Γράφει ο Νίκος Δ. Σωφρονάς, Γενικός διευθυντής Ελληνικού Ινστιτούτου Ασφαλιστικών Σπουδών

Το σύστημα Κοινωνικών Ασφαλίσεων εξακολουθεί να βαρύνει δυσβάσταχτα τις προβλέψεις και τις αντοχές του Κρατικού Προϋπολογισμού, ενώ οι παροχές του προς το κοινωνικό σύνολο απέχουν αισθητά από τις προσδοκίες μας και, μάλιστα, αποδυναμώνονται κατά το πέρασμα των ετών.

Κατά τη διάρκεια αρκετών εκ των πλέον πρόσφατων δεκαετιών, οι εξελίξεις περί του συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων της χώρας μας έχουν βρεθεί και παραμένουν με συνέπεια στο επίκεντρο της ειδησεογραφίας, αλλά και στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της κοινωνίας μας, της οικονομίας και της πολιτικής, καθώς αποδεικνύονται δυσμενείς και επηρεάζουν το παρόν και το μελλοντικό βιοτικό επίπεδο συμπολιτών μας, καθώς και πλειάδας σημαντικών δεικτών οικονομικής σταθερότητας και κοινωνικής συνοχής. Μάλιστα, καθ’ όλο αυτό το χρονικό διάστημα, έχουν καταβληθεί πολυάριθμες προσπάθειες, εκφραζόμενες σε αντίστοιχες νομοθετικές παρεμβάσεις, προς το σκοπό άμβλυνσης των παρενεργειών του θέματος και επίλυσης του προβλήματος, σε αμφότερα τα επίπεδα της κοινωνίας και της οικονομίας μας.

Είναι ευνόητο πως, αφού έως και σήμερα οι ανεπάρκειες του συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων παραμένουν ορατές και συζητούνται ευρέως, οι προαναφερόμενες προσπάθειες και οι επιχειρηθείσες νομοθετικές παρεμβάσεις έχουν αποδειχθεί ατελέσφορες.

Το σύστημα Κοινωνικών Ασφαλίσεων εξακολουθεί να βαρύνει δυσβάσταχτα τις προβλέψεις και τις αντοχές του Κρατικού Προϋπολογισμού, ενώ οι παροχές του προς το κοινωνικό σύνολο απέχουν αισθητά από τις προσδοκίες μας και, μάλιστα, αποδυναμώνονται κατά το πέρασμα των ετών.

Επομένως, έχει νόημα να ληφθούν μέριμνες βιώσιμης εξέλιξης του συστήματος και, κυρίως, να αναζητηθούν κατάλληλοι «σύμμαχοι» ουσιαστικής υποστήριξης του έργου του, τόσο προς όφελος της κοινωνίας μας σήμερα όσο και προς το σκοπό διασφάλισης και εγγύησης των παροχών του συστήματος υπέρ των μελλοντικών γενεών.

Όμως, όπως η πρόσφατη ιστορία έχει καταδείξει, οι λύσεις αναζωογόνησης και ανάταξης του συστήματος, ενώ είναι εφικτές, δεν μπορεί να είναι άμεσες, άνευ κόστους και εξ ιδίων δυνάμεων, αποκλειστικώς. Επομένως, όπως η πραγματικότητα της ζωής επιβάλλει, φαίνεται πως είμαστε εμείς εκείνοι που μπορούμε να επιδείξουμε ευελιξία και ταχύτητα αποφάσεων προς την κατεύθυνση επίλυσης των κινδύνων που ένα μη βιώσιμο σύστημα κοινωνικών ασφαλίσεων μπορεί να επιφυλάσσει.

Σε αυτήν την έννοια, οι Συνταξιοδοτικές Ασφαλίσεις μπορούν να αποτελέσουν ισχυρότατο σύμμαχο του οικονομικού μέλλοντος και της προοπτικής μας, παρά τις αδυναμίες του συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων της χώρας μας και τις παρενέργειές τους που μας επηρεάζουν και μας αφορούν.

α. Μια ιστορία που δεν αποδείχθηκε... μύθος

Ήταν το έτος 1985, όταν ο ισολογισμός του συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων της χώρας μας εμφάνισε, εν πρώτοις, έλλειμμα, αφού η συνταξιοδοτική δαπάνη υπερέβη τα έσοδα του συστήματος, προερχόμενα κυρίως από τις εισφορές των ασφαλισμένων του. Αν και το αρχικό αυτό έλλειμμα απορροφήθηκε από τις χρηματοδοτικές δυνατότητες του Κρατικού Προϋπολογισμού, η εξέλιξή του έμελλε να είναι πραγματικά ζοφερή. Στο χρονικό διάστημα των αμέσως επομένων ετών, το έλλειμμα πολλαπλασιάσθηκε και, προ του κινδύνου να εκτοξευθεί ανεξέλεγκτα, η οικουμενική κυβέρνηση της εποχής υπό τον σπουδαίο ακαδημαϊκό και οικονομολόγο, Ξενοφώντα Ζολώτα, επιχείρησε την πρώτη νομοθετική παρέμβαση τιθάσευσης επιμέρους εκρηκτικών παραγόντων του κοινωνικοασφαλιστικού μας συστήματος εκείνης της εποχής. Λίαν συντόμως, οι επόμενες κυβερνήσεις ενήργησαν προς την ίδια κατεύθυνση ελέγχου των ελλειμματικών παραγόντων του συστήματος, αφού αναγνώρισαν τις πραγματικά εκρηκτικές διαστάσεις του προβλήματος.

Ήσαν, όμως, οι προσπάθειες αυτές πρωτίστως διαχειριστικές και ελεγκτικές, παρά ριζικές ή, πολύ περισσότερο, ρηξικέλευθες. Το σύστημα Κοινωνικών Ασφαλίσεων παρέμεινε, ως αποτέλεσμα της αναποφασιστικότητας ανάληψης συντεταγμένων πρωτοβουλιών δραστικής μεταρρύθμισής του, εντός του φαύλου κύκλου του, ώστε και σήμερα να αποτελεί εξέχουσα δημοσιονομική «βόμβα», απειλούσα τη σταθερότητα της οικονομίας, τη συνοχή της κοινωνίας μας και τη μελλοντική προοπτική της.

β. Παράγοντες κινδύνου και βάρη επί του συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων

Προκειμένου να κατανοηθεί η δυσμενής, έως σήμερα, εξέλιξη του συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων της χώρας μας, αλλά και η αντιστοίχως δυσοίωνη μελλοντική προοπτική του, εάν δεν ληφθούν τα ενδεδειγμένα μέτρα ριζικής μεταρρύθμισής του, έχει νόημα να συνοψισθούν οι παράγοντες που το επιβαρύνουν και θέτουν σε κίνδυνο τις βασικές παραδοχές του.

Οι κύριοι παράγοντες κινδύνου και οι επιβαρύνσεις του συστήματος έχουν, σε αυτήν την έννοια, ως εξής:

Γνωρίζουμε ότι η δομή του συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων της χώρας μας διέπεται από αναδιανεμητικά χαρακτηριστικά. Προκειμένου μία τέτοια δομή να αποδεικνύεται βιώσιμη, προϋποτίθενται ικανές εισφορές ενεργών ασφαλισμένων του συστήματος, έτσι ώστε να διασφαλίζονται έσοδα ικανά να χρηματοδοτούν τη δαπάνη υπέρ των μη ενεργών ασφαλισμένων, κυρίως των συνταξιούχων και των ανέργων.

Επομένως, καθίσταται σαφές ότι απαιτείται μία ελάχιστη αναλογία μεταξύ εργαζομένων και συνταξιούχων, προκειμένου ένα αναδιανεμητικό σύστημα Κοινωνικών Ασφαλίσεων να μπορεί να υποστηρίζει τις παροχές του και, κυρίως, να αποδεικνύεται διαχρονικά βιώσιμο. Η ελάχιστη αυτή απαιτούμενη
αναλογία προϋποθέτει τέσσερις (4) εργαζόμενους και εισφέροντες στο σύστημα ανά έναν (1) συνταξιούχο.

Σήμερα γνωρίζουμε πως η προαναφερόμενη αναλογία δεν υφίσταται και, μάλιστα, έχει ανατραπεί από πολλών ετών, καθώς σε αυτήν την εξέλιξη έχουν συντελέσει παράγοντες όπως εκείνοι της δημογραφικής γήρανσης του πληθυσμού μας, ως αποτέλεσμα της παρατηρούμενης υπογεννητικότητας των τελευταίων δεκαετιών, αλλά και ως αποτέλεσμα της διαρκούς βελτίωσης του προσδόκιμου ζωής του εθνικού πληθυσμού μας. Οι προαναφερόμενοι παράγοντες είναι δύσκολα αναστρέψιμοι, ενώ, σε κάθε περίπτωση, εάν επιχειρηθεί η βελτιωτική αναστροφή τους, απαιτούνται συστηματικές πολιτικές και προϋποθέσεις ικανού χρόνου ώστε να αποδώσουν. Μάλιστα, η κακοδαιμονία του συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων της χώρας μας επιτάθηκε από τις παρενέργειες της πολυετούς οικονομικής κρίσης και το «αποτύπωμά» τους στην αγορά εργασίας. Αρκεί να αναλογισθούμε τους υψηλούς δείκτες ανεργίας και υποαπασχόλησης, αλλά και τη μετανάστευση της νέας γενιάς μας, ώστε να αντιληφθούμε πόσο πολύ και κατά τρόπο δραματικό επιβαρύνθηκαν περαιτέρω το κοινωνικοασφαλιστικό μας σύστημα και το συνταξιοδοτικό του σκέλος, ως αποτέλεσμα της δραστικής επιδείνωσης της σχέσης μεταξύ εργαζομένων, αφενός, και συνταξιούχων ή μη εισφερόντων στο σύστημα, αφετέρου.

Με δεδομένα τα προαναφερόμενα αντικειμενικά στοιχεία, οι προτεινόμενες λύσεις των προβλημάτων του συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων ίσως προέχει να είναι εξωγενείς προς αυτό, αφού η εσωτερική δυναμική του, αλλά και οι δημοσιονομικές δυνατότητες στήριξής του δεν εμφανίζονται ενθαρρυντικές.

γ. Οι λύσεις προϋποθέτουν... συμμαχίες

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, οι ανεπάρκειες του συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων της χώρας μας συζητούνται ως «ζέοντα» σημεία ενδιαφέροντος, καθ’ όλο το χρονικό διάστημα των τελευταίων δεκαετιών, άνευ όμως διεξόδου, τουλάχιστον έως στιγμής.

Πολλά μπορούμε να επικαλεσθούμε ως ανασταλτικά σημεία επίλυσης του προβλήματος. Πραγματικούς επιβαρυντικούς παράγοντες, όπως ήδη περιεγράφησαν, και πολιτική αναποφασιστικότητα ή κοινωνική ανετοιμότητα, μεταξύ αυτών. Το βέβαιον είναι ότι, παρά τις επιμένουσες ανεπάρκειες και τις δυνατότητές του να προσφέρει ουσιώδεις λύσεις και διεξόδους, ο θεσμός της Ιδιωτικής Ασφάλισης και το συνταξιοδοτικό σκέλος αυτού ουδέποτε αξιοποιήθησαν επαρκώς, ως σύμμαχοι του συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων και καλοί λύτες εμφανών ασφαλιστικών προβλημάτων, προς όφελος του κοινωνικού μας συνόλου.

Σήμερα, οι συνθήκες θεωρούνται ώριμες, ώστε οι συνταξιοδοτικές ασφαλίσεις να αναγνωρισθούν ως παρέχουσες σημαντικές εγγυήσεις στη μελλοντική προοπτική και στο συνταξιοδοτικό μέλλον της νέας γενιάς της χώρας μας. Αυτή η δύναμή τους αντλείται από αμφότερα τα δομικά χαρακτηριστικά τους, τόσο το ανταποδοτικό όσο και το κεφαλαιοποιητικό, τα οποία, μάλιστα, αξίζει να σημειωθεί, δεν υπόκεινται στους περιορισμούς και στους κινδύνους που προαναφέραμε εν σχέσει με τη συνεχιζόμενη γήρανση του πληθυσμού μας και τις επιδράσεις της στα τυπικά ασφαλιστικά συστήματα.

δ. Ο ρόλος της ασφαλιστικής διαμεσολάβησης και κάποιες συμπερασματικές κατευθύνσεις

Οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις της αγοράς μας έχουν από πολλών ετών προετοιμασθεί επιμελώς, ώστε να διαθέτουν κατάλληλα προγράμματα συνταξιοδοτικών ασφαλίσεων υπέρ του ασφαλιστικού τους κοινού. Τα προγράμματα αυτά επαναφέρουν τις αξίες της αποταμίευσης στον οικονομικό λογισμό της κοινωνίας μας, ενώ διαμορφώνουν καλές εγγυήσεις της προοπτικής και του μέλλοντός της. Τα προγράμματα είναι σύγχρονα και εξελιγμένα στη δομή τους, ενώ εμφανίζουν επιλογές επενδυτικών «δεσμών», αντίστοιχων και συμβατών με τις επιλογές επενδυτικών δεσμών του ενδιαφερόμενου ασφαλιστικού μας κοινού.

Επομένως, καθώς οι Συνταξιοδοτικές Ασφαλίσεις μπορεί να είναι πραγματικά «επί θύραις», οι Ασφαλιστικοί Διαμεσολαβητές της αγοράς μας καλούνται επίσης να προετοιμασθούν, ώστε να συμβουλεύσουν σωστά το νέο κοινό τους, με αντικειμενικότητα, επάρκεια, πελατοκεντρική αντίληψη της ποιότητας της εργασίας τους και υψηλή τεχνογνωσία. Η μετεκπαίδευσή τους επί θεμάτων λογισμού των Συνταξιοδοτικών Ασφαλίσεων, αλλά και η περαιτέρω ισχυροποίηση των ήπιων δεξιοτήτων τους μπορούν να είναι τα κατάλληλα «εφαλτήρια» ανέλιξής τους στη νέα ασφαλιστική εποχή μας και ανάδειξης του κοινωνικού ρόλου τους ακόμη πιο πολύ.

Διαβάστε παρακάτω το ενδιαφέρον άρθρο του Νίκου Σωφρονά που δημοσιεύθηκε στο Ασφαλιστικό ΝΑΙ, τεύχος 180, Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 2019 (πατήστε πάνω στην εικόνα για μεγέθυνση):