Γράφει η Μεταξούλα Μανικάρου

Κάποιες πρώτες σκέψεις…

• Θα μπορούσατε ποτέ να σκεφτείτε ότι ένα και μόνο κομμάτι χαρτί μπορεί να αλλάξει όλη σας τη ζωή;
• Γίνεται ένα κομμάτι χαρτί να ξεδιπλώσει τις σκέψεις σας, τα συναισθήματά σας και να σας κάνει να αλλάξετε φιλοσοφία;
• Βρήκατε ποτέ μέσα από το χαρτί τον δικό σας τρόπο έκφρασης, οτιδήποτε είναι δυνατόν να φανταστείτε;
• Ζήσατε μήπως το μοναδικό συναίσθημα να βλέπετε ένα κομμάτι χαρτί να «μεταμορφώνεται»;
• Ταξιδέψατε με ένα κομμάτι χαρτί στον μαγικό κόσμο των σχημάτων και των χρωμάτων και επισκεφτήκατε έναν τρισδιάστατο κόσμο;
• Νιώσατε το υπέροχο συναίσθημα να δίνετε ζωή σε ένα μονοδιάστατο αντικείμενο, σε ένα χαρτί και να το κάνετε τρισδιάστατο, μέσα από μια αλληλουχία τσακίσεων και διπλωμάτων και νιώσατε την ανάγκη να συνεχίσετε το χάρτινο ταξίδι σας;
• Διαβάστε για την ιαπωνική τέχνη Οριγκάμι (Origami) και δεν θα δείτε ξανά μια κόλλα χαρτί με τον ίδιο τρόπο!

Η ιαπωνική τέχνη Οριγκάμι

Origami είναι η ιαπωνική τέχνη του διπλώματος χαρτιού. Στα ιαπωνικά, ori σημαίνει διπλώνω και gami (kami) σημαίνει χαρτί. Μια λέξη που περιγράφει το νόημά της. Πρόκειται, για τη χαρτοδιπλωτική, για το περίτεχνο, δηλαδή, δίπλωμα του χαρτιού, με το οποίο κατασκευάζονται διάφορα καλλιτεχνήματα. Η ιστορία του οριγκάμι ξεκινά, ίσως, μαζί την ιστορία του χαρτιού. Το υλικό αυτό, που μας επιτρέπει να το διπλώσουμε πολλές φορές κρατώντας τη μορφή που του δίνουμε, εφευρέθηκε στην Κίνα περίπου το 100 μ.Χ. και στην Ιαπωνία έφτασε με Βουδιστές μοναχούς γύρω στο 550 μ.Χ. Το ψαλίδι και η κόλλα δεν χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή τεχνική. Ωστόσο, η σύγχρονη τεχνική μερικές φορές αποκλίνει από αυτόν τον κανόνα.

Το χαρτί που χρησιμοποιείται για τα origami μπορεί να είναι οποιοδήποτε τετράγωνο χαρτί, υπάρχουν όμως και ειδικά χαρτιά, που κυκλοφορούν σε πολλούς τύπους και χρώματα με διαφορετικό πάχος, ανάλογα με τα μοντέλα που θέλει κανείς να φτιάξει. Με την κατάλληλη καθοδήγηση, ξεκινώντας από τα πρώτα στάδια και μαθαίνοντας τις διπλώσεις και τα τσακίσματα, μπορεί ο καθένας να κατασκευάσει υπέροχα καλλιτεχνήματα. Με την εικαστική αυτή τέχνη μπορούν να ασχοληθούν όλοι, ανεξαρτήτως ηλικίας και χωρίς να χρειάζονται ιδιαίτερες ικανότητες ή δεξιότητες.

Το σύμβολο αυτής της τέχνης είναι το πουλί γερανός. Ο γερανός θεωρείται ιερό πουλί για τους Ιάπωνες και πιστεύεται ότι μπορεί να ζήσει έως χίλια χρόνια. Σύμφωνα με έναν παλιό μύθο, αν κάποιος διπλώσει 1.000 χάρτινους γερανούς, μπορεί να ζητήσει την εκπλήρωση μιας ευχής από το ιερό αυτό πουλί.

Από την αρχαιότητα, το origami έπαιζε διαφορετικό ρόλο στη ζωή των Ιαπώνων. Χαριτωμένες διπλωμένες πεταλούδες στόλιζαν το γαμήλιο τραπέζι και συμβόλιζαν τη νύφη και τον γαμπρό, χάρτινα ειδώλια συνόδευαν τελετουργικές πομπές σε ιερά του Σιντοϊσμού, συγγενείς κρεμούσαν μαγικές χάρτινες μπάλες πάνω από το κρεβάτι του αρρώστου για να ξορκίσουν τα κακά πνεύματα, οι σαμουράι διασκέδαζαν κυρίες διπλώνοντας απλά ειδώλια σε μεσαιωνικές μπάλες, σύμβολα για καλή τύχη τα φορούσαν και τα χάριζαν οι Σαμουράι, με την ελπίδα να παραμείνουν ασφαλείς στη μάχη. Αρχικά, λοιπόν, το origami χρησιμοποιήθηκε κυρίως σε θρησκευτικές και γαμήλιες τελετές. Στη συνέχεια, έγινε τέχνη της αυλής, γιατί μόνο λίγοι εκλεκτοί μπορούσαν να προμηθευθούν το χαρτί που ήταν ένα σπάνιο και πανάκριβο υλικό. Από γενιά σε γενιά, η αρχαία τέχνη βελτιωνόταν, επιλέγοντας τις πιο κομψές, τις πιο εκφραστικές μορφές, μέχρι που πέρασε τα σύνορα της Ιαπωνίας κατά τη δεκαετία του 1950 και εξελίσσεται μέχρι σήμερα.

Με την εικαστική αυτή τέχνη μπορούν να ασχοληθούν όλοι, ανεξαρτήτως ηλικίας και χωρίς να χρειάζονται ιδιαίτερες ικανότητες ή δεξιότητες. Η 11η Νοεμβρίου έχει καθιερωθεί ως η Παγκόσμια Ημέρα του Οριγκάμι αφιερωμένη στον συγκεκριμένο τρόπο διπλώματος του χαρτιού, και, παρόλο που προήλθε από την Ιαπωνία, γιορτάζεται πλέον παντού. Στη Δύση διαδόθηκε από την Αμερικανίδα Λίλιαν Οπενχάιμερ (1898-1992), στα μέσα του περασμένου αιώνα, γι’ αυτό αρκετοί λάτρεις της τέχνης ξεκινούν τους εορτασμούς για την Ημέρα του Οριγκάμι, από τις 24 Οκτωβρίου, τη γενέθλια ημέρα της Οπενχάιμερ.

Γνωστοί καλλιτέχνες που έχουν ασχοληθεί με την τέχνη του οριγκάμι είναι, μεταξύ άλλων, οι: Matthieu Georget, Ronald Koh, Robert Lang, Satoshi Kamiya, Manuel Sirgo, Δημήτρης Δάλας (ειδικός των οριγκάμι στην Ελλάδα www.origami.gr), Μυρτώ Παπαδημητρίου (https://myrtodimitriou-origami.gr/) κ.ά.

Θετικές πλευρές και ωφέλειες της ιαπωνικής τεχνικής Origami (Οριγκάμι)

Το Origami εισάγει τα παιδιά σε βασικές γεωμετρικές έννοιες (γωνία, πλευρά, τετράγωνο, διαγώνιος, κορυφή, διάμεσος, τρίγωνο κ.λπ.) και βελτιώνει την οπτική αντίληψή τους για τα γεωμετρικά σχήματα. Τα παιδιά μπορούν ακόμη να μελετήσουν διάφορες γεωμετρικές μορφές, να δημιουργήσουν γεωμετρικούς και αλγεβρικούς τύπους, να κατασκευάσουν γεωμετρικά σχήματα, να βρουν λύσεις σε διάφορα μαθηματικά αινίγματα, καθώς η τέχνη αυτή προσφέρει μια οπτική αναπαράσταση μαθηματικών, αλλά και να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους με ειδικούς όρους. Γενικότερα, διευρύνει με βιωματικό τρόπο τις μαθηματικές γνώσεις τους.

Το Origami διεγείρει, επίσης, την ανάπτυξη της μνήμης, καθώς ένα παιδί, για να φτιάξει μια χειροτεχνία, πρέπει να θυμάται τη σειρά κατασκευής του, τις τεχνικές και τις μεθόδους δίπλωσης.

Το Origami ενεργοποιεί τις διαδικασίες σκέψης. Στη διαδικασία της κατασκευής, το παιδί χρειάζεται να συσχετίσει οπτικά σύμβολα (δείχνοντας τεχνικές αναδίπλωσης) με λεκτικά (εξηγώντας τεχνικές αναδίπλωσης) και να μεταφράσει το νόημά τους σε πρακτικές δραστηριότητες.    

Ως μια καλλιτεχνική δραστηριότητα αποτελεί μια μορφή και μάθησης, όχι καταναγκαστικής, και καλλιεργεί τη δημιουργικότητα, την κριτική σκέψη και τη φαντασία των παιδιών, την πρωτοτυπία, την εφευρετικότητα, την ευελιξία μέσω της κατασκευής χάρτινων φιγούρων, στοιχεία πολύ απαραίτητα για τη σημερινή εποχή. Για παράδειγμα, πρέπει να εξετάσουν το χαρτί από διάφορες οπτικές γωνίες πριν αρχίσουν να διπλώνουν, να φανταστούν το τελικό προϊόν, να χρησιμοποιήσουν το σωστό χρώμα χαρτιού, για να επιτύχουν ρεαλιστικό σχέδιο και να επιλέξουν τη σωστή σειρά πτυχών, για να το κάνουν εντυπωσιακό

Τα παιδιά κατακτούν διάφορες τεχνικές και μεθόδους εργασίας με χαρτί, όπως δίπλωμα, κοπή, κόλληση. Το Οrigami αναπτύσσει στα παιδιά την ικανότητα να εργάζονται με τα χέρια τους, να βελτιώνουν τις λεπτές κινητικές δεξιότητές τους, να προάγουν τις ακριβείς κινήσεις των δακτύλων, τις οφθαλμικές και αισθητηριοκινητικές δεξιότητες. Συντονισμός, λοιπόν, χεριού-ματιού και κινητικές δεξιότητες, για την καλλιτεχνική δημιουργία των Οrigami.

Το Origami συμβάλλει στη δημιουργία καταστάσεων παιχνιδιού. Έχοντας διπλωμένες μάσκες ζώων από χαρτί, τα παιδιά συμμετέχουν σε ένα παιχνίδι δραματοποίησης βασισμένο σε ένα γνώριμο παραμύθι, γίνονται ήρωες των παραμυθιών, ταξιδεύουν στον κόσμο των λουλουδιών κ.λπ.

Τα παιδιά αναπτύσσουν την τέχνη της οπτικοποίησης, καθώς προσπαθούν να μεταφέρουν την εικόνα σε ένα κομμάτι χαρτιού. Το Origami βοηθά επίσης να αναπτύξουν μια ολοκληρωμένη κατανόηση του τρισδιάστατου κόσμου γύρω τους.

Η ενασχόληση με το Origami βοηθά στη συγκέντρωση, ενισχύει την αυτοπειθαρχία, αναπτύσσει την υπομονή, αναδεικνύει την επιμονή, την ακρίβεια, τον σεβασμό στο υλικό (χαρτί), τονώνει την αυτοπεποίθηση.

Το Origami αποτελεί ένα μέσο κοινωνικοποίησης, βελτιώνοντας τις εργασιακές δεξιότητες του παιδιού και διαμορφώνοντας μια κουλτούρα εργασίας. Τα παιδιά αναπτύσσουν δεξιότητες επικοινωνίας, διαλόγου και συνεργασίας μέσα στην ομάδα.

Όλα τα μοντέλα Οrigami, ανεξάρτητα από το πόσο απλά ή σύνθετα είναι, απαιτούν δίπλωμα με μια συγκεκριμένη σειρά, με τρόπο βήμα προς βήμα για την πραγμάτωση του επιθυμητού σχήματος. Συνεπώς, η εξάσκηση με το Origami βοηθά τα παιδιά στην τέχνη της επίλυσης προβλημάτων.

Οι ενήλικες βρίσκουν, επίσης, πολλές θετικές πτυχές στην τέχνη του Origami, γιατί τους βοηθά να απομακρύνουν το μυαλό τους από τη φασαρία της καθημερινότητας, να χαλαρώνουν, να εκπαιδεύουν τον εγκέφαλό τους με ευχάριστο τρόπο, να προλαμβάνουν ή να καταπολεμούν τη νόσο του Alzheimer.

Συνεπώς, η ιαπωνική τέχνη Οrigami δεν είναι μόνο εικαστική τέχνη και τρόπος διασκέδασης, αλλά και ένα θαυμαστό εργαλείο με πολλαπλές ωφέλειες και εφαρμογές.  Και όλα αυτά, χωρίς ειδικό κόστος υλικού, αλλά μόνο με ένα κομμάτι χαρτί.

Χριστουγεννιάτικες κατασκευές με το Origami (Οριγκάμι)

Οι κατασκευές Origami είναι πολύ δημοφιλείς τα τελευταία χρόνια σε όλον τον κόσμο. Κυκλοφορούν πολλά βιβλία με οδηγίες, διαγράμματα, σχέδια. Υπάρχουν μαθήματα και κοινότητες για την διάδοση της τέχνης του Οριγκάμι. Στο διαδίκτυο μπορούμε να βρούμε  βίντεο που περιγράφουν βήμα βήμα αμέτρητες κατασκευές για κάθε λογής σχέδια.

Με αφορμή την περίοδο των Χριστουγέννων, επιλέξαμε κάποιες χριστουγεννιάτικες κατασκευές Origami, για να στολίσετε το σπίτι της, να περάσετε δημιουργικό χρόνο, να  διασκεδάσετε, αλλά και να δωρίσετε σε συγγενείς και φίλους.

1. Πώς να φτιάξετε ένα πεντάκτινο αστέρι που πέφτει

Για να φέρετε το Αστέρι της Βηθλεέμ στο σπίτι μας δεν έχετε παρά να το κατασκευάσετε από χαρτί με την απαραίτητη ουρά που το συνόδευε τότε. Δείτε τα παρακάτω βιντεάκια που περιγράφουν τις λεπτομέρειες της κατασκευής του. Διπλώστε και... κάντε μια ευχή.

https://www.youtube.com/watch?v=9GAxY6t6PUI

https://www.youtube.com/watch?v=ht5ti_yoZcs

2. Πώς να φτιάξετε έναν Origami Άγιο Βασίλη

Ο Άγιος Βασίλης ή Santa Claus (Αϊ Νικόλας) αποτελεί το κυρίαρχο πρόσωπο του εορτασμού των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, με την κόκκινη στολή του, τη  λευκή γενειάδα, τα γυαλιά του, πάντα χαμογελαστός, φορτωμένος με τον σάκο γεμάτο δώρα, να ταξιδεύει πάνω σε έλκηθρο που το σέρνουν ζωηρά ελάφια.

https://www.youtube.com/watch?v=QtsQt_xxINQ

3. Πώς να  φτιάξετε ένα Origami Χριστουγεννιάτικο Δέντρο

Μπορείτε να φτιάξετε πολλά δέντρα διαφορετικών μεγεθών για να διακοσμήσετε το σπίτι σας και να δημιουργήσετε ένα μικρό χειμωνιάτικο θαυμαστό τοπίο, μια μαγική και εορταστική διάθεση στο σπίτι σας, αλλά και να κάνετε τα μάτια των παιδιών να λάμπουν.

https://www.youtube.com/watch?v=OYXg0xq9A5M

https://www.youtube.com/watch?v=Woc8W9NA8e0

https://www.youtube.com/watch?v=d0wkhjCQKLM&t=27s

4. Πώς να φτιάξετε Origami Αγγελάκια

Πολλά αγγελάκια ας στολίσουν το χριστουγεννιάτικο δέντρο σας, όπως αυτά που ανήγγελλαν τη γέννηση του Χριστού.

https://www.youtube.com/watch?v=O1ZU-0exYcE

5. Πώς να φτιάξετε Origami κουτάκια

Και οι Οριγκάμι κατασκευές σας θέλουν και ένα Οριγκάμι κουτάκι για να τις προσφέρετε.

https://www.youtube.com/watch?v=EEuCSkRHUFQ

6. Και ένα παραμύθι Origami «Άγιε Βασίλη ξέχασες το σκούφο σου»

Και τώρα διασκεδάστε με τον Αντώνη Παπαθεοδούλου  που ξεδιπλώνει με μοναδικό τρόπο ένα οριγκάμι (χαρτόδιπλο) παραμύθι για τον Άγιο Βασίλη που ξέχασε τον σκούφο του. https://www.youtube.com/watch?v=CJeMTKXZkso

Μαζί και εμείς ας «ξεδιπλώνουμε» με ένα κομμάτι χαρτί τις ευχές μας για «Χρόνια Πολλά», «Καλά Χριστούγεννα»…

Ποιά είναι η Μεταξούλα Μανικάρου

Η Μεταξούλα Μανικάρου είναι φιλόλογος, συγγραφέας, Διδάκτωρ «Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» και Μεταδιδάκτωρ «Παιδικής Λογοτεχνίας». Διδάσκει στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. εδώ