Γεωπολιτική Αναταραχή στη Μέση Ανατολή και Δυνητικά Κανάλια Επίδρασης στην Ελληνική Οικονομία

Η πρόσφατη όξυνση των εντάσεων μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, η οποία έλαβε τη μορφή απ’ ευθείας σύγκρουσης, αλλά και η εμπλοκή των ΗΠΑ, ενέτεινε την αβεβαιότητα στο ήδη επιβαρυμένο -μετά την υιοθέτηση πολιτικών εμπορικού προστατευτισμού από τις ΗΠΑ- διεθνές περιβάλλον. Το Ιράν, εκτός από το πυρηνικό πρόγραμμα που υλοποιεί, είναι ένας από τους σημαντικότερους δρώντες στο ενεργειακό πεδίο, καθώς σύμφωνα με εκτιμήσεις διεθνών οργανισμών διαθέτει τα τρίτα υψηλότερα αποθέματα πετρελαίου παγκοσμίως και τα δεύτερα υψηλότερα αποθέματα φυσικού αερίου. Παράλληλα, μαζί με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ομάν ελέγχει τα στενά του Ορμούζ, από τα οποία διήλθε το 2024, το 20% των παγκόσμιων ροών πετρελαίου και υγροποιημένου φυσικού αερίου . 

Μολονότι διαφαίνεται αποκλιμάκωση της έντασης, είναι χρήσιμο να εξετάσουμε ποια θα ήταν τα δυνητικά κανάλια επίδρασης του δυσμενούς σεναρίου μίας νέας ενεργειακής κρίσης στην ελληνική οικονομία. Αναμφισβήτητα, το ενδεχόμενο κλεισίματος των Στενών του Ορμούζ θα αποτελούσε μία ιδιαίτερα δυσάρεστη εξέλιξη, η οποία θα οδηγούσε, μεταξύ άλλων, σε απότομη αύξηση των τιμών της ενέργειας. Η επιλογή εναλλακτικών διαδρομών θα είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική αύξηση του μεταφορικού κόστους και καθυστερήσεις στην αλυσίδα εφοδιασμού. Tο Ιράν είχε κατά το παρελθόν απειλήσει με κλείσιμο των Στενών, ωστόσο δεν έχει πραγματοποιήσει ποτέ αυτή την κίνηση υψηλού ρίσκου, καθώς σε αυτό το ενδεχόμενο θα δέχονταν πλήγμα και οι ιρανικές εξαγωγές πετρελαίου. Ενδεχομένως αυτός είναι ο κύριος λόγος που η αντίδραση των αγορών παρέμεινε σχετικά ήπια κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Υπηρεσίας Πληροφοριών Ενέργειας των ΗΠΑ, το 2024, το 84% του αργού πετρελαίου και το 83% του υγροποιημένου φυσικού αερίου που διακινήθηκε μέσω των Στενών του Ορμούζ κατευθύνθηκε στις ασιατικές αγορές, ενώ περίπου το 90% των ιρανικών εξαγωγών πετρελαίου κατευθύνθηκε στην Κίνα.

Τιμές πετρελαίου, Πληθωρισμός και Εμπόριο Αγαθών

Η τιμή του πετρελαίου Brent, αν και κατά τη διάρκεια της ημέρας στις 23 Ιουνίου έφθασε να διαπραγματεύεται στα 81 δολάρια/βαρέλι, κινήθηκε έκτοτε πτωτικά κλείνοντας στις 25 Ιουνίου στα 67,7 δολάρια/βαρέλι, χαμηλότερα σε σύγκριση με την έναρξη των εχθροπραξιών. Το φυσικό αέριο αντίστοιχα έκλεισε στις 25 Ιουνίου στα 35,5 ευρώ/μεγαβατώρα έχοντας μειωθεί κατά 2% στο ίδιο χρονικό διάστημα (Γράφημα 1α). Αμφότερες οι τιμές παραμένουν σε χαμηλότερα επίπεδα από την αρχή του έτους, υπό το βάρος των ανησυχιών για περιορισμό της ζήτησης και επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας, ως απόρροια του εμπορικού πολέμου. Όπως προαναφέρθηκε, το ενδεχόμενο εκ νέου ανόδου των τιμών της ενέργειας ως αποτέλεσμα της διατάραξης της προσφοράς ενέργειας αλλά και η αύξηση του κόστους μεταφοράς,  θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέα αναζωπύρωση του πληθωρισμού και επακόλουθα περαιτέρω διεύρυνση του εμπορικού ελλείμματος της Ελλάδας.

Όσον αφορά στον πληθωρισμό στην Ελλάδα με βάση τον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ), το πρώτο πεντάμηνο του 2025 παρέμεινε στην περιοχή του 3% (Γράφημα 2) οριακά χαμηλότερα από το ίδιο διάστημα του 2024 (3,1%), ενώ τον Μάιο αυξήθηκε σε 3,3% από 2,6% τον προηγούμενο μήνα. Η κατηγορία που διατηρεί τον πληθωρισμό σε αυτό το επίπεδο είναι οι υπηρεσίες, οι οποίες συνέβαλαν περισσότερο από το 80% της ανόδου του δείκτη. Η συμβολή των μη επεξεργασμένων τροφίμων διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο από την αρχή του έτους σε 0,3 ποσοστιαίες μονάδες (π.μ.), ενώ των βιομηχανικών προϊόντων εξαιρουμένης της ενέργειας αντίστοιχα, σε 0,2 π.μ. Η συνιστώσα του πληθωρισμού που περιλαμβάνει τα προϊόντα ενέργειας αλλά και τα επεξεργασμένα τρόφιμα δεν επηρέασαν τον ΕνΔΤΚ, καθώς οι τιμές σε αυτές τις δύο κατηγορίες προϊόντων παρέμειναν στα ίδια επίπεδο με το αντίστοιχο περυσινό διάστημα. Υπενθυμίζεται ότι τα χρόνια που ακολούθησαν την ενεργειακή κρίση η πτώση των τιμών της ενέργειας αντιστάθμισε μερικώς την άνοδο του γενικού επιπέδου τιμών αν και η αρνητική συμβολή ήταν οριακή το 2024.

Η διεύρυνση του εμπορικού ελλείμματος της Ελλάδας που καταγράφηκε το πρώτο τρίμηνο του έτους οφείλεται, μεταξύ άλλων, σε παράγοντες όπως οι υψηλότεροι ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης σε σύγκριση με τους εμπορικούς της εταίρους, αλλά και οι αυξημένες εισαγωγές κεφαλαιουχικού εξοπλισμού στο πλαίσιο των έργων του Ταμείου Ανάκαμψης (βλ. Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Alpha Bank της 12.6.2025). Ωστόσο, ενδεχόμενη άνοδος των τιμών της ενέργειας θα επιβάρυνε περαιτέρω το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας και ιδιαίτερα το ισοζύγιο καυσίμων, δεδομένου ότι η Ελλάδα είναι καθαρός εισαγωγέας ενέργειας. Στην περίπτωση αυτή, «ανάχωμα» στη διεύρυνση του ελλείματος του ισοζυγίου καυσίμων θα αποτελούσε το ανατιμημένο ευρώ έναντι του δολαρίου (Γράφημα 1β). Το κοινό νόμισμα έχει ανατιμηθεί έναντι του δολαρίου επωφελούμενο από τις ανησυχίες για την επίδραση των εμπορικών πολιτικών της αμερικανικής ηγεσίας στην πραγματική οικονομία των ΗΠΑ, ενώ η τάση αυτή δεν φαίνεται να έχει ανακοπεί, παρά το γεγονός ότι σε προηγούμενα γεωπολιτικά γεγονότα το δολάριο είχε ενισχυθεί, καθώς θεωρούνταν «ασφαλές καταφύγιο».

Σε ό,τι αφορά στις διμερείς σχέσεις της Ελλάδας με τις εμπλεκόμενες χώρες σημειώνεται ότι οι εισαγωγές πετρελαίου από το Ιράν είναι μηδενικές, ενώ από το 2019 το εμπορικό ισοζύγιο με το Ισραήλ είναι πλεονασματικό. Συγκεκριμένα, το 2024 ανήλθε σε περίπου 0,6 δισ. ευρώ, το υψηλότερο που έχει καταγραφεί μέχρι σήμερα, καθώς οι εξαγωγές της Ελλάδας προς το Ισραήλ ανήλθαν σε Ευρώ 1 δισ. που ισοδυναμούν με 0,4% του ΑΕΠ και 2% των συνολικών εξαγωγών, ενώ οι εισαγωγές ανήλθαν Ευρώ σε 0,4 δισ.

Τουρισμός και Ξένες Άμεσες Επενδύσεις (ΞΑΕ)

Μια παρατεταμένη στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν ενδέχεται να έχει δυσμενείς επιπτώσεις και στον ελληνικό τουρισμό, ως εξής: 
 

Άμεσες επιδράσεις: αν και οι ταξιδιωτικές αφίξεις από το Ισραήλ αυξήθηκαν κατά σχεδόν 30% το 2024 ανερχόμενες σε 621 χιλ., το μερίδιό τους επί του συνόλου ήταν σχετικά περιορισμένο, καθώς διαμορφώθηκε σε  1,7%, (Γράφημα 3β). Παράλληλα, οι αντίστοιχες ταξιδιωτικές εισπράξεις ανήλθαν σε Ευρώ 419 εκατ. το 2024, από Ευρώ 269 εκατ. το 2023. Οι δυνητικές απώλειες για τη φετινή χρονιά ενδέχεται να είναι υψηλότερες εάν δεν αποκατασταθούν άμεσα οι αεροπορικές συνδέσεις. Στα τέλη Απριλίου η διαθεσιμότητα αεροπορικών θέσεων με βάση τις προγραμματισμένες εισερχόμενες πτήσεις από το Ισραήλ, για τη θερινή περίοδο (Μάρτιος-Οκτώβριος), ανήλθαν σε 1,3 εκατ. θέσεις (+43,5%), αντιπροσωπεύοντας το 4,7% του συνόλου, ενώ οι ενεργές κρατήσεις αεροπορικών θέσεων αυξήθηκαν κατά περίπου 57%. Σημειώνεται ότι η Ελλάδα διατηρεί σε γενικές γραμμές πλεόνασμα και στο ισοζύγιο υπηρεσιών με το Ισραήλ, το οποίο αποδίδεται κυρίως στον τουρισμό και ανήλθε το 2023 σε Ευρώ 0,43 δισ. 

Έμμεσες επιδράσεις: η αβεβαιότητα εξαιτίας των εχθροπραξιών στη Μέση Ανατολή ενδέχεται να αποθαρρύνει πρωτίστως τους πιο μακρινούς ταξιδιώτες από την Ασία, την Ωκεανία, ή την Αμερική, καθώς η ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου θα μπορούσε να θεωρηθεί "γειτονιά αστάθειας", πλήττοντας κυρίως τις ταξιδιωτικές αφίξεις και εισπράξεις μέσω κρουαζιέρας. Το 2024 ήταν χρονιά ρεκόρ, καθώς οι αφίξεις από κρουαζιέρες ανήλθαν σε 4,7 εκατ., αυξημένες κατά 42% σε σύγκριση με το 2023, ενώ οι αντίστοιχες εισπράξεις ανήλθαν σε Ευρώ 1 δισ., έχοντας υπερδιπλασιαστεί σε σύγκριση με την προηγούμενη δεκαετία (Γράφημα 3α). Επιπλέον, αναφέρεται ενδεικτικά ότι η εισερχόμενη ταξιδιωτική κίνηση από τις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Αυστραλία ανήλθε το 2024 σε 2 εκατ., αποφέροντας έσοδα ύψους Ευρώ 2,2 δισ., ή σχεδόν το 10% επί του συνόλου. Το πρώτο τετράμηνο του 2025 ωστόσο, οι επιδόσεις του ελληνικού τουρισμού παρέμειναν σε ανοδική πορεία με τις αφίξεις να καταγράφουν άνοδο 5,8% σε σύγκριση με το ίδιο διάστημα του 2024 και τις ταξιδιωτικές εισπράξεις να αυξάνονται κατά 10,6%, αντίστοιχα.

Οι γεωπολιτικές αναταραχές θα μπορούσαν επιπρόσθετα να επιφέρουν καθυστέρηση στην υλοποίηση επενδυτικών σχεδίων και να επιβραδύνουν τις ροές Ξένων Άμεσων Επενδύσεων, οι οποίες επίσης σημειώνουν ιστορικά υψηλές τιμές τα τελευταία χρόνια. Το 2024 οι ΞΑΕ ανήλθαν σε Ευρώ 6,8 δισ σημειώνοντας αύξηση κατά 41,3% σε σχέση με το 2023, και επιβεβαιώνοντας τη συνεχιζόμενη δυναμική ανάκαμψη μετά την πανδημία. Ο μέσος όρος των ΞΑΕ έχει σχεδόν τριπλασιαστεί από Ευρώ 2,2 δισ. την περίοδο 2010-2020, σε Ευρώ 6,2 δισ. την περίοδο 2021–2024, καταγράφοντας σημαντική ενίσχυση κυρίως στη μεταποίηση, την ακίνητη περιουσία και τις χρηματοοικονομικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες. Σημειώνεται ότι οι καθαρές εισροές ΞΑΕ από το Ισραήλ αφορούν κυρίως ακίνητα και ανήλθαν σε Ευρώ 122 εκατ. το 2024, αντιπροσωπεύοντας το 1,8% των συνολικών εισροών ΞΑΕ.