Η γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού παρουσιάζει καταπληκτική πρόοδο κατά τα πρώτα 4-5 χρόνια ζωής και κυρίως κατά τη νηπιακή ηλικία. Τα νήπια από το 4ο έτος χρησιμοποιούν απλές προτάσεις κατά το πρότυπο των ενηλίκων. Όταν ξεκινά η φοίτηση στο δημοτικό η άρθρωση των περισσότερων παιδιών είναι κανονική και το λεξιλόγιό τους ξεπερνά τις 2.500 λέξεις, ενώ κατανοούν 6.000 λέξεις.
Κατά τη σχολική ηλικία υπάρχει μεγάλη αύξηση του λεξιλογίου, καθώς και βελτίωση στο εννοιολογικό περιεχόμενο των λέξεων και στον τομέα της σύνταξης και της μορφολογίας. Σημαντικό στοιχείο είναι η χρήση της γλώσσας, σε ψυχοκοινωνικές δραστηριότητες, όπως στη μάθηση, στην απομνημόνευση και στην επικοινωνία. Σημαντικό επίσης επίτευγμα είναι η κατάκτηση των δεξιοτήτων της γραφής και της ανάγνωσης.

Ο λόγος του παιδιού σταδιακά από εγωκεντρικός γίνεται κοινωνικοποιημένος και το ίδιο το παιδί πλέον συνειδητοποιεί τον τεράστιο ρόλο που διαδραματίζει η γλώσσα τόσο στη σχολική του πρόοδο όσο και στην αποδοχή του από την ομάδα των συνομηλίκων. Η γλωσσική ανάπτυξη και εξέλιξη είναι αποτέλεσμα βιογενετικών και κοινωνικοπολιτικών παραγόντων. Υπάρχουν τεράστιες ατομικές διαφορές στις γλωσσικές ικανότητες που σχετίζονται με ατομικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Επίσης υπάρχει μεγάλος αριθμός παιδιών που παρουσιάζει διαταραχές του λόγου, γλωσσικές δυσλειτουργίες ή γλωσσικά προβλήματα τα οποία οδηγούν συχνά σε μαθησιακές δυσκολίες γιατί παρεμποδίζουν τη μάθηση η οποία κατακτάται κυρίως μέσω της γλώσσας. Κάποιες από τις μορφές διαταραχών του προφορικού λόγου είναι η αλαλία, ο ψευδισμός, ο τραυλισμός, η δυσλαλία, ο βατταρισμός, ο αναγραμματισμός, ενώ μείζον πρόβλημα στην κατανόηση και παραγωγή του γραπτού λόγου είναι η δυσλεξία. Τα αίτια των διαταραχών μπορεί να είναι οργανικά ή ψυχολογικά.

Ιδιαίτερη σημασία για την πρόληψη και αντιμετώπιση των διαταραχών του λόγου του παιδιού έχει η στάση των ενηλίκων-γονέων και δασκάλων. Οι επίμονες παρεμβάσεις για διόρθωση των πρώιμων γλωσσικών σφαλμάτων είναι δυνατόν αντί να μειώσουν το πρόβλημα να το δυσχεράνουν. Χρειάζεται λεπτός χειρισμός και διακριτική τακτική παρέμβασης στα παιδιά που τις περισσότερες φορές αντιλαμβάνονται τη δυσκολία τους και δεν ξέρουν πώς να τη χειριστούν. Ιδιαίτερη σημασία έχει η διατήρηση τόσο στο οικογενειακό όσο και στο σχολικό περιβάλλον μιας ζεστής ατμόσφαιρας όπου το παιδί θα είναι αποδεκτό όπως είναι και θα ενισχύεται η αυτοπεποίθησή του. Θα πρέπει το περιβάλλον να του παρέχει εμπειρίες καθώς η εκπαίδευση σε σημαντικές δεξιότητες όπως στην ακρόαση, στη μνήμη. Για την επίτευξη αυτού του στόχου προτείνονται παιχνίδια λέξεων, αφηγήσεις ιστοριών, ανάγνωση βιβλίων και χρήση σύγχρονων μέσων.

Είναι σημαντικό να παίζει το παιδί με εκπαιδευτικά παιχνίδια που βοηθούν την ανάπτυξη του λόγου αλλά και να συμμετέχει σε ομαδικά παιχνίδια που του δίνουν την ευκαιρία να αλληλεπιδρά και να επικοινωνεί με τους συνομηλίκους του. Επίσης, θα πρέπει να έχει την ευκαιρία να εκφράσει τη γνώμη του, να επικοινωνεί με τα πρόσωπα και να επεξεργάζεται την ομιλία του ακόμη και τα λάθη με ιδιαίτερα διακριτικό τρόπο. Οι απαιτήσεις θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένες στις δυνατότητες και στις ιδιαιτερότητές του και να μην οδηγούν σε αισθήματα ανικανότητας και μειονεξίας. Στο σχολείο ιδιαίτερα θα πρέπει να γίνεται η διδασκαλία με τρόπο ευχάριστο, με ποικίλα μέσα και να δίνεται έμφαση στην επικοινωνιακή διάσταση της γλώσσας. Το θεατρικό παιχνίδι, τα παιχνίδια ρόλων, οι δραματοποιήσεις, η μουσικορυθμική αγωγή δίνουν σημαντικές ευκαιρίες έκφρασης και ανάπτυξης του λόγου. Οι εκπαιδευτικοί έχουν υποχρέωση να σέβονται αυτήν την ιδιαιτερότητα του παιδιού και να μεταδίδουν το σεβασμό και την αποδοχή γι’ αυτό σε όλα τα μέλη της ομάδας. Με διακριτικό τρόπο να βοηθούν το παιδί όταν κρίνουν ότι είναι ανάγκη ή όταν το ζητήσει το ίδιο.

Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει όταν υπάρχει προβληματισμός είτε από την οικογένεια είτε από τους δασκάλους σε σχέση με το λόγο και τη γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού-να αναζητά η οικογένεια τη γνώμη του ειδικού (ή των ειδικών, γιατί πολλές φορές είναι απαραίτητη η αξιολόγηση του μαθητή από διεπιστημονική ομάδα). Όλες οι επιστήμες που ασχολούνται με τα παθολογικά φαινόμενα της γλώσσας συγκλίνουν στη διαπίστωση της αναγκαιότητας για πρώιμη διάγνωση, έγκαιρη παρέμβαση και θεραπευτική προσέγγιση.

*Βίκυ Παυλάτου, Ψυχολόγος, εκπαιδευτικός, υπεύθυνη Αγωγής υγείας Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης