Επειδή αύριο είναι μεγάλη ημέρα για τα Τζουμέρκα
Το μοναστήρι της Αγίας Κυριακής βρίσκεται στους πρόποδες των Ανατολικών Τζουμέρκων, κτισμένο σε μια πλαγιά, κάτω από το επιβλητικό «στεφάνι της Αγίας» και δίπλα στα νερά του Αχελώου ή Άσπρου, όπως τον λένε οι ντόπιοι.
«Πέρα από την παράδοση και την απήχηση της ευρύτερης ακτινοβολίας του, πρέπει να έχει την αρχή του πολύ βαθύτερα από το 1453, χρονιά που έγινε η άλωση της Πόλης. Αυτό προκύπτει από επιστημονική έρευνα και μελέτη που έγινε σε αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής. Το ιστορικό μοναστήρι της Αγίας Κυριακής είναι ο συνδετικός κρίκος με το μακρινό παρελθόν του χωριού της Νεράιδας, χωρίς βέβαια αυτό καθαυτό να αποτελεί και ιστορικό μνημείο, εφόσον το παλιό μοναστήρι είχε καταστραφεί από κατολίσθηση. Ιστορικό μνημείο αποτελεί, οπωσδήποτε, το παλιό υδραγωγείο του μοναστηριού με πήλινες σωληνώσεις, τμήματα των οποίων βρέθηκαν σε ανασκαφή και που η κατασκευή τους ανάγεται πριν από το 1500 μ.Χ.» (Γρεβενοσέλι)
Αργότερα το μοναστήρι ή «μαναστήρι», όπως συνήθιζαν να το αποκαλούν οι ντόπιοι, είχε στα χρόνια της αίγλης του πολλούς καλόγερους, οι οποίοι παράλληλα καλλιεργούσαν και τη γη με στάρια. Είχε επίσης, πολλά μελίσσια και κοπάδια με γίδια, μόνο οι σιούτες γίδες έφταναν τη χιλιάδα, όπως μολογάν οι παλιοί. Οι πιστοί και οι διαβάτες που περνούσαν από το μοναστήρι και νύχτωναν εκεί, είχαν να φάνε ένα πιάτο φαγητό και στέγη για να ξημερώσουν.
Στην κατοχή, στις 31 Οκτωβρίου του 1943, οι Γερμανοί πέρασαν από τη Νεράιδα αφήνοντας και εκεί τα σημάδια της κτηνωδίας τους. Αφού κατέκαψαν το μισό χωριό και σκότωσαν έξι νοματαίους, κατευθύνθηκαν προς την Αγία Κυριακή. Στο εσωτερικό του ναού έκαψαν ζωντανούς 13 αντάρτες της εθνικής αντίστασης που ήταν τραυματίες και νοσηλεύονταν στο χώρο αυτό, καίγοντας συγχρόνως και το μοναστήρι.
Ο μεγάλος σεισμός που έγινε στα Τζουμέρκα το ’67, προξένησε ζημιές στο μοναστήρι. Τέσσερα χρόνια μετά, το 1971, πάνω στα θεμέλια της παλιάς εκκλησίας κτίστηκε νέος Ναός. Στην ανέγερσή του συνέβαλαν σημαντικά με την οικονομική τους ενίσχυση πολλοί χωριανοί, κάτοικοι των γύρω χωριών και της ευρύτερης περιοχής, πολλοί πιστοί, καθώς και πολλοί Πετανίτες. Οι τελευταίοι προσέρχονται από πολύ παλιά ανελλιπώς κάθε χρόνο στη γιορτή της Αγίας, η μνήμη της οποίας γιορτάζεται στις 7 Ιουλίου. Και πολλοί από αυτούς, εκείνα τα χρόνια που δεν υπήρχε συγκοινωνία, είχαν τάμα να πηγαίνουν ξυπόλυτοι μέσα σε δύσβατα μονοπάτια, περπατώντας ώρες ολόκληρες για να προσκυνήσουν στη χάρη της.
Οι Πετανίτες τιμούν την Αγία, γιατί κατά καιρούς τούς έχει βοηθήσει, όπως μολογάν πολλοί. Αλλά πέραν τούτου λένε πως, παλαιά, πολύ παλαιά στο Πέτα έπεσε λοιμός, καταποντισμός και τότε οι Πετανίτες ήρθαν στο μοναστήρι και «ξεθρόνιασαν» την Αγία, μεταφέρνοντας την εικόνα στο Πέτα κάνοντάς την περιφορά. Έτσι επανήλθε και πάλι η γαλήνη στο χωριό. Και από τότε οι Πετανίτες τιμούν την Αγία, κάθε χρόνο στη χάρη της.
Μεταπολεμικά, αν και η Αγία Κυριακή ξέμεινε από καλογέρους, συνηθίζουν ακόμα να το λένε «μοναστήρι της Αγίας Κυριακής». Σήμερα είναι παρεκκλήσι του ενοριακού Ναού της Νεράιδας, όπου κάθε εποχή του χρόνου γίνονται λειτουργίες, βαφτίσεις και σπάνια, κανένας γάμος.
Κάθε χρόνο, παραμονή της γιορτής, το «μοναστήρι» προσελκύει πολλούς πιστούς, οι οποίοι καταφτάνουν εκεί από κάθε περιοχή για να προσκυνήσουν και να ανάψουν ένα κερί στη χάρη της.
Παλαιότερα γινόταν και πανηγύρι, το οποίο καταργήθηκε εδώ και αρκετά χρόνια. Έρχονταν εκείνα τα χρόνια οι λαϊκοί οργανοπαίχτες την παραμονή, κάποιες φορές και προπαραμονή, έστηναν τα όργανα κάτω από το δέντρο που ήταν στο κέντρο της πλατείας και εκεί έπαιζαν όλη τη νύχτα μέχρι που θα σήμαινε η καμπάνα για τον πρωινό όρθρο.
Αν και παρεκκλήσι της Νεράιδας των Τζουμέρκων, το πανηγύρι της Αγίας Κυριακής, που γινόταν τότε, είχε κατά κάποιο τρόπο μια αυτονομία και έναν λαϊκό χαρακτήρα με την ευρύτερη έννοια, γιατί συγκέντρωνε πολύ κόσμο από πολλά χωριά της περιοχής του Ασπροποτάμου και της κεντρικής Πίνδου. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι πρωταρχικός σκοπός του κόσμου που συμμετείχε ήταν να έρθει πρώτα να προσκυνήσει, και έτσι αναγκαστικά καθόταν και στο πανηγύρι.
Η Αγία Κυριακή, σύμφωνα με μαρτυρίες κάποιων πιστών που τη λατρεύουν και την αποκαλούν «Κοκκινοφορεμένη Μαυρομάτα», έχει βοηθήσει πολύ κόσμο με τα θαύματά της, γι’ αυτό θεωρείται η προστάτιδα των ορεινών, αλλά και η Αγία των φτωχών και των κατατρεγμένων.
Από το βιβλίο του Σπύρου Νεραϊδιώτη – «ΕΝ ΧΟΡΩ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΟΙΣ-επί των ορέων ωραιότης)
