Πέρσι ήταν η επιδημία, φέτος πάλι η επιδημία συνεπικουρούμενη από τον πόλεμο στην Ουκρανία που μας μουδιάζει όλους και έτσι, θέλοντας και μη κάποια πράγματα που έκαναν τις μέρες μας διαφορετικές και προέβαλαν και την αντοχή μιας κοινότητας να διατηρεί τα έθιμά της και να ανανεώνει τους δεσμούς της πλήττονται –ελπίσουμε όχι ανεπανόρθωτα.

Ένα από αυτά τα έθιμα, που ευλαβικά τηρούνταν μέχρι και τις μέρες μας στην Αιγιάλη της Αμοργού, έχοντας τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία, είναι αυτό του «Καπετάνιου» που δεν έγινε ούτε πέρσι, ούτε και φέτος και το γεγονός προβληματίζει όλη την Αμοργό.

Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, την Τυρινή, όλα τα νέα παλληκάρια από τα 4 χωριά της Αιγιάλης (Θολάρια, Λαγκάδα, Όρμο και Ποταμό) μαζεύονταν στην κεντρική πλατεία της Λαγκάδας, τη «Λόζα», για να πάνε στην Παναγία την Επανοχωριανή, όπου εκεί ο Πρεσβύτερος της Λαγκάδας θα διαλέξει ανάμεσά τους τον Καπετάνιο.  Τα παλιά τα χρόνια την επιλογή αυτή την έκανε ο παπάς του χωριού.  Η επιλογή αυτή σημαίνει, πως ο συγκεκριμένος νέος είναι ένας νέος καλός, ικανός και άξιος για να γίνει Καπετάνιος, που κατά κάποιον τρόπο συμβολίζει τον πρώτο νέο της Αιγιάλης.

Στην εκκλησία υπάρχουν όργανα, που επενδύουν μουσικά την όλη διαδικασία με παραδοσιακούς σκοπούς.  Μετά την επιλογή, ο νέος θα φορέσει την παραδοσιακή φορεσιά του καπετάνιου, με τη βοήθεια των φίλων του, οι οποίοι ντυμένοι και αυτοί παραδοσιακά, θα αποτελέσουν τη συνοδεία του Καπετάνιου.  Ένας από όλους τους νέους της συνοδείας χρίζεται «Μπαϊραχτάρης», που είναι ο αρχηγός της πομπής, που θα συνοδεύσει τον Καπετάνιο στην πλατεία της Λαγκάδας.

Αυτός είναι που θα ετοιμάσει και το «μπαϊράκι», ένα κοντάρι, που στην κορυφή του καρφώνουν ένα μεγάλο κομμάτι μπακαλιάρο, ένα καρβέλι ψωμί κι ένα μικρό κεφάλι τυρί.  Το τυρί συμβολίζει την Τυρινή, ενώ ο μπακαλιάρος και το ψωμί την έναρξη της Σαρακοστής.  Κατά την Τουρκοκρατία, όμως, το κοντάρι αυτό συμβόλιζε και το λάβαρο της Επανάστασης, όπου οι ντόπιοι μην μπορώντας να το σηκώσουν ευθέως μπροστά στον κατακτητή, έβρισκαν αυτό τον τρόπο να το κάνουν.  Εικάζεται μάλιστα πως από εδώ ξεκίνησε και η έκφραση «σήκωσε μπαϊράκι».

Αφού όλα είναι έτοιμα, έχει στολιστεί και το άλογο ή το μουλάρι που θα μεταφέρει τον Καπετάνιο, η πομπή ξεκινάει.  Μπροστά ο Μπαϊρακτάρης, από πίσω τα όργανα και οι τραγουδιστάδες, οι στιχοπλόκοι δηλαδή της Αιγιάλης, που πλέκουν στιχάκια για την ημέρα και τον Καπετάνιο και τα τραγουδούν στον Αποκριανό σκοπό, πιο πίσω το άλογο με τον Καπετάνιο και τη συνοδεία του και τέλος ο κόσμος, που παρακολουθεί τα δρώμενα.

Τραγουδώντας η πομπή φτάνει στην είσοδο της Λαγκάδας, την «Πορτάρα», όπου εκεί περιμένουν οι κοπελιές, φορώντας τις παραδοσιακές στολές του νησιού.  Μία από αυτές θα γίνει η Καπετάνισσα, μετά από επιλογή του Καπετάνιου.  Μπαίνουν λοιπόν και αυτές στην πομπή πίσω από τον Καπετάνιο και τότε θα ξεκινήσει η πορεία μέσα στα σοκάκια του χωριού, για να δουν όλοι το νέο Καπετάνιο.  Τα σπίτια και τα μαγαζιά είναι ανοιχτά και όλοι κερνούν όλη την πομπή, η οποία τελικά καταλήγει στη «Λόζα».

Τα όργανα παίρνουν θέση στην μέση της πλατείας κι έρχεται η ώρα που ο Καπετάνιος θα διαλέξει την Καπετάνισσά του.  Αφού εκείνος χορέψει τον πρώτο χορό της ημέρας με τους φίλους του,  κάνει την επιλογή της Καπετάνισσας, πετώντας της το μαντήλι του.  Τα παλιά τα χρόνια που τα πράγματα ανάμεσα στα ζευγάρια ήταν δυσκολότερα, η επιλογή του Καπετάνιου σήμαινε και τη δημοσιοποίηση κάποιυ κρυφού δεσμού.  Στις μέρες απλά σημαίνει επιβεβαίωση. Μετά την επιλογή άρχιζε το φαγοπότι και ο χορός στη μέση της πλατείας.  Το γλέντι θα κρατούσε μέχρι οι καμπάνες του χωριού να σημάνουν τον εσπερινό.

Ο Καπετάνιος στα Θολάρια

Τα τελευταία χρόνια το έθιμο γίνεται και στη Λαγκάδα και στα Θολάρια. Οι λόγοι που οδήγησαν να γίνονται δυο Καπετάνιοι στην Αιγιάλη είναι πολλοί, κυρίως ανταγωνιστικοί σε ένα καινούργιο πολιτισμικό περιβάλλον που έχει δημιουργηθεί στην Αμοργό, όπως και σε κάθε άλλο σημείο της χώρας και οφείλονται στις μεγάλες αλλαγές των τοπικών κοινωνιών. 

 Έτσι στο ξωκλήσι του Αγ. Δημητρίου έξω από τα Θολάρια το πρωί της Κυριακής, μαζεύονται οι νεαροί άνδρες του χωριού καθώς σε εκείνο το σημείο ντύνεται τόσο ο Καπετάνιος όσο και ο μπαϊρακτάρης. Η ενδυμασία του πρώτου περιλαμβάνει γιλέκο, ζωνάρι, φουστανέλα και ένα φέσι που φοράει στο κεφάλι του. Ο μπαϊρακτάρης με τη σειρά του φοράει βράκα, έχει και αυτός ζωνάρι, γιλέκο και φέσι, ενώ κρατάει και ένα κοντάρι το οποίο στολίζεται στη κορυφή του με ένα τυρί, ένα χειροποίητο φουρνιστό ψωμί και χταποδάκι.

Η πομπή με κατεύθυνση τα Θολάρια φεύγει από το ξωκλήσι και θα φθάσει το μεσημέρι στο Σελάδι. Εκεί θα περιμένουν ντυμένες οι Καπετάνισσες (ελεύθερες ακόμη, ντόπιες γυναίκες). Η πομπή συνεχίζει τη διαδρομή της μέσα από τα στενά του χωριού και μαζί της τα παραδοσιακά κεράσματα. Η παρέα του Καπετάνιου θα τρέξει τρεις συνεχόμενες φορές με τα άλογα σε μια ευθεία όπως επιβάλλει η παράδοση, ενώ κατόπιν όλοι μαζί θα κατευθυνθούν στην αυλή της εκκλησία των Αγίων Αναργύρων όπου θα αρχίσει ο χορός σε παραδοσιακούς νησιώτικους ρυθμούς (εδώ χορεύεται και ο φημισμένος Κίτσος της Αμοργού), ενώ σε λίγο θα φθάσει η ώρα επιλογής της Καπετάνισσας. Οι ελεύθερες γυναίκες κάθονται στη σειρά, με τον Καπετάνιο μετά από λίγο να πετάει το μαντήλι που κρατάει προς το μέρος εκείνης που θα παίξει τον ρόλο της Καπετάνισσας. Στην αυλή της εκκλησίας ξεκινάει το παραδοσιακό νησιωτικό γλέντι το οποίο στη συνέχεια απλώνεται σε διάφορα σημεία του χωριού και τα τοπικά μαγαζιά πλούσιο σε ρακή ψημένη, κρασί, εδέσματα και μεζέδες.

ΥΓ. Οι φωτογραφίες του παρόντος αφιερώματος στο έθιμο του Καπετάνιου στην Αιγιάλη είναι από το 2011 όπου γίνονταν αποκλειστικά στην Λαγκάδα και συμμετείχαν όλα τα χωριά και από τα Θολάρια (Μαρία Θεολογίτη) το 2013.