σε ορισμένες γεωγραφικές περιοχές, την αντίστοιχη ασφάλιση αδύνατη, διευρύνοντας, με τον τρόπο αυτό, το τυχόν υφιστάμενο κενό στην προστασία των πολιτών μιας χώρας.

Κίνδυνοι μετάβασης

Ως κίνδυνοι μετάβασης χαρακτηρίζονται οι κίνδυνοι που αφορούν πιθανές αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις λόγω της μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλότερων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Οι κίνδυνοι αυτοί καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος πιθανών μελλοντικών εξελίξεων, δράσεων και γεγονότων που σχετίζονται είτε με εφαρμογή διαφορετικών δημόσιων πολιτικών είτε με τεχνολογικές εξελίξεις και μεταβολές των επενδυτικών προτιμήσεων και που μπορεί να οδηγήσουν σε μείωση της αξίας περιουσιακών στοιχείων τα οποία κατέχουν οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις ή σε αύξηση του κόστους λειτουργίας τους.

Ειδικότερα όσον αφορά πιθανές δράσεις που σχετίζονται με δημόσιες πολιτικές αξίζει να αναφερθεί η “Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία” (European Green Deal). Η εν λόγω συμφωνία, παρά το θετικό αντίκτυπο που αναμένεται να έχει, αναγνωρίζει ότι “η διαχείριση της μετάβασης θα οδηγήσει σε σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές των επιχειρηματικών μοντέλων, των απαιτήσεων για δεξιότητες και των σχετικών τιμών”, οι οποίες με τη σειρά τους μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τον ασφαλιστικό κλάδο.

Σημαντικό παράγοντα αποτελούν οι πιθανές μεταβολές στις προτιμήσεις των επενδυτών, με στροφή τους σε ασφαλιστικά προϊόντα ή/και επενδύσεις που όχι μόνο επηρεάζονται αρνητικά κατά το ελάχιστο δυνατόν από την κλιματική αλλαγή, αλλά και, κυρίως, υποστηρίζουν θετικά πολιτικές προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή ή μετριασμού της έντασής της.

Περαιτέρω, αυτός ο επιδιωκόμενος μετασχηματισμός της κοινωνίας γενικότερα και της οικονομίας ειδικότερα, ώστε να τεθούν σε μια πιο βιώσιμη πορεία, δεν είναι άνευ κινδύνου. Σημαντικά κόστη αναμένεται να αναδυθούν κατά την εφαρμογή της στρατηγικής αυτής, τα οποία ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά την αξία των ακινήτων που κατέχουν οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις (π.χ. λόγω των αναγκαίων ενεργειακών αναβαθμίσεων που μπορεί να απαιτούνται ώστε τα ακίνητα αυτά να συνεχίζουν να αποδίδουν αξία στους κατόχους τους). Επίσης αρνητικά μπορεί να επηρεαστεί το μέρος του επενδυτικού τους χαρτοφυλακίου που συνίσταται σε μετοχές εταιριών έντασης αερίων του θερμοκηπίου (π.χ. εταιρίες οι οποίες εξειδικεύονται στην εξόρυξη ή παραγωγή ενέργειας από λιγνίτη), είτε λόγω απαξίωσής τους είτε λόγω απαιτούμενων αποεπενδύσεων από αυτές στο πλαίσιο της μετάβασης σε βιώσιμη πορεία (ενδεχομένως με σημαντικές απώλειες).

Εκτός όμως από το ενεργητικό, οι κίνδυνοι μετάβασης μπορούν να επηρεάσουν και την αναπτυξιακή προοπτική των ασφαλιστικών επιχειρήσεων κατά ζημιών, κατά βάση λόγω πιθανής μείωσης των συνολικών ασφαλίστρων που εισπράττουν από ασφαλίσεις κινδύνων από κλάδους της οικονομίας έντασης αερίων του θερμοκηπίου, ιδίως αν οι τυχόν πολιτικές μετάβασης εφαρμοστούν απότομα, χωρίς τον αναγκαίο χρόνο προσαρμογής. Στην περίπτωση αυτή, υπάρχει ο κίνδυνος τα μη μεταβλητά έξοδα των ασφαλιστικών επιχειρήσεων κατά ζημιών που εστιάζονται σε ασφαλίσεις βιομηχανικών κινδύνων να πρέπει να καλύπτονται από ένα συνεχώς συρρικνούμενο ποσό ασφαλίστρων.

Κίνδυνοι αστικής ευθύνης

Οι κίνδυνοι αυτοί σχετίζονται κυρίως με πιθανές αυξημένες αξιώσεις αποζημίωσης κατά των ασφαλιστικών επιχειρήσεων βάσει ασφαλιστηρίων γενικής αστικής ευθύνης. Οι ασφαλίσεις που συνδέονται περισσότερο με αυτού του είδους τους κινδύνους αφορούν ευθύνη στελεχών (directors & officers) ή επαγγελματική αστική ευθύνη (professional indemnity). Σ’ αυτές τις περιπτώσεις και σε σχέση με την κλιματική αλλαγή, μπορεί να γεννηθεί ευθύνη των ασφαλισμένων (μελών των διοικητικών συμβουλίων, στελεχών ή επαγγελματιών) από τυχόν αποτυχία τους να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα ώστε η επιχείρησή τους ή η επαγγελματική τους δραστηριότητα να συμβάλει στην προσπάθεια προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή ή μετριασμού των επιπτώσεών της ή από τυχόν μη συμμόρφωση με τις νέες νομοθετικές ή κανονιστικές ρυθμίσεις που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Για τον  οριστικό και πλήρη διακανονισμό των συναφών αξιώσεων απαιτείται πολύς χρόνος, με αποτέλεσμα να καθίστανται περισσότερο δυσχερείς οι αναλογιστικοί υπολογισμοί για την εκτίμηση του τελικού τους ύψους.

Σε αντίστοιχους κινδύνους αστικής ευθύνης εκτίθενται και τα ίδια τα στελέχη των ασφαλιστικών επιχειρήσεων, έναντι των ασφαλισμένων και των μετόχων τους, για τυχόν αποτυχία τους να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα προσαρμογής ή μετριασμού στην επιχείρησή τους ή να διασφαλίσουν τη συμμόρφωση με τις συναφείς νομοθετικές ή κανονιστικές ρυθμίσεις.

Ο ρόλος των ασφαλιστικών επιχειρήσεων για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή ή το μετριασμό των επιπτώσεών της

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη αρχίσει εδώ και αρκετά χρόνια να εκσυγχρονίζει και να μετασχηματίζει την οικονομία, αποσκοπώντας στην “κλιματική ουδετερότητα”, όπου οι καθαρές εκπομπές θα είναι μηδενικές. Ενδεικτικό είναι ότι μεταξύ 1990 και 2018 οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου μειώθηκαν κατά 23%, ενώ στο ίδιο διάστημα η οικονομία μεγεθύνθηκε σωρευτικά κατά 61%. Ωστόσο, καθώς με τις τρέχουσες πολιτικές οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου εκτιμάται ότι θα μειωθούν μόνο κατά 60% έως το 2050, εξετάζονται συγκεκριμένες προτάσεις για την αύξηση του στόχου της ΕΕ για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, έως το 2030, τουλάχιστον στο 50-55% σε σύγκριση με το 1990. Στο πλαίσιο αυτό των νέων πολιτικών, οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο.

Αυτό μπορεί να γίνει με τον κατάλληλο ανασχεδιασμό του τρόπου διαχείρισης του ενεργητικού τους και την ενίσχυση της διαφάνειας προς τους πελάτες τους, με το να αποκτήσουν επίγνωση ότι τα κεφάλαια που διαχειρίζονται δεν είναι δικά τους, αλλά των ασφαλισμένων τους, και τέλος με τον ανασχεδιασμό των πολιτικών τους για την ανάληψη και διαχείριση των ασφαλιστικών κινδύνων.

Αναφορικά με τον τρόπο διαχείρισης του ενεργητικού τους, οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις, ως θεσμικοί επενδυτές, καλούνται, στο πλαίσιο της διαδικασίας δέουσας επιμέλειας την οποία οφείλουν να εφαρμόζουν για περιβαλλοντικά θέματα, να διαδραματίζουν έναν περισσότερο καθοδηγητικό ρόλο προς τις επιχειρήσεις στις οποίες επενδύουν, σε σχέση με τις δραστηριότητες των τελευταίων που έχουν πιθανό αντίκτυπο στην κλιματική αλλαγή. (Επισημαίνεται ότι η διαδικασία δέουσας επιμέλειας (due diligence) στο πλαίσιο περιβαλλοντικών θεμάτων διαφέρει από τη συνήθη διαδικασία δέουσας επιμέλειας στο πλαίσιο επενδυτικών αποφάσεων. Η πρώτη έχει στόχο την αναγνώριση, την αποτροπή, το μετριασμό και την αντιμετώπιση πραγματικών και πιθανών αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον από επιχειρηματικές πρακτικές, ενώ η δεύτερη συνίσταται κυρίως στην αξιολόγηση των κινδύνων και των υποχρεώσεων που μπορεί να προκύψουν από μια επένδυση που προγραμματίζεται να αναληφθεί.) Αν και ο βαθμός της καθοδήγησης εξαρτάται από το ύψος αλλά και το είδος της επένδυσης που πραγματοποιούν (π.χ. μετοχικό κεφάλαιο με σχέση μητρικής/θυγατρικής, μειοψηφικό μετοχικό κεφάλαιο, κατοχή ομολόγων κ.λπ.), κατ’ αρχάς είναι σημαντικό οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις να παρακολουθούν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των εταιριών στις οποίες επενδύουν. Αυτό μπορεί να γίνει ενδεικτικά μέσω της συστηματικής παρακολούθησης των δημοσιοποιούμενων στοιχείων ή μέσω συμμετοχής τους στις γενικές συνελεύσεις κ.λπ. Περαιτέρω, είναι αναγκαίο οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις να κλιμακώνουν τις ενέργειές τους, εφόσον είναι αναγκαίο, και να αξιολογούν την ανάγκη τυχόν αποεπένδυσης. Στο πλαίσιο αυτό, σημαντικό είναι να δημοσιοποιούν, κατά το δυνατόν, τα αποτελέσματα από τη διαδικασία αυτή, ώστε να ενισχύεται η αποτελεσματική πληροφόρηση των αγορών.

Σε σχέση με τη διαμόρφωση της επενδυτικής τους πολιτικής, είναι απαραίτητο οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις να ενεργούν πράγματι ως διαχειριστές περιουσιακών στοιχείων τα οποία τους έχουν εμπιστευθεί οι ασφαλισμένοι. Αυτό καθίσταται ουσιώδες ειδικότερα στα ασφαλιστικά προγράμματα, όπως τα επενδυτικά προϊόντα βασιζόμενα στην ασφάλιση, οι κάτοχοι των οποίων αναμένουν από την ασφαλιστική επιχείρηση την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων. Οι στόχοι αυτοί, εκτός από επενδυτικοί, όπως η επίτευξη συγκεκριμένων αποδόσεων για ορισμένο επίπεδο κινδύνου, μπορεί να είναι και περιβαλλοντικοί. Στο πλαίσιο αυτό, οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις έχουν καθήκον να ζητούν πληροφορίες για τις περιβαλλοντικές προτιμήσεις και τους στόχους των πελατών τους και να μεριμνούν ώστε να επενδύουν τα ασφάλιστρά τους σύμφωνα με τους στόχους αυτούς.

Τέλος, αναφορικά με τη διαχείριση κινδύνων, είναι σημαντικό οι ασφαλιστικές να αναπτύξουν μια διαφορετική οπτική όπου ο κίνδυνος θα κατανοείται με διττό τρόπο: τόσο ως κίνδυνος αρνητικών επιπτώσεων στην ίδια την επιχείρηση (από  φυσικούς κινδύνους, κινδύνους μετάβασης ή αστικής ευθύνης) όσο και ως κίνδυνος αρνητικών επιπτώσεων στο κλίμα. Σύμφωνα με αυτή τη νέα οπτική, οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις καλούνται, όσον αφορά την ανάληψη των κινδύνων, να εντάξουν περιβαλλοντικούς παράγοντες κατά την αξιολόγηση ενός κινδύνου πριν τον αναλάβουν, καθώς επίσης και να εντάξουν στη διαχείριση των κινδύνων τους τη συστηματική αναγνώριση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προκαλούνται από επιχειρηματικές πρακτικές των αντισυμβαλλομένων τους, με σκοπό να τους επηρεάσουν θετικά ώστε να ενισχύσουν τη δυνατότητα αποτροπής ή περιορισμού τυχόν δυσμενών επιπτώσεων από την κλιματική αλλαγή.

Από την Έκθεση του Διοικητή της ΤτΕ για το έτος 2019 (δείτε εδώ).