Την 2η Δεκεμβρίου, Παγκόσμια Ημέρα για την Κατάργηση της Δουλείας, κοιτάζουμε συχνά παρόμοιες φωτογραφίες σαν να ανήκουν σε μια μακρινή εποχή. Η εικόνα εργατών σε βαμβακοχώραφα στις ΗΠΑ μοιάζει με ιστορικό τεκμήριο ενός συστήματος που έχει παρέλθει. Όμως η πραγματικότητα είναι λιγότερο καθησυχαστική: η εκμετάλλευση δεν εξαφανίστηκε∙ απλώς μετακινήθηκε μακριά από το δημόσιο βλέμμα.

Σήμερα δεν έχουμε αλυσίδες και φυτείες, αλλά έχουμε εργασιακές συνθήκες όπου η ελευθερία κινήσεων, ο χρόνος και η επιλογή του εργαζομένου βρίσκονται ουσιαστικά υπό ξένο έλεγχο. Η σύγχρονη δουλεία δεν χρειάζεται θεαματική καταστολή. Αρκεί η εξάρτηση: χρέη, έλλειψη εγγράφων, φόβος απέλασης, πλήρης οικονομική ευαλωτότητα. Αρκεί μια κοινωνία που συνηθίζει να μην βλέπει τι συμβαίνει δίπλα της.

Σε τομείς όπως η γεωργία, η οικιακή εργασία, οι υπεργολαβίες μεγάλων έργων και οι υπηρεσίες, η αδήλωτη και εξαρτημένη εργασία λειτουργεί συχνά ως σιωπηρή προϋπόθεση χαμηλού κόστους. Δεν πρόκειται για περιθωριακές εξαιρέσεις αλλά για πρακτικές που διατηρούνται ακριβώς λόγω της αορατότητάς τους.

Η Ελλάδα δεν βρίσκεται εκτός εικόνας. Υποθέσεις όπως της Μανωλάδας αποκάλυψαν ό,τι συνήθως μένει κρυμμένο: εργάτες που εξαρτώνται πλήρως από τον εργοδότη τους, γυναίκες εγκλωβισμένες σε κυκλώματα trafficking, άνθρωποι που δουλεύουν χωρίς δυνατότητα αποχώρησης ή διεκδίκησης. Τα περιστατικά αυτά δεν χαρακτηρίζουν μια «μαύρη τρύπα» του συστήματος — αντίθετα, δείχνουν τις ρωγμές μιας κανονικότητας που συνεχίζει να παράγει ευαλωτότητα.

Η σημερινή ημέρα δεν είναι μια επετειακή τυπικότητα. Είναι υπενθύμιση ότι η κατάργηση της δουλείας υπήρξε ιστορική νίκη, αλλά η τελική εξάλειψή της παραμένει ανοιχτή υπόθεση. Αν θέλουμε να μιλήσουμε σοβαρά για δικαιώματα και ελευθερία, χρειάζεται επιμονή σε ελέγχους, προστασία θυμάτων, διαφάνεια στις αλυσίδες παραγωγής και πολιτική βούληση.

Το παρελθόν δεν επιστρέφει ως αντιγραφή. Επιστρέφει ως υπόμνηση ότι οι μορφές εκμετάλλευσης προσαρμόζονται πιο γρήγορα απ’ όσο προσαρμόζεται η προσοχή μας.

Εργάτες σε βαμβακοχώραφο στις ΗΠΑ, αρχές 20ού αιώνα. Στην Παγκόσμια Ημέρα για την Κατάργηση της Δουλείας, η υπενθύμιση ότι οι μορφές εκμετάλλευσης μπορεί να αλλάζουν, όχι όμως και η ουσία τους.