Γράφει η Μεταξούλα Μανικάρου
Η ευχή προς την Υπεραγία Θεοτόκο
Εξέχουσα θέση στην ακολουθία των στάσεων των Χαιρετισμών, αλλά και κατά την Ανάγνωση του Μεγάλου ή Μικρού Απόδειπνου, κατέχει η ευχή προς την Υπεραγία Θεοτόκο, η οποία εκφωνείται, εμμελώς και σε νηπτική κατάνυξη, είτε από τους ιεροψάλτες είτε, κατά την εκκλησιαστική λαϊκή παράδοση, από ανύπανδρη γυναίκα μπροστά στην ιερή εικόνα της Παναγίας στον σολέα (= πλατύς αναβαθμός κατά μήκος του ιερού, ο χώρος ανάμεσα στο τέμπλο και στον άμβωνα) και μπροστά από το Ιερό Βήμα του Ναού. Η ευχή αυτή, η οποία ξεκινάει με την εξής προσφώνηση προς την Παναγία «Άσπιλε, αμόλυντε, άφθορε, άχραντε, αγνή Παρθένε, θεόνυμφε Δέσποινα» γράφτηκε, κατά τον 11ο αιώνα, από τον λόγιο, ιερομόναχο και όσιο Παύλο, κτήτορα της Ιεράς Μονής της Υπεραγίας Θεοτόκου της Ευεργέτιδος στην Κωνσταντινούπολη, και συντάκτη μιας συλλογής έργων μοναχών, θεολόγων και ασκητικών συγγραφέων, με τίτλο «Ο Ευεργετινός».
Τα απαράμιλλα κοσμητικά επίθετα
Η γλαφυρή και ιδιαιτέρα παραστατική σε εκφράσεις ευχή προς την Υπεραγία Θεοτόκο κατακοσμεί το πρόσωπο της Θεομήτορος με μια αλυσίδα συνωνύμων λέξεων. Από την πρώτη κιόλας πρόταση παρουσιάζει έξοχη ποίηση και ρυθμό, ενώ η θεολογία της είναι υψηλοτάτη.
Άσπιλε: Η ευχή ξεκινάει με το επίθετο «άσπιλε». Η λέξη προέρχεται από το α στερητικό + σπίλος = κηλίς/κηλίδα (μικρό σημάδι με διαφορετικό, συνήθως σκουρότερο, χρώμα, λεκές). Σημαίνει ακηλίδωτος, καθαρός, που δεν έχει την κηλίδα μιας ανήθικης πράξης, άμεμπτος, αγνός. Η ευχή εννοεί φυσικά την καθαρότητα από την αμαρτία, την αναμαρτησία υπό την σχετική έννοια, δηλαδή σε μέγιστο ανθρωπίνως βαθμό.
Αμόλυντε: Ακολουθεί το επίθετο «αμόλυντε» (α στερητικό + μόλυνση/μολύνω) που δηλώνει ότι δεν έχει μολυνθεί. Έχουμε, δηλαδή, τη συνέχεια της ασθένειας της αμαρτίας, πρώτα σπίλος και η συνέχεια είναι η μόλυνση.
Άφθορε: Το τρίτο επίθετο «άφθορε» (α στερητικό + φθορά/φθείρω), σημαίνει ότι δεν έχει φθαρεί ή διαφθαρεί, χωρίς, δηλαδή φθορά του νου από κακούς λογισμούς.
Άχραντε: Έπεται το τέταρτο επίθετο «άχραντε» (α στερητικό + χραίνω = 1. Αγγίζω απαλά, 2. λερώνω, μιαίνω, μολύνω, ιδίως, λέγεται για ηθική μόλυνση). Παράβαλε τη λέξη άχραντα μυστήρια, δηλαδή η θεία κοινωνία, η θεία μετάληψη. Εδώ, η λέξη φανερώνει την χωρίς φθορά από πονηρούς λόγους.
Αγνή: Το πέμπτο συνοδευτικό επίθετο «αγνός» ετυμολογείται από μια ινδοευρωπαική ρίζα *yag- (= τιμώ, ευλαβούμαι), από όπου προέρχεται και η λέξη «άγιος» και αποδεικνύει την απουσία αμαρτωλών πράξεων.
Παρθένε: Τα πέντε προηγούμενα επίθετα δίνουν ένα χαρακτηριστικό, μια ιδιότητα ή μια ποιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζουν, δηλαδή στην Παναγία, η οποία είναι σωματικά και ψυχικά παρθένος.
Θεόνυμφε: Το έκτο και τελευταίο επίθετο «θεόνυμφος» (θεός + -νυμφος < νύμφη) ή «θεονύμφευτος» αποκαλύπτει ότι η Θεοτόκος είναι νύμφη του Θεού, αυτή που νυμφεύθηκε τον Θεό, που είναι αφιερωμένη στον Θεό. Ο Θεός αποκαλύπτεται στην Αγία Γραφή σαν Νυμφίος, που ζητά από την νύμφη (δηλ. τον λαό του) πιστότητα και αποκλειστικότητα. Η Θεοτόκος, ως αειπάρθενος, κατακύρωσε την πλήρη αφιέρωσή της στον Θεό και πραγματοποίησε στον ύψιστο βαθμό τον σκοπό της ορατής και αόρατης δημιουργίας, που είναι η θέωση, οπότε έρχεται ο Νυμφίος και κάνει μονή σε αυτήν.
Η ευχή προς την Υπεραγία Θεοτόκο
Η ευχή προς την Υπεραγία Θεοτόκο αποτελείται από πέντε μέρη. Το πρώτο αναφέρεται στην Υπεραγία Θεοτόκο με έξι θαυμάσια προσωνύμια που τονίζουν τις εξαιρετικές της ιδιότητες. Το δεύτερο μέρος περιέχει την επίγνωση της αμαρτωλότητος του προσευχομένου πιστού από αισχρούς λογισμούς, λόγους και πράξεις, ως μια στάση αυτογνωσίας, με σκοπό τον καταρτισμό και την πρόοδο στην πνευματική ζωή. Το τρίτο αναφέρει τη δέηση του πιστού, ο οποίος με κατάνυξη απευθύνεται στην Παναγία να δεχτεί την προσευχή του και, επειδή έχει μητρικό θάρρος, να παρακαλέσει τον Υιό της να δείξει «σπλάγχνα οικτιρμών», ώστε, με τη χάρη Του, να οδηγηθεί στη μετάνοια. Το τέταρτο μέρος γράφει για τις καταστάσεις του ανθρωπίνου βίου και ο προσευχόμενος πιστός ζητά από την Θεοτόκο να τον στηρίξει κατά τον πνευματικό του αγώνα για την κατάκτηση της σωτηρίας, αλλά και στην ύστατη ώρα της κρίσεως με τη μεσιτεία της να τον αναδείξει κληρονόμο της ανέκφραστης δόξας του Υιού και Θεού όλων μας. Τέλος, το πέμπτο μέρος κατακλείει την Ευχή με θερμή ικεσία για μεσιτεία της Παναγίας προς τον Χριστόν, τον Μονογενή Υιόν της.
Καταληκτικές σκέψεις
Η Ευχή προς την Υπεραγία Θεοτόκο είναι ένας απέραντος πλούτος γραμματικών τύπων και σχηματισμών, μια λεξιλογική πλαστικότητα, μια σύνθεση επιθέτων με λεπτές σημασιολογικές αποχρώσεις. Ένα αριστούργημα που δύσκολα μεταφράζεται, καθόσον μέσα στις δαιδαλώδεις περιφράσεις και αποδόσεις χάνονται η Ποίηση και το Θεολογικό βάθος.
Μια ευχή ρεαλιστική, υπέροχη, συγκλονιστική που κρύβει θεμελιώδεις αλήθειες της πίστεώς μας. Θερμαίνει την ψυχή, δίνει παρηγοριά και αποτελεί εστία δυνάμεως για τον πνευματικό αγώνα του κάθε ανθρώπου. Τι πιο ήρεμο, γαλήνιο και ανακουφιστικό η ευχή αυτή κατά το Μικρό ή Μεγάλο Απόδειπνο αλλά και ως παννύχιος δοξολογία των Θεομητορικών Χαιρετισμών;
Την ευχή προς την Υπεραγία Θεοτόκο, όλο το πρωτότυπο κείμενο και τη μετάφραση, μπορείτε να βρείτε εδώ
Ποιά είναι η Μεταξούλα Μανικάρου
Η Μεταξούλα Μανικάρου είναι φιλόλογος, συγγραφέας, Διδάκτωρ «Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» και Μεταδιδάκτωρ «Παιδικής Λογοτεχνίας». Διδάσκει στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. εδώ
