Με τα παιδιά από 4 χρονών και πάνω, οι μουσικές δραστηριότητες πολλαπλασιάζονται, καθώς οι δυνατότητες  συμβολισμού και απεικόνισης, συνεργασίας και προσοχής αυξάνονται. Η πρόοδος που πραγματοποιούν τα παιδιά από τον 1ο  έως τον 4ο χρόνο της ζωής τους εκτιμάται συνολικά και μεταγενέστερα. Από τον 4ο όμως οι στόχοι μας μπορούν να προσδιορίζονται από πριν, με την προϋπόθεση ότι αυτοί παραμένουν σύμφωνοι με ότι κινητοποιεί και ευχαριστεί το παιδί.

Οι καινούργιοι μας στόχοι συνίστανται σε μια πιο καθαρή κατανομή των ρόλων, που απαιτούν τα διάφορα «παιχνίδια», σε μια πιο λεπτή διάκριση του ύψους και των ρυθμών, και, ίσως, στην εισαγωγή σε ένα σύστημα συμβολισμού.
Η σκέψη σ’ αυτό το στάδιο είναι προ-εννοιολογική, αλλά η διανοητική περιέργεια αυξημένη. Επιδρά πάνω στα σημεία και στα σύμβολα το ίδιο όπως και στις εικόνες, ενώ αρχίζει να συγκροτεί λογικές δομές. Ωστόσο η διαίσθηση αφήνει διαρκώς τα ίχνη της πάνω στη λογική, γιατί η σκέψη παραμένει υποταγμένη σε συγκεκριμένους και αισθητηριακούς χαραχτήρες της πραγματικότητας: μπροστά σε ένα πρόβλημα που τίθεται, το παιδί φαντάζεται τη συνέχεια αλλά δεν μπορεί να συμπεράνει το αποτέλεσμα.


Εμφανίζονται καινούργια συναισθήματα και ιδιαίτερα η ενοχή και η ζήλια. Το παιδί αναζητά τη συμφωνία με τον ενήλικα και αρχίζει να εντάσσει στη ζωή του ηθικούς κανόνες. Την περίοδο αυτή γίνεται όλο και λιγότερο ατομιστής. Τώρα πλέον μπορεί να λειτουργήσει και να συνεργαστεί μέσα σε μια ομάδα. Εξάλλου, στους περισσότερους σταθμούς και τα νηπιαγωγεία, την περίοδο αυτή ξεκινούν τα παιδιά δημιουργικές δραστηριότητες, σε πολλά μάλιστα ειδικά μουσική. Αλλά και σε διάφορα ωδεία ή κέντρα δημιουργικής απασχόλησης μπορούμε να βρούμε προγράμματα που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των παιδιών προσχολικής ηλικίας, που να εστιάζουν δηλαδή στο τραγούδι, την κίνηση, στα χαρακτηριστικά του ήχου και της μουσικής που αναπτύσσουν την αντίληψη και τη συναίσθηση του παιδιού. Πολλές από τις δραστηριότητες που προτείνουμε παρακάτω μπορεί να αποτελούν μέρος αυτών των προγραμμάτων.  Επίσης, να μην ξεχνάμε ότι η σωματική ανάπτυξη αυτής της περιόδου οδηγεί το παιδί σταδιακά σε καλύτερη γνώση του εαυτού του και αξιολόγηση των δυνατοτήτων του.


ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΗΧΗΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Το να ενθαρρύνουμε την προσπάθεια του παιδιού ν’ ανακαλύψει τον ηχητικό κόσμο σημαίνει πρώτα απ’ όλα να παρατηρούμε κάθε ανοιχτή συμπεριφορά του, τόσο στο σπίτι όσο κι έξω από αυτό, και να το σεβόμαστε όταν ανακαλύπτει ότι οι μπάρες του κρεβατιού του ή τα σώματα του καλοριφέρ, όταν χτυπηθούν με μια μπαγκέτα - ή ένα ξυλάκι- βγάζουν ένα συνεχόμενο ήχο, όταν χτυπήσουν το καπάκι ενός μεταλλικού κουτιού παράγεται ένας ήχος ξερός, όταν χτυπήσουν το μπρίκι με το κουτάλι έχουν έναν άλλο ήχο, όταν…  
Σίγουρα αυτή η εξερεύνηση πρέπει να έχει ως όριο τόσο το σεβασμό των ενηλίκων του περιβάλλοντός του - ο οποίος δεν μπορεί να ανέχεται επί ώρες το τρίξιμο ενός σκαμνιού στο πάτωμα - όσο και το σεβασμό των αντικειμένων, τα οποία, αν και προσφέρουν πολλές δυνατότητες ηχητικής εξερεύνησης, πολλές φορές είναι εύθραυστα ή ακριβά. Είναι πιθανό επίσης, η στιγμή την οποία επιλέγουν τα παιδιά για ηχητική εξερεύνηση να είναι ακατάλληλη- κατά τη διάρκεια μιας τηλεφωνικής συνομιλίας ή ενώ κοιμούνται άλλα μέλη της οικογένειας. Στην πραγματικότητα η ηχητική εξερεύνηση, περισσότερο από κάθε άλλη δραστηριότητα, αντιμετωπίζει πολλά πρακτικά εμπόδια, όσες και αν είναι οι προσπάθειες ανεκτικότητας από την πλευρά των ενηλίκων. Γι’ αυτό, παράλληλα με την επανατοποθέτηση της δικής μας καθημερινής στάσης σχετικά με τους θορύβους ή τους μουσικούς ήχους που δημιουργούν τα παιδιά, προσπαθούμε να βρίσκουμε κάποιον κατάλληλο χρόνο γι’ αυτές τις αναζητήσεις τους, συνδυάζοντας τον ήχο με την κίνηση:

• Δίνουμε στο παιδί διάφορα υλικά: κουτιά -χάρτινα ή μεταλλικά, μεταλλικές ράβδους, ξύλινες πλάκες, λάστιχα, σχοινιά, ξυλάκια… Αφήνουμε το παιδί μόνο του να δοκιμάσει διάφορα πράγματα και παρεμβαίνουμε μόνο αν μας το ζητήσει. Εμείς απλά παρατηρούμε τους πειραματισμούς του.
• Δίνουμε διάφορα υλικά που έχουμε συγκεντρώσει και καθοδηγούμε το παιδί στην κατασκευή  συγκεκριμένων οργάνων. Έτσι προτείνουμε να κατασκευαστούν όργανα που τα κουνάμε - κουδούνια, κουδουνίστρες..., που τα τρίβουμε - ξύστρες, που τα χτυπάμε – ταμπουρίνα- ή που τα φυσάμε -σφυρίχτρες.

ΦΩΝΗ

• Επινοούμε μια γλώσσα – π.χ να χρησιμοποιούμε σύμφωνα και να επιτρέπεται μόνο ένα φωνήεν: βάκα – λάνα, πάκα…Καλό είναι να μην φτιάχνουμε λέξεις με πολλές συλλαβές. Προσπαθούμε, χρωματίζοντας τη φωνή μας, να δημιουργούμε ένα διάλογο.   
• Τραγουδάμε μέσα σε ένα μπουκάλι ή με τα χέρια σαν χωνί μπροστά στο στόμα.
• Μουρμουρίζουμε, αρθρώνουμε, φωνάζουμε, ψιθυρίζουμε, αργά, γρήγορα, μονότονα, ρυθμικά, άρρυθμα κ.λ.π.
• Αν υπάρχει η δυνατότητα, ηχογραφούμε αυτές τις  φωνητικές σειρές και τις ακούμε αμέσως.
• Επινοούμε ή διαβάζουμε ιστορίες, που μας δίνουν αφορμές να παίξουμε με τη φωνή και να γνωρίσουμε τις ποικίλες δυνατότητές της. Φροντίζουμε στην ιστορία να συμμετέχουν ήχοι όπως ξυπνητήρι, μηχανή του αυτοκινήτου κ.λ.π.

Παράδειγμα: Κάποτε υπήρχε ένα αγοράκι που το έλεγαν Βασίλη. Από το παράθυρο του δωματίου του ο Βασίλης μπορούσε να βλέπει τα αυτοκίνητα που περνούσαν. Κάθε πρωί, λίγο πριν χτυπήσει το ξυπνητήρι –πώς κάνει το ξυπνητήρι;- o Βασίλης ξυπνούσε από το σκουπιδιάρικο – τι θόρυβο κάνει το σκουπιδιάρικο; Το σκουπιδιάρικο ξεκινούσε για λίγο και μετά φρέναρε, και αυτό γινόταν συνέχεια...(μιμούμαστε τα φρεναρίσματα). Πολλές φορές, άλλα αυτοκίνητα αναγκάζονταν να περιμένουν πίσω του, γιατί δεν μπορούσαν να περάσουν, αλλά οι οδηγοί τους ανυπομονούσαν. Τι έκαναν άραγε τότε οι οδηγοί; (αφήνουμε το παιδί να φανταστεί και να υποθέσει. Το πιθανότερο είναι ότι  κάποια στιγμή θα φωνάξει: Κόρναραν! Α, και πώς φαντάζεσαι τα κορναρίσματα; Το δικό μας αυτοκίνητο πώς κορνάρει;)… 

Μοιράζουμε ήχους. Στην αρχή ακούμε τον ήχο μόνο του και μετά προσπαθούμε να τον ζωγραφίσουμε, για να δημιουργήσουμε έναν κώδικα. Εμείς έχουμε κάποιο σχέδιο στο μυαλό μας, ωστόσο επιζητούμε τη βοήθεια και τη συμμετοχή του και φυσικά, αν καταφέρει να έχει κάποια πρόταση, το αλλάζουμε: 

ΧΑΛΑΡΩΣΗ
Είναι καλό μετά από μια έντονη δραστηριότητα ή μετά από μεγάλη νευρικότητα να επαναφέρουμε την ηρεμία, κάνοντας κατανοητό στο παιδί ότι πρόκειται περισσότερο για μια ανάγκη παρά για «τιμωρία».

• Βάζουμε μια ήρεμη μουσική και ζητάμε από το παιδί ν’ απλωθεί και να βολευτεί,  δίνοντάς του ένα μαξιλαράκι ή ένα στρωματάκι.
• Προτείνουμε στο παιδί να παίξουμε τον «ύπνο», ξεκαθαρίζοντας ότι πρόκειται για ένα παιχνίδι όπου «κάνουμε ότι κοιμόμαστε».Τραβάμε τις κουρτίνες, κλείνουμε το φως και ζητάμε από το παιδί να ξαπλώσει και να κλείσει τα μάτια. Μετά, βάζοντας μια μουσική, του ζητάμε «να ξυπνήσει» ανοίγοντας τα μάτια, κουνώντας το κεφάλι, τα μπράτσα, τις γάμπες κ.λ.π. Στη συνέχεια, ζητάμε «να κοιμάται» όταν υπάρχει απόλυτη ησυχία και να «ξυπνά» σιγά-σιγά με τη μουσική.

*Τζένη Θεοφανοπούλου, συγγραφέας-μουσικός   

**Τα θέματα για το παιδί είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας της εφημερίδας «Παιδικός Σταθμός για Γονείς» και των ανθρώπων του νηπιακού κέντρου «Μανταρίνι».

Κάντε click εδώ: www.psgg.gr  και βρείτε όλα τα θέματα που αφορούν στην υγεία, ψυχολογία, ανάπτυξη, διατροφή, συμβουλευτική των παιδιών.

Νηπιαγωγείο & Βρεφονηπιακό Κέντρο
ΜΑΝΤΑΡΙΝΙ
Λ. Κατσώνη 42 & Μ. Μπότσαρη, 145 61 Κηφισιά
Τηλ.: 210-8012761 Τηλ. & Fax: 210-6233243
Http: www.mantarinikids.com E-mail: [email protected]