Με την λέξη Ευαγγελισμός αναφερόμαστε στην χαρμόσυνη είδηση για τον Χριστιανισμό, της γέννησης του Ιησού Χριστού, που δόθηκε από τον αρχάγγελο Γαβριήλ προς την Μαριάμ. Επίσης, με τον ίδιο όρο αναφερόμαστε στην εκκλησιαστική θεομητορική εορτή που τελείται την 25η Μαρτίου προς ανάμνηση του γεγονότος αυτού.

Ευαγγελισμός σημαίνει αναγγελία χαρμόσυνης είδησης και ετυμολογικά προέρχεται από το ευάγγελος (=ευ+άγγελος < αγγέλω) μια πολύ παλαιότερη ελληνική λέξη (Οδύσσεια, ξ 152-153: ως νείται Οδυσσεύς ευαγγέλιον δε μοι έστω [...]).

Σύμφωνα με τον ευαγγελιστή Λουκά (α' 26-38), ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου συνέβη έξι μήνες μετά τη θαυμαστή σύλληψη του Ιωάννη του Προδρόμου από την Ελισάβετ, τη γυναίκα του Ζαχαρία, όταν ο αρχάγγελος Γαβριήλ στάλθηκε από τον Θεό προς την Παρθένο Μαριάμ (Μαρία) για να της ανακοινώσει ότι θα φέρει στον κόσμο τον Υιό του Θεού.

Εκείνη την περίοδο, η Μαρία ζούσε στη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας και ήταν μνηστευμένη με τον ξυλουργό Ιωσήφ. Ο Γαβριήλ εμφανίσθηκε ξαφνικά μπροστά στη Μαρία και της απηύθυνε τον χαιρετισμό: «Χαίρε κεχαριτωμένη, ο κύριος μετά σου». Η νεαρή γυναίκα ήταν λογικό να πανικοβληθεί, αλλά ο αρχάγγελος την καθησύχασε: «Μη φοβού Μαριάμ, εύρες γαρ χάριν παρά τω Θεώ. Και ιδού συλλήψη εν γαστρί και τέξη υιόν και καλέσεις το όνομα αυτού Ιησούν».

Μόλις συνήλθε από την ταραχή, η Μαρία γεμάτη απορία ρώτησε τον αρχάγγελο πώς θα συλλάβει, αφού δεν γνωρίζει τον άνδρα. Ο Γαβριήλ της αποκρίθηκε ότι το Άγιο Πνεύμα θα την καλύψει σαν σύννεφο και θα ενεργήσει αφανώς και μυστηριωδώς τη σύλληψη του Υιού του Θεού. Και για να γίνει πιο πιστευτός επικαλέστηκε τη θαυμαστή σύλληψη του Ιωάννου του Προδρόμου από την Ελισάβετ. Η Μαρία πείστηκε από τα λόγια του Γαβριήλ («Ιδού η δούλη Κυρίου, γένοιτο μοι κατά το ρήμα σου») και ο αρχάγγελος Γαβριήλ «απήλθε».

Η εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου καθιερώθηκε γύρω στον 4ο αιώνα και μετά τον ορισμό της εορτής των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου. Ως είναι ευνόητο, μεταξύ των δύο αυτών εορτών υπάρχει στενή σχέση και έπρεπε ο εορτασμός του Ευαγγελισμού να τοποθετηθεί 9 μήνες πριν από τη Γέννηση του Χριστού, ήτοι στις 25 Μαρτίου.

Απολυτίκιο παραμονής της εορτής

«Σήμερον της παγκοσμίου χαράς τα προοίμια
μετά χαρμοσύνης προεορτάσωμεν.
Ιδού γαρ Γαβριήλ παραγίνεται
τη Παρθένω κομίζων τα ευαγγέλια,
άμα και φόβω και θαύματι.
Χαίρε Κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά Σου».
Κοντάκιο παραμονής της εορτής
«Επελεύσει Πνεύματος του Παναγίου
του Πατρός το σύνθρονον
και ομοούσιον φωνή του αρχαγγέλου
συνέλαβες Θεοκυήτωρ,
Αδάμ η ανάκλησις»

Απολυτίκιο ανήμερα της εορτής

«Σήμερον της σωτηρίας ημών το κεφάλαιον
και του απ΄ αιώνος μυστηρίου η φανέρωσις
ο Υιός του Θεού Υιός της Παρθένου γίνεται
και Γαβριήλ την χάριν ευαγγελίζεται.
Διό συν αυτώ τη Θεοτόκω βοήσωμεν
Χαίρε Κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά Σου.»
Κοντάκιο ανήμερα της εορτής
«Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια
ως λειτρωθείσα των δεινών ευχαριστήρια
αναγράφω σοι η Πόλις σου, Θεοτόκε.
Αλλ΄ ως έχουσα το κράτος απροσμάχητον,
εκ παντοίων με κινδύνων ελευθέρωσον,
ίνα κράζω σοι, Χαίρε, Νύμφη ανύμφευτε.»
Μεγαλυνάριο της ημέρας
«Έκθαμβος ασπάζεται Γαβριήλ
έκθαμβος λαμβάνει η Παρθένος τον ασπασμόν
πως ο Θεού λόγος κατήλθε βροταθήναι;
Του Κτίστου προσκυνούμεν την συγκατάβασιν».